Prezantim 123 Shtepiza, Konektoret

SHTËPIZA E KOMPJUTERIT DHE FURNIZUESI I RRYMË Janë të ndërtuara për të mrojtur siguruar mbrojtjr nga ambienti, mbrojtje nga elektriciteti statik si dhe per të siguruar freski të komponenteve të brendshme. Komponentet e brendshme kanë përtokzim të shtuar. Madhësija e shtëpizës varet kryesishtë nga m...

SHTËPIZA E KOMPJUTERIT DHE FURNIZUESI I RRYMË Janë të ndërtuara për të mrojtur siguruar mbrojtjr nga ambienti, mbrojtje nga elektriciteti statik si dhe per të siguruar freski të komponenteve të brendshme. Komponentet e brendshme kanë përtokzim të shtuar. Madhësija e shtëpizës varet kryesishtë nga madhësija e pllakës amë. – Mundë të jenë të ndërtuara nga plastika, qeliku apo alumini. Modelet zakonishtë janë desktop apo Tower. Janë disa faktorë qe ndikojnë në zgjedhjen e shtëpizes: - Madhësija e pllakes amë FURNIZUESI I RRYMËS (POWE SUPPLY) T ë gjithë kompjuterëve u nevoitet furnizuesi I rrymës për konvertim të rrymës Alternative AC në rrymë konstante DC. Rryma konstante kërkohet per të gjitha pjesët e brendshme të PC. Zakonishte kompjuteri përdorë furnizues me fuqi 200W – 500W, por disa PC perdorin edhe fuqin prej 500W deri në 800W. Gjatë montimit të kompjuteriz zgjidhet furnizuesi me fuqi të mjaftueshme pë të gjitha komponentet gjithashtu edhe për komponentet që dëshirijm të shtojm. Te furnizuesi me rryme përdoren lloje të ndryshme të konektorëve që shërbejn për të furnizu me rrymë komponente te ndryshme te pllakës amë dhe lokacione tjera të PC. Disa prej llojeve të konektorëve janë: -Konektori MOLEX konektorë qć lidhen paisjet optoke si CD-ROM dhe HDD dhe ka 4 pina. -Konektori SATA POWER Ka 15 pina dhe përdoret për lidhjen e paisjeve optike dhe gjitha pajisjeve që kanë socketin SATA POWER (hdd) KONEKTORI BERG përdoret për lidhjen e flopi diskut, është me I vogel se konektori moleks dhe ky ka 4 pina. KONEKTORI 20 ose 24 PINA Përdoret për të furnizu me rrymë pllakën amë dhe konektori me 20 Furnizuesi me rrymë Konektori MOLEX konektorë që lidhen paisjet optoke si CD-ROM dhe HDD dhe ka 4 pina. Konektorët SATA POWER - Ka 15 pina dhe përdoret për lidhjen e paisjeve optike dhe gjitha pajisjeve që kanë socketin SATA POWER (hdd) KONEKTORI BERG përdoret për lidhjen e flopi diskut, është me I vogel se konektori moleks dhe ky ka 4 pina. KONEKTORI 20 ose 24 PINA Përdoret për të furnizu me rrymë pllakën amë dhe konektori me 20 pina punon edhe në konektorin me 24 pina. KONEKTORII NDIHMËs ka 4 deri në 8 pina dhe furnizon me rrymë gjithë siperfaqen e pllakës amë, Këtu janë të paraqitura ngjyrat e përquesve dhe tensionin që e përqojnë ato ngjyra.  PLLAKA AMË Është pllaka me e madhe në kompjuter, është pllakë shumë shtresore dhe linjat e bakrit që bartin të dhënat dhe sinjalet nëpër pllak quhen busa. Nëpër shtresa të ndyshme barten lloje të ndryshme te te dhënave dhe tensioneve. Në pllaken amë janë të akomoduara njësitë si : CPU, RAM, expansion sllotet, çipi BIOS, çip set-I, prizat ( sockets), konektorët e brendshëm dhe të jashtëm dhe porta të ndryshme. Në pllakën amë janë të vendosura nje grup qarqesh qe quhen Chip Set, të cilat I ndihmojnë procesorit të mbajnë kontrollën e punes së kompjuterit, dhe Cipseti I montura në pllakën amë tregon edhe tipin e procesorit, memorjes dhe paisjeve periferike qe mundë të lidhenn në kompjuter. Çipsetet janë të ndarë në dy grupe: North Bridge- (ura veriore) e cila kontrollon qasjen e RAM-it Karteles Grafike, dhe shpejtësinë e CPU-së që komunikon me ta. South Bridge (ura jugore)- ne shum pllaka llogaritë komunikimin e CPU së me HDD,kartel te zërit, USB portat dhe I/O portat. Chip seti zakonisht përbëhet prej kontrollerit te busit, kontrollerit të memorjes, baferit të të dhënave dhe adresave, kontrollerit të paisjeve hyrese e dalese, kontrollerit të kesh memorjes dhe busave me shpejtesi të lartë si USB portat. në pllakën ame jan vendet ku vendoset CPU, modulet memorike,  1. Processor socket 2. Chipset 3. RAM slots 4. AGP graphic card slot 5. PCI slots 6. CNR modem slot 7. Audio chip 8. I/O chip 9. BIOS 10. ATX power connector 11. Floppy drive connector 12. ATA connectors PLLAKA AMË Cpu-ja Çdo model I CPU se ka instruksione te caktuara, ku egzekuton programet dhe të dhënat qe jan të ruejtura në rend. Kur procesori egzekuton nje hap nga programi , instruksionet dhe shenimet embatura ruhen afër në një memorje speciale të quajtur KESH memorje Procesoret e sotëm punojn në të dhëna 8 bitëshe , 16 bitëshe , 32 dhe 64 bitëshe ku gjatësija e fjales tregon se sa bita procesori mund ti perpunoj ne një takt. Disa procesore përmbajn HYPERTHREATING ( mbishtresa) qe ja rrit performansen, ku nje cpu me hyperthreating qfaqet si te ket 2 cpu ja, shpejtesija eshte cikle per sekondndersa aktualja eshte milion cikle per sekond. OVERCLOC KING është teknik qe perdor et per punen e procesorit me shpejtesi me te lart sesa qe është karakteristika e CPU SE. Shumë procesorë janë te aftë te procesojnë instruksione të shumta në një kohë: Single Core CPU – një berthamë e vetme hynë në CPU qip Dual Core CPU – dy bërthama të futura në një qip të CPU sëqw së bashku mund tëprocesojnë të dhëna në të njejten kohë. Quad Core CPU – 4 berthama të futura në një qip. Multi Core CPU – një sistem me dy e më shum bërthama të pa varura të njohur si multiprocrssor ose CMP.  VENDOSJA E PROCESORIT NË PLLAKËN AMË https://youtu.be/dpu1ZK4sy_A https://youtu.be/H3yTF6wqTbg  MEMORIA Memorja e kompjuterit mund të përbehet prej modulevetë ndryshme memorike me cilesi te ndryshme te punes dhe organizim te ndryshem. Read – Only Memory (ROM) Çipi I ROM memorjes është I lokalizuar në pllakën amë. Çipi I ROM-it përmban instruksione qëmund te ketë qasje drejtpërdrejt në CPU. Informatat themelore të ngritjes (BOOTING)të kompjuterit dhe ngarkimit të sistemit Operativ janë ruajturnë ROM. Çipi ROM ruan përmbajtjen e vet edhe pas ndaljes së kompjuterit dhe përmbajtja e ROM-it nuk mundë të fshihet apo të ndërrohet. Egzistojnë disa tipe të ROM – it dhe karakteristikave të tyre: Read – Only Memory chips- ku të dhënat shkruhen në ROM gjat prodhimit. Në ket qip të ROM të dhënat nuk mundë të fshihenn ose të rishkruhen të dhënat edhe nëse ështe I vjetruar. Programmable- Read-Only Memory – ku të dhënat shkruhen në PROM çip pas prodhimit ku gjithashtu në këtë qip të dhënat nuk mundë të fshihen ose të rishkruhen. Erasable – Read- Only Memory – të dhenat shkruhen në EPROM, pas prodhimit. Mirpo EPROM çipi mundë të fshihet duke ju ekspozuar dritës ultraviolete (UV). Electrically Erasable Programmable ROM – Të dhënat shkruhen në EEPROM çip pas prodhimit, ky qip zakonisht thirret edhe si Flash ROM I cili munde te fshihet dhe të rishkruhet kur e largojmë çipin nga kompjuteri.  KESH MEMORJA Procesori punon në frekuenc e cila është më e lartë se shpejtësija në të cilën punon memorja ose procesori kryen shumë më tepër operacione për kohën për të cilën një lokacion I RAM-it mundë ta ndërroi përmbajtjen e vet. Tjetër cilësi e punës është se shpesh të dhënat dhe instruksionet eprogrameve janë të vendosura në lokacione të njepasnjeshme. Për këtë arsye në procesorë ose ne pllakën amë të vendoset një një sasi e vogël e memorjes së shpejtë e cila punon në frekuence të njëjtë me procesorin, ku përmbajtja e kësaj memorje përmban instruksionet dhe të dhënat qe më së shpeshti përdoren. Kur procesori e kerkon jë të dhënë ai së pari e kërkonnë kesh. Nëse është aty instruksioni do të në dispozicion shum me shpejt se sa të sillet nga RAM-I, e nese sështë ai së pari sillet në kesh , pior në kete rast nuk sillet si nje bajt por një bllok I tërë I lokacioneve nga RAM – i. sa më I madh keshi aqe me shum të dhëna ruhen ne të dhe rrjedhimishtë më e madhe është gjasa qëinstruksionet të kryhen më shpejt. Keshi në procesor është kesh i nivelit të parë ose L1 (Level1), ose kesh intern, dhe egziston edhe keshi ekstern L2(Level2) kesh si dhe L3 (Level 3) kesh me këto fungsione: L1- kesh – është I brendshëm dhe I I ntegruar në Procesor. L2 - kesh – është I jashtëm dhe I integruar në pllakën amë, afër procesorit, kurse tani është I integruarbrenda CPU – s.  MEMORJA E PUNËS (RAM) Kur flitet për memorjen me së shpeshti mendohet për memorjen e cila I ruan përkohësisht të dhenat deri sa kompjuteri është duke punuar. Kjo kujtesë quhet memorje operative, ose RAM. E rastësishme don të thotë se procesi mund të lexojë ose shkruajtë dhëna ose instruksione në cilin do lokacion memorik. Teknologjija e cila përdoret sot për RAM-in njihet si DRAM,SDRAM, DDRAM etj. Ku të gjitha keto paraqesin variacione të ramit dinamik, ku bartës të informatës këtu është kondenzatori mikroskopik ku në bashkëpunim me tranzistorin ruajn një bit të informatës. Kur C eshtë I mbushur Ruan vlerën 1, kur është I zbrazur ruan vlerën 0, ku C nuk e ruan vlerën e vet pa kufi por disa pjesë të sekondes,, dhe për këte duhet te ky lloj të behet shpesh rifreskimi I ngarkesës së tyre, dhe freskimi e ngadalson punën e memorjes, por është e nevojshme. Ndersa te memorja statike apo SRAM bartës të informatës këtu janë vetëm tranzistorët, këto memorje janë më të shpejtadhe më të shtrejta.ku 1 dhe 0 ruhen ne baze të impulseve elektrike. Egzistojnë disa lloje të RAM memorjeve: DRAM – ehstë qip I memorjes qe perdoret si memorje themelore, në të mund të bëhet shpesh freskimime pulse elektrikepër renditje dhe ruajtje të shenimeve në qip. STATIC - SRAM – është përdorur si kesh memorje dh eshtë shumme I shpejt se DRAMi dhe nuk ka freskim të shpesht. Extended Data Out RAM – është memorje që I bllokon shenimet qe kan qasje te vijushme. Kjo shpejton kohen e qasjes dhe rikthimin e shenimeve nga memorja, sepse CPU nuk ka nevoj të pret perfundimin e nje cikli të informatave para se të filloj qasja në informata tjera. SYNSHRONOUS DRAM (SDRAM) - është DRAM qe operon në sinkronizim me Bus memorjen, Bus memorja ështërruga e shenimeve në mes CPU s dhe meorjes kryesore. Double Data Rate SDRAM DDR SDRAM – memorje që transferon shenime dy herë më të sigurta se sa SDRAM. Kjo shton performansat për transferimin e të dhënave të dyfishuara për qark. Double Data Rate 2SDRAM- është më I sigurt sesa DDR-SDRAM, rrit performansen dhe zvoglon zhurmën dhe kryqëzimin në mes linjave të sinjaleve. Rambus DRAM – është qip memorje që është zhvilluar per komunikim me shpejtësi shum të mëdha Pë secilin modul të RAM it ka module të madhësive të ndryshme si dhe mdule të shpejtësive të ndryshme. Në një modul zakonisht janë 8 qipe ne RAM që janë të ngjitura në vend. Mund të jenë edhe 16 nese janë të vendosura në të dy anët e RAM-it. Modulet janë ndërtu duke perdorë qipe që përmbajnënjë numer të megabitëve dhe qdo bajtka nga 8 BITS, ku janë të nevojshme me shumë se një qip per të ndërtu një modul. Nëse shikojm tekstin në RAM : 64MX4 SDRAM-8-T tregon se qipi përmban 64X4megabit te te dhenave e qe është 256MBit nëse bëjmë disa kalkulime del qe : 1024x1024x64=67108864 qeliza qe munde të mban secila nga 4 Bit të dhena e që është 268435456 Bits në totali cili kur të ndahet me  KARTELAT SHTESË Shtimi I kartelave rritë fungsionalitetin e kompjuteritnga shtimi I kontrolluesve për paisje specifike ose nga keqfungsionimi I portave. Kartelat shtesë përdoren për të zgjeruar dhe rregulluar aftësitë e kompjuterit: NIC – lidhë kompjuterin me rrjetë dhe përdor rrjetin me kabllo. Wireles NIC – lidhë kompjuterin me rrjet dhe përdor radio frekuencat. Adapteri I zërit – pajisje me aftësi për audio. Video adapter – paisje me aftesi grafike. Modem adapter – lidhë kompjuterin me rrjet duke pëdorë linjen telefonike. SCSI adapter – lidhë SCSI paisjet siq janë disqet ose lidhjet e disqeve. RAID adapter - lidhë disqet e shumëfishta dhe ja rritë performansat e PC-s. USB portat – lidhë pajuisjet periferike te kompjuterit. PORTAT PARALELE – Lidhë paisjet periferike të kompjuterit. PORTAT SERIKE – lidhë paisjet periferike të kompjuterit. gjithashtu në kompjuter ka edhe expansion sllote ( kanale për zgjerim) për instalimin e kartelave shtesë. Riser kartelat perdoren te kompjuterët në formë LPXqë lejon kartelat të instalohen horizontalisht. Egzistojn ekspansion sllote të ndryshme siq janë: ISA – 8 ose 16 bit teknologji e vjetër rrall përdoret. EISA – ky sllot është 32 biti vjetër dhe rrallë përdoret MCA - Microchannel Architecture – ne pronsi te IBM dhe ka 32 bit  Adapteri I zërit NIC -i Scsi Sllotett MODEM Kartela e adapter zërit PAJISJET PËR RUAJTJEN E TË DHËNAVE Pajisjet për ruajtjen e të dhenave (HDD , Flopy Disku ) ruajn shenimet në formë magnetike ose në formë optike siq është CD – ja. Këto pajisje mundë të r instalohen brenda shtëpizës siq është HDD. Për transportin e shenimeve disa pajisje mund të përdorin edhe USB portatose edhe portat SCSI. Gjithashtu këto pajisje mundë të jenë edhe disqe të jashtme dhe mund ti perdorin lloje të ndryshme të kompjuterëve. Janë disa pajisje që shërbejn për ruajtje të të dhënave: Hard Disku ( HDD) Flopy Disku Pajisjet Optike Flesh Drive Pajisjet e rrjetës.  HARD DISKU (HDD) (**) Disku është pajisje e cila na ndihmon apo shërben për të ruajtur të dhënat. Çdo kompjuter ka se paku një disk ku në të ruhen të dhënat për punën e kompjuterit dhe po ashtu mbahen të dhënat edhe pasi të fiket kompjuteri. Disku përbëhet prej një ose më shumë pllakash nga alumini ose qelqi dhe materiali magnetik është i vendosur mbi to. Ky material magnetik është bartës i informatave dhe po ato mund të shkruhen, lexohen dhe fshihen lehtë. Koha e ruajtjes është e gjatë por edhe sasia është e madhe. Vet disku është zbuluar në vitin 1950 me kapacitet te vetëm disa Mega-bajtëve (MB=103KB==106B-bajt (byte)), ndërsa sot janë me kapacitet shumë më të madh dhe arrin në disa Gigabajt (GB=106KB). Disa Web Server (kompjuterë të websiteve-internetit) kanë kapacitet prej disa Terra- bajtëve (TB=109KB). Çdo dokument I cili mund të jetë foto, video, tekst është hapësirë e bajtëve të shkruar, në këtë rast, në disk. Pjesa elektronike kontrollon lexim shkrimin e shënimeve derisa motori rrotullon pllakat, ku të gjitha janë të bëra me precizitet. Pllaka magnetike është pjesa më kryesore dhe kjo pjesë rrotullohet me shpejtësi prej 3200, 10000 rrot/min etj. Disku jep mundësinë që cilëndo informatë të vendosur kudo në disk mund t'i qasemi në çdo kohë, shumë shpejtë. Në disk të dhënat ruhen në file (skedë). File është koleksion i bajtëve me lidhshmëri mes veti. File-at mund të paraqesin tekst, fotografi, Sasia e transferuar e të dhënave që transferohet nga disku në procesor në njësi të kohës paraqet shpejtësinë e diskut. Koha e kërkimit është koha e nevojshme që nga momentit kur procesorit i paraqitet kërkesa për një file deri në momentin kur fillon bajti i parë i këtij file të shfaqet. Kjo kohë e kërkimit është 10 deri 20 milisekonda. Hard disku mënyra më e mirë për të kuptuar se si funksionon hard disku është të shihet brendia e tij. (KUJDES: HAPJA E HARD DISKUT E SHKATËRONË ATË), andaj këtë mos provoni të e bëni vetë përpos po qe se keni një që ka dalë nga përdorimi. Ja se si duket një hard-disk drive: Kjo është një kuti alumini e mbyllur me kontrollues elektronik të bashkangjitur anash. Elektronika kontrollon mekanizmin lexues/shkrues dhe motorin që i lëvizë disqet. Elektronika gjithashtu përmbledh hapësirat magnetike nga drive –ri në bajt (d.m.th. i lexon) dhe i kthen ato pastaj në hapësira magnetike (i shkruan). Elektronika është e përmbledhur në një pllakë të vogël ndarëse nga pjesa tjetër e drive -rit:  Në këtë fotografi mund të shihni : Pllakat – shpejtësia e tyre është rreth 3200 apo 10000 rr/min (rrotullime për minutë) kur vepron drive –ri. Këto disqe (pllaka) janë të prodhuara me performanca të larta, tolerancë dhe janë të lëmuara si pasqyrë (si që mund të shihni më Sqarim: poshtë). Nën pllakë gjinden lidhjet e motorit që lëvizë disqet, si dhe zgavra e fluturës ftohëse me filtrim të lartë që e mundëson barazimin e presionit ajror të brendshëm e të jashtëm.  Sqarim: Dora/Krahu – Mbanë koka lexuese/shkruese dhe kontrollohet nga një mekanizëm në skajin e epërm majtas. Ky krah lëvizës mundëson lëvizjen e kokavenga qendra e nyjës e deri në skaj të drive -rit. Ky krah dhe mekanizmi i tij lëvizës janë tejet të lehtë dhe të shpejtë , Brendia e pllakave dhe kokës deri 50 herë në sekondë Për të rritur sasinë e informatave që drive –ri mund të ruaj, shumica e hard disqeve kanë pllaka të shumëfishta (multiple platters). Ky drive ka tri sosh dhe gjashtë koka lexuese /shkruese: Mekanizmi lëvizës i krahut në hard disqe duhet të jetë me shpejtësi dhe precizitet marramendëse, kjo është arritur me konstruktimin e një motori linear me shpejtësi të madhe. Të dhënat ruhen në sipërfaqe të pllakës të ndara në sektor dhe shtigje (sectors and tracks). Shtigjet janë në formë të rrathëve koncentrik , ndërsa sektorët ndarje në formë të segmenteve, si më poshtë: Flopi Drive (disketa) Njësia e flopi disqeve së pari u paraqit ne vitin 1967 dhe ishte e formatit 8’’ ( inch), që më vonë u zëvendësua me flopi diskun e formatit 5.25’’, me kapacitet 361 KB. Dhe se fundmi u paraqiten flopi disqet e formatit 3.5’’, me kapacitet 1.44 MB që ndryshe quhen edhe disketa. Disketa përbëhet nga disku I lakueshëm plastik I mbështjellur me material magnetikdhe I vendosur ne nje kuti të forte plastike. Materiali magnetik I perdorur ofron mundësinëe shkruarjes dhe leximit të shumfishtë. Për dallim nga disku te njësia e disketës ngasja (motori) dhe koka lexuese shkruese eshte e ndare nga mediumi (disketa). Poashtu siperfaqja e disketës ështe e ndarë në rrathë koncentrik dhe në sektorë. Kokat për lexim dhe shkrim janë tëvendosura në mekanizmin I cili lëvizë para prapa dhe mundëson pozicionimin në rrethin e dëshiruar , dhe lëvizja e këtij mekanizmi bëhet nga një motor me hapa preciz. Disketa e futur ne njësin e disketave rrotullohet nga motori me shpejtësi 300-360 rrotullime per minut. Egziston një kapak metalik I cili e mbulon hapsirën kontaktuese të disketës. Kokat lexuese-shkruese e prekin siperfaqen e disketes gjat leximit dhe shkrimitpor jo edhe gjatë udhëtimit të kokave te diskut prej një rrethi në tjetrin. Flopy disqet sot perdoren shumë rrallëpër shperndarje të softverëve, sepse ato bartin sasi të vogla të të dhënave prej një kompjuteri në tjetrin, por janë përdor për startimin e kompjuterit në disa raste specifike. PAJISJET OPTIKE DHE FLASH DISQET Pajisjet optike janë pajisje për ruajtje dhe perdorin laserin për leximin e të dhënave. Janë dy tipe të mediave per ruajtjen e të dhënave në formën optike: Kompakt disku (CD) Disku digjital për aplikime të ndryshme 9- DVD (Digital Versatile Disk) Cd- ( Compact Disc)dhe dvd-të përdoren shum për ruajtjen e softverit ,, të dhënave të ndryshme , muzikës, videos etj. Një CD mundë të ruan 74 minuta minuta muzikë ose 650MB , ndërsa një DVD mund të ruan deri në8.5 GB shenime. Diametri I CD-së është 12 cm. trashësija 1.2 mm. Janë disa tipe të mediumeve optike:  CD-ROM-CD medium vetëm për lexim që është e shkruar. CD-R-CD medium për shkruarje dhe në te mundë të shkruhet vetëm një herë. CD-RW-CD medium që rishkruhen që mundë të jetë regjistruar , fshirë dhe rishkruar. DVD-ROM-DVD medium vetëm për lexim e që është e shkruar. DVD+/-R-DVD medium për regjistrim dhe vetëm njëherë mundë të regjistrohet. DVD+/-RW-DVD medium që rishkruhet dhe mundë të jetë shkruar, fshire dhe rishkruar. Vargu I të dhenave në CD ruhet në një spirale e cila eshte e vendosur në CD. Elementet e spirales së vendosur në CD kan këto dimensione: Gjerësija së paku 0.5 micron, distanca nëmes tyre 1.6 misron, gjatësija së paku 0.83 micron ndërsa trashësija 125 nanometra. CD njësija përbëhet nga motori që rrotullohet me shpejtësi 200 deri 500 rrot/min, në varësi se ku lexohet e dhëna, më afer qendres apo në skajin e diskut. Laseri lexon të dhenat e regjistruara në CD, me ndihmen e sistemit të thjerrzave të cilat I fokusojn rrezet e llaserit në shiritat e shkurtër të spirales, ku sistemi përcjellës I sirales së të dhënave e leviz laserin me rezolucion mikrometrik për të mundësuar leximin e të dhenave. Drita e laserit do të reflektohet në kënde të ndryshme nga shiriti ose vrima e ky ndryshim I interpretuar nga kompjuteri do te paraqiten 1 ose 0. Në audio paisjet keto sinjale të koduara keshtu , I konverton konvertori digjitalo analog. Pjesa më e vështirë eshtë aty ku motori duhet të përcjelle elipsen e të dhënave prej qendre kah periferia ku motori duhet të rris apo zvogloj shpejtësinë dhe përcjellja e tëgjitha të dhënave duhet me qene e njëjtë dhe të arrinTrashësija 125 nanometra nën dritën e laserit e të gjitha të dhënave kudo ne disk, e me të edhe shpejtësija e transferittë jetë0.e njejtë. 5 1.6 Se paku 0.83 micron NJËSITË HYRËSE TASTJERA – Njësia me të cilen më së pari kemi kontakt është tastjera, përmes të cilës përdoruesi I fut informatat në kompjuter. Në fakt tastjera është në varg ndërprerësish gjendja e të cilëve kontrollohet nga, një mikroprocesor mikroprocesori brenda tastjerës duhet të përcaktoj cili tast është shtypur, sa është mbajtur I shtypur dhe me qfarë shpejtësije karakteri duhet percillet në procesorin e kompjuterit. Nën tastet e tastjerës ndodhet matrica e tasteve e cila paraqet një koleksion të ndërprerësve të hapur. Kur shtypet tasti ndërprerësi mbyllet, dhe këtë ndryshim të gjendjes duhet ta detektoi mikroprocesori I tastjerës dhe të përcaktoj pozitën në matric të nderprerësit të mbyllur. Mikroprocesori duhet të detektoi rastin kur tasti mbahet I shtypur një kohë më të gjatë dhe të mundësoi përcjelljen korrekte të simboleve. Gjatë përdorimit të tastjerës mikroprocesori në tastjer analizon matricen dhe përcakton se cilat karaktere duhet ti dërgoi në kompjuter. Këto karaktere ruhen në një bafer 16 bajtësh , dhe nga baferi këto të dhëna permes kabllos me tel apo edhe pa tel dërgohen në kompjuter, ku në anën e kompjuterit ndodhet kontrolleri I tastjerës I cili I përcjell këto të dhena për përpunim të mëtejm sistemit operativ. Në këtë rast sistemi operativ kontrollon se a është fjala për ndonjë sekuencë sistemore të karaktereve apo është p.sh. Ctrl+Alt+Del që në fakt shkakton restartimin e kompjuterit apo sekuenca të tjera. Tastet kontrolluese ndodhen përreth tasteve numerike në hapësirën mes këtij grupi te tasteve dhe tasteve për futjen e shkronjave dhe numrave. Përdoren më së shpeshti për lëvizje në kuadër të dokumentit, një vend majtas ose djathtas ose një rresht poshtë ose lart(4 taste me simbole të shigjetave), një faqe përpara ose prapa (Page Up dhe Page Down), për pozicionim në fillim ose në fund të rreshtit (Home dhe End), në përfshirje të karakterit(Delete) dhe ndryshim të mënyrës si futen karakteret në tekstin ekzistues (Insert). Tastet numerike me shpërndarje si në kalkulator ndodhen në pjesën e djathtë të tastierës. Përdorimi I tyre kryesor është në aplikacione ku duhet bërë futja e shpejtë e sasive të mëdha te të dhënave numerike. Tastet e funksioneve, ndodhen mbi tastet e shkronjave, janë zakonisht12. Funksioni i tyre mund të ndryshojë prej aplikacioni në tjetrin. Përdoren për inicimin e shpejtë të operacioneve më të shpeshta të aplikacioneve dhe anashkalimin e menysë ose operacioneve me mi. Taste të këtij grupi janë edhe tastet Enter, që përdoren për kalim në rresht tjetër në kuadër të një dokumenti dhe për konfirmim dhe start të operacionit. Tasti Shift për shkrimin e shkronjës se madhe dhe shenjës se dyte ne tastierë dhe tasti Caps Lock përdoren për të kaluar ne mënyrën e shkrimit nga shkronjat e vogla në të mëdha. Tastet Ctrl, Alt dhe Shift përdoren në kombinim me taste te tjera për të iniciuar një operacion të caktuar, Tasti Esc përdoret zakonisht për heqje dorë nga kryerja e një operacioni. 3.1 Tastiera Tastiera është pajisjet hyrëse e domosdoshme me ndihmën e te cilës futen shkronjat, shenjat speciale dhe numrat në kompjuter. Te tastierat bashkëkohore butonët kryesisht janë ndarë në pesë grupe: pjesa tekstuale, pjesa funksionale, pjesa për navigim, pjesa numerike, pjesa për multimedia. MIU Miu është njëra ndër njësitë më të përdorura në kompjuter. Sa herë që dëshirojm të poziconohemi në ndonjë objekt të trguar në monitor, të zgjedhim apo të zhvendosim , miu hyn në punë. Fungsioni I miut është të transmetoi levizjet e dorës së perdoruesit te kompjuterit në sinjale të cilat kompjuteri I kupton. Miu përbahet prej: topit, 2 disqe të pozitës , diodat me drit infra të kuqe, senzoret me drit infra te kuqe, dy ose tre mikrondërpres dhe qarku elektronik I cili munde të jetë edhe nje mikroprocesorë. Bartja e sinjaleve nga miu ne PC behet me ose pa tela. Egziston edhe miu optik I cili nuk e perdor topin dhe disqet për përcjelljen e pozitës por e përdor një kamer e cila merr 1500 fotografi në sekond, I cilika një diodë e cila emiton dritë e cila reflektohet nga siperfaqja e vie deri në një CMOS senzorëi cili përcjell secilin imazh në procesorin për përpunim të sinjaleve ku procesori e detekton ndryshimin e imazhit të njëpasnjëshem dhe kështu lëvizë kursorinë bazë të kësaj informate. përpos këtyre njesive kemi edhe kamerën digjitale lexuesin biometrik , identifikimin biometrik dhe paisje thyrëse tjera që sherbejn per futjen e të dhenave ne kompjuter. 4. Këtu duhet të vendoset tikupër të Këtu shihet ndërrimi i bërëndërrimin e roleve të tasteve të miut roleve të tasteve të miut Këtu mund ta bëni testimin e shtypjeve të njëpasnjëshme të tastit të Këtu caktohet distanca miut kohore ndërmjet dy shtypjeve të njëpasnjëshme të tastit të miut NJËSITË DALËSE (monitorët dhe projektorët) Pajisjet dalëse përdoren për prezantimin e informatës nga kompjuteri tek shfrytëzuesit. Si psh. Pajisje dalëse janë monitorët, projektorët, printerët, faksët dhe altoparlantët. Kartela grafike luam rol të veqantë në një kompjuter. Ajo merr informatën digjitale që e prodhon kompjuteri dhe e ndërron në imazh I cili njeriu mund ta sheh. Në shumicen e kompjuterëve kartela grafike eshëndrron informatën digjitale në informatë analoge e cila prezantohet në monitor.perjashtim janëmonitorët me kristal të lëngshëm ku (Liquid Crystal Display, LCD), në të cilët informat mbetet në formën digjitale. Nëse shikojm me kujdes monitorin r ndonjë kompjuteri personal, do të dalloni pika me ngjyra të ndryshme. Këto pika mundë te kanë 16.8 milion ngjyra të ndryshme. Syri I njeriut mundë të dallojë rreth 10 milion ngjyra kështu që ky numër I ngjyrave është I mjaftueshëm. Funksioni I kartelës grafike është të krijoj sinjalet të cilat e paraqesin imazhin në ekran. Kartela grafike është një pllakë e cila përbëhet nga disa komponentetë cilat kryejn një pjes të punës për paraqitjen e imazhit ne ekran. Kartela moderne grafike përbëhet nga: Procesori I grafikës që mundë të jetë Koprocesor grafik. Akceleratorë grafik ose bafer I kornizës. Ftohësi. Koprocesori grafik është mikroprocesor I fuqishëm I cili është I optimizuar për operacione grafike. Ai I krynë I pa varur nga procesori I kompjuterit të gjitha operacionet grafike. Përcaktimin se cilat operacione  Akceleratori grafik I kryen operacionet grafike në bazë të instruksioneve që ia jep procesori I kompjuterit, procesori I kompjuterit I ndanë operacionet grafike dhe ia dergon akceleratorit së bashku me udhëzimet se si kryhen operacionet grafike. Baferi kornizës vetëm kontrollon përmbajtjen e memorjes së karteles dhe e dergon herë pas here në konvertorin digjitalo-analog. Janë shum të rrallë në kompjuterët e sotëm. Memoraj ruan informatën për ngjyrë për secilin piksel. Kjo memorje është RAM memorja e cila ka mundësinë që njëkohësishtë në një lokacion të sajë të shkruhet e nga tjetri të lexohen të dhënat ( me dy porta , Dual Port). BIOS-i i kartelës grafike e ka të njejtin rol si BIOS-i I pllakës amë. Ai përmban informata inicializuese të karteles dhe informatat për lidhjet e komponenteve në kartelë. Konvertori digjitalo-analog I njohur edhe si RAMDAC, për arsye se I merr drejt per drejt nga RAM-I të dhenat digjitale të cilat I shëndërron në formë analoge. Cilësija e fotografis në ekran varet kryesisht nga shpejtësija e punës së RAMDAC-it. Konektori I kartelës është I njohur si VGA konektorë I cili I ka 15 kontakte. Kartela grafike vendoset në portin grafik të shpejtuar ose VGA (Video Graphics Array VGA): shpejtësija e portit dhe qasja e drejtëpërdrejt në memorje ia mundëson koprocesorit në kartel grafike ti qaset memorjes kryesore pa e penguar punën e procesorit të kartelës grafike, ti qaset memorjes kryesore pa e pengu punën e procesorit të kompjuterit. Tani në fundë kartelet grafike përdorin edhe portet PCI-express. Monitorët dhe projektorët janë pajisje dalëse primare ne kompjuter. Është Hapsira nuk goditet me rrezatimin e elektroneve pa u nxe. Kombinimi I nxehjes dhe jo nxehjes së fushës është ajo që e krijon imazhin në monitor, dhe shumë televizorë e përdorin këtë teknologji. Liquid Crystal Display – (LCD) - zakonishtëështë përdorur te laptopet dhe disa projektor. Përbahet prej dy filtrave polarizues me zgjedhjen e kristaleve të lëngshme në mes tyre. Reziltojnë dy forma të LCD monitoreve: aktiv matrix dhe pasiv matrix. Aktiv matrix nganjiher quhen edhe (Thin Film Transistor – TFT). Ku TFT pranon qdo piksel të kontrolluar, që krijon imazh me kolor të theksuar. Ndërsa pasiv matrix eshtë më I lirë dhe nuk krion imazh të të njejtit nive. Digital Light Processing (DLP) – është teknologji e re e përdorur në projektorë dhe perdorin kontrollimin e ngjyrave përmes pasqyrimit me mikroprocesor kontroller e që quhet DMD – (Digital Micromirror Device). Qdo pasqyrim kerespondon me një piksel specifik dhe qdo pasqyrim reflekton dritën drejt ose larg nga optika e projektorit. Dhe ka imazh një ngjyrësh me mbi 1024 nuanca në ngjyr gri ne mes të bardhes dhe të zezës. Janë disa faktorë që ndikojnë në rezolucionin e monitorit: -Pixel – Termi pixel eshtë shkurtes për elementin e pikturës. Pikselat janë pika të imta qe e përmbajnë pamjen në ekran (screen), dhe qdo piksel përbahet nga ngjyra e kuqe e gjelbërt dhe e kaltërt. - Dot Pitch- hapsira në mes të pikselëve është parameter I cilësis së monitorit. Sa ma I vogël të jet kjo vlerëmë I mirë është monitori dhe mundë të përkrah rezolucion më të lartë.monitorët dhe kartelat e sotme Monitorët përkrahin edhe 32 bit për ngjyra që përbahen me 24 bit ngjyra dhe 8 bitefekte të ndryshme. Refresh Rate – tregon kohen e rivendosjes së I mazhit për sekond, permirson imazhin dhe redukton dridhjet. Interlace/Non-interlace (gershetimi dhe jo gershetimi)- krijimi I monitorëve ka gërshetuar imazhin që skanohet dy herënë montor. Skanimi I parë mbulon vijat e rastit dhe skanimi dytë skanon vijat duke I nivelizuar. Shum monitorë CRT sot janë jo gërshetues. Horizontal Vertical Color (HVC) – numri I pikselve është ne drejtimin e rzolucionit horizontal. Ndersa numri idrejtimeve ne SCREEN është rezolucioni Vertikal. Aspect Ratio – raporti H/V tregon raportin e gjërësisë dhe lartësisë së monitorit. Si te TV ashtu edhe te monitorët raporti më I përhapur është raporti 4/3. raporti tjetër është 16/9 I cili zakonishtë përdoret në ditet e sotme. Siperfaqja e shikushme është ajo e imazhit që shifet. Shprehet ne gjatësinë e diagonales së monitorit dhe është më evogel se ajo që e deklaron prodhuesi. vlerat tipike janë 12, 14, 15, 17, 19, 21 inq ku (1 inq eshte 25.4 mm). Monitorët kan kontroll për të përshtatur kualitetin e imazhit. Jan disa tipe të setingut (ambientit) të monitorëve. - Brightness – imazh I fortë - Contrast – raporti me ditën dhe natën -- Position – Lokacioni vertikal dhe horizontal I pamjes në monitor. - Rset – kthen setingun e monitorit në linjën e prodhuar të monitorit. MODEMI Modemi është pajisje që përdoret më së shpeshti për transmetimin e të dhënave digjitale nëpër linja telefonike. Gjatë dërgimit modemi I modulon të dhënat digjitale 0 dhe 1 në sinjale analoge të cilat I përcjellë nëpër tela telefonik. Gjatë pranimit I demodulon të dhenat e pranuara dhe nga sinjali analog nxjerrë informatën digjitale. Shpejtësia e modemit eshtë karakteristikë kryesore e tijë. Shprehet ne bps (bit per sekond), dhe tregon se sa bit modemi mundë të dërgoi përkatësisht te pranojë në një sekondë. Ky proces quhet modulim/demodulim prej nga rrjedhë emri I modemit. Protokoli I cili përdoret që të transmetoj të dhëna prej kompjuterit tuaj në internet dhe e kundërta permes modemit quhet PPP (Point to Point Protocol), protokoli prej pike në pikë. KARTELA E RRJETẽS KARTELA E RRJETẽS ẽSHTẽ KOMPONENTẽ HARDVERIKE e cila shẽrben qẽ kompjuterẽt tẽ lidhen nẽ rrjetẽ local kompjuterik. Nẽ pllakat amẽ modern funksioni I kẽsaj pllake ẽshtẽ I integruar nẽ pllakẽn amẽ dhe se pẽrdoruesi I PC nuk e dallon si kartelẽ tẽ veqantẽ. Sandardi I cili ẽshtẽ pẽrgjegjẽs pẽr transmetimin e tẽ dhẽnave nẽ kẽtẽ nivel ẽshtẽ Ethernet. Ky standard ofron shpejtẽsi tẽ transmetimit nẽ 10 mbps, 100 Mbps (fast Ethernet)dhenẽ kohẽt ẽ fundit edhe nẽ 1 Gbps apo (Giga Ethernet). Kartela e rrjetẽs e lidhẽ kompjuterin nẽ Hubin ose sviqin e afẽrt perms kabllit UTP ose STP me konektorẽ. Ku Hubi dhe Sviqi jane paisje qẽ paraqesin pikqẽndrimin e kompjuterẽve nẽ rrjetẽn lokale. KARTELA E ZẽRIT Kartela e zẽrit pẽrdoret pẽr reprodukimin dhe inqizimin e zẽrit nẽ kompjuter. Njẽ kartelẽ e tillẽ e zẽrit ka procesorin digjital tẽ sinjaleve (DSP,digital Signal Processor), konvertorin digjitalo analog (DAC- Digital to Analog Converter) pẽr reprodukimin e zẽrit, konvertorin Analogo digjital ADC, pẽr zẽrin qẽ hynẽ nẽ kompjuter, ROM memorjen , flesh memorjen pẽr ruajtjen e tẽ dhẽnave, interfejsin digjital pẽr instrumente muzikore MIDI, Musical Instruments DigitalInterface, konektorẽt pẽraltoparlantẽa dhe mikrofon, linjat hyrẽsẽ dhe dalẽse dhe nẽdisa raste portin pẽr lojra. Ka kartelẽ zẽri qẽ ẽshtẽ e integruar nẽ pllakẽn amẽ, sot janẽ tẽ pranishme edhe kartela tẽ zẽrit digjitale tẽ cilat nẽ tẽrsi eliminojnẽ konvertimin analogo-digjitaldhe digjitalo- analog dhe mundẽsojnẽ transferin e drejtẽ pẽrdrejt tẽ audio informative nga CD-tẽ , DVD-tẽ etj. Drejtẽpẽrrejtẽ nẽ kompjuter, kartela e zẽrt mundẽ tẽ reprodukojnẽ zẽrin e incizuar nẽ CD ose nga fajllat muzikorẽ tẽ formateve si ẽAẽ MP3 etj, ta incizojne zẽrin qẽ hynẽ pẽrmes mikrofonit ose pajisjeve tjera, tẽ sintetizoj zẽrat dhe tẽ pẽrpunoj audio sinjale egzistuese. Tẽ gjitha kẽto operacione kryhen nga DAC dhe ADC nẽn konrollin e procesorit pẽr procesim tẽ sinjaleve. Kjo I mundẽson procesorit kryesorẽ tẽ kompjuterit tẽ bẽjẽ edhe punẽ tjera. KARTELA E RRJETES Kartela e rrjetes eshte kartele hardverike e cila sherben qe kompjuteret te lidhen ne rrjete lokale kompjuterik. Ne pllakat ame moderne fungsioni I kesaj kartele eshte I integruar ne pllaken ame dhe perdoruesi nuk e konsideron si pllake shtese. Standardi I CILI ESHTE PERGJEGJESPER TRANSMETIMIN ETE DHENAVE ne kete nivel eshte Ethernet. Ky standard ofron shpejtesi te transmetimit ne 10 Mbps. 100 Mbps (fast ethernet). Dhe ne kohet e fundit edhe ne 1 Gbps apo (Giga ethernet). Kartela e rrjetes e lidhe kompjuterin ne Hubin ose Switchin me te afert permes kabllitUTP apo STP si ne figure. Me konektore. Hubi dhe Switchi jane pajisje qe paraqesin piken e perqendrimit te kompjutereve te rrjetes lokale. KARTELA E ZERIT Kartela e zerit perdoret per reprodukimin dhe inqizimin e zerit ne kompjuter. Nje kartele tipike e zerit ka procesorin digjital te sinjalit DSP (digital signal Procesor), dhe konvertimin analogo digjital DAC, per reprodukimin e zerit , konvertorin ADC, per zerin qe hyn ne kompjuter, ROM memorjen , flesh memorjen per ruajtjenn e te dhenave, interfejsin digjital per instumenteve muzikore, konektoret dhe altoparlanteve dhe mikrofonin, linjat hyrese dalese dhe nedisa raste edhe portet per lojra. Ka edhe kartel zeri qe jane te integruara ne pllaken ame. Sot jane te pranishme edhe hartelat e zerit digjitale te cilat ne tersi eliminojne konvertimet analoge digjitale, dhe digjitalo analoge dhe mundesojne transferin e drejte perdrejte te audioinformacioneve nga CD-ja, DVD-ja etj. Drejte perdrejt ne kompjuter. Kartela ezerit munde te reprodukoj zerin e incizuar ne CD apo nga ndonje fajll muzikore I formateve te ndryshmesi wav mp3 etj, ta incizoj zerin qe hyne permes mikrofonit ose pajisjeve tjera, te sintetizojme zera dhe te perpunojme audio sinjale egzistuese. Te gjitha keto operacione kryhennga DAC dhe ADC nen kontrollin e procesorit per procesim te sinjaleve. Kjo I mundeson procesorit kryesore te bej edhe pune tjera SISTEMET E BURIMEVE DHEQELLIMET E TYRE Sistemet e burimeve janeperdore per qellime te komunikimit ne mes teCPU-se dhe komponenteve tjera te kompjuter Jane tre sisteme te burimeve: 1.Interapt Request (IRQ) 2.Input/output (I/O) Port Adresses (Portat hyrese/ dalese) 3.Direct Memory Access (DMA) IRQ (kerkesa per nderprerje (interupt request) IRQ –te perdoren si komponente te kompjutereve qe kerkojne informacion nga CPU-ja, dhe IRQ ja levize pergjate linjes ne pllaken ame deri te CPU, dhe kur CPU pranon IRQ ne , CPU vendos se si ta plotesoj kete kerkes. Dhe eshte rregullioritet eshte te vendos se numrii IRQ se ti caktohet paisjes ne kompjuter. Kompjuteret e vjeter ikan 8 IRQ te caktuar per paisje, IRQ STANDARD FUNCTION 0 SYSTEM TIMER 1 KEYBOARD CONTROLLER 2 2nd IRQ controler casade 3 Serial 2 (COM2;) 4 Serial 1 (COM1: ) 5 Sound/Paralel 2 (LPT 2 :) 6 Flopy Drive Controler 7 Paralel 1 (LPT 1: ) 8 Real Time Clock 9 Aval. (as IRQ 2 or IRQ9) 1o Avaliable 11 Avaliable 12 Mouse Port 13 Math Coprocesor 14 Primary IDE 15 Secondary IDE ADRESAT HYRESE DALESE(I/O) Adresat e portave hyrese dalese jane perdore per komunikim ne mes te paisjevedhe softverit dhe per dergim dhe pranim te te dhenave per komponentet.. Pra qdokomponent do te kete te caktuar portat unike I/O dhe ato jane 65535 I/O portane kompjuter. Te dhena sipas sistemit heksadecimal DEVICE 0000h ne FFFFh I/O PORT ADRESS Com 1 3f8 Com 2 2f8 Com 3 3e8 Com 4 2e8 LPT 1 378 LPT2 278 QASJA DIREKTE E MEMORJES (DIRECT MEMORY ACCESS DMA) DMA perdoret per paisje me shpejtesi te lart per komunikim me memorjen kryesore dhe lejojne qe paisjet te shmangin bashkeveprimin me CPU ne. kompjuteret e vjeter kane 4 DMA, ndersa kompjuteret e ri kane 8 DMA DMA CHANNEL SHENOHEN RECOMMENDED USEPREJ 0 NE 7. 0 Sound 1 Sound 2 Flopy drive controler 3 LPT 1 neECP Mode 4 CASKADE for DMA 0 – 3 5 SOUND 6 AVALIABLE 7 AVALIABLE