Ćwiczenia 4 i 5 Prawa Prywatnego Międzynarodowe 2024/2025 PDF

PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE ĆWICZENIA NR 4 I 5 2024/2025 DR SYLWIA KOTECKA-KRAL CENTRUM BADAŃ PROBLEMÓW PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ (CBKE) WYDZIAŁ PRAWA, ADMINISTRACJI I EKONOMII UNIWERSYTET WROCŁAWSKI...

PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE ĆWICZENIA NR 4 I 5 2024/2025 DR SYLWIA KOTECKA-KRAL CENTRUM BADAŃ PROBLEMÓW PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ (CBKE) WYDZIAŁ PRAWA, ADMINISTRACJI I EKONOMII UNIWERSYTET WROCŁAWSKI STATUT PERSONALNY O CZYM ROZSTRZYGA STATUT PERSONALNY W ZAKRESIE ZDOLNOŚCI PRAWNEJ 1. O początku i końcu zdolności prawnej osoby fizycznej, przesłankach, od których spełnienia uzależnione jest uzyskanie zdolności prawnej, decyduje, czy do jej uzyskania przez noworodka wystarczy, iż przyjdzie on na świat żywy, czy też musi spełniać inne wymagania, np. być zdolnym do życia, żyć przez jakiś czas, mieć postać człowieka; 2. O chwili uzyskania zdolności prawnej i zasadach obliczania wieku osoby fizycznej, m. in. jak traktować dzień urodzenia się człowieka; jednak samo urodzenie się dziecka, jako fakt przyrodniczy, jak i to, czy przyszło ono na świat żywe, należy oceniać wg zasad wiedzy medycznej, mającej charakter uniwersalny; O CZYM ROZSTRZYGA STATUT PERSONALNY W ZAKRESIE ZDOLNOŚCI PRAWNEJ 3. O domniemaniach prawnych co do życia i śmierci (dotyczy także kommorientów, czyli osób, które zginęły we wspólnym niebezpieczeństwie); 4. O przyczynach ograniczenia lub utraty zdolności prawnej, które współcześnie pojawiają się coraz rzadziej, zwykle też w takim przypadku dochodzi do wyłączenia zastosowania prawa obcego z powołaniem się na klauzulę porządku publicznego; 5. O kwestiach związanych z przypisaniem danej osobie określonej płci. STATUTU PERSONALNEGO NIE STOSUJE SIĘ DO Oceny przesłanek, od których zależy możność stania się podmiotem określonych praw i obowiązków, nawet jeśli pojawiają się one w postaci wymogu szczególnych właściwości osobistych osoby, która ma się stać podmiotem praw i obowiązków. Podlegają one prawu właściwemu dla stosunku, o jaki w danym przypadku chodzi (lex causae). Oceny dopuszczalności dokonania czynności prawnej danego rodzaju. Należy to do prawa, któremu dana czynność prawna podlega (lex causae) GDY LEX CAUSAE WYMAGA ZDOLNOŚCI OGÓLNEJ Wówczas ocenia się zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych samodzielnie, bez powiązania z lex causae.  ZDOLNOŚĆ PRAWNA NASCITURUSA O tym, czy nasciturus może nabyć określone prawa lub obowiązki, decyduje nie statut personalny, lecz prawo właściwe dla praw i obowiązków, o których nabycie chodzi (lex causae). O możliwości dziedziczenia przez dziecko poczęte decyduje statut spadkowy (lex successionis) O uprawnieniach nasciturusa z tytułu czynu niedozwolonego decyduje statut deliktowy Art. 33. PPM. Prawo właściwe dla zobowiązania ze zdarzenia niebędącego czynnością prawną określa rozporządzenie (WE) nr 864/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych („Rzym II”) (Dz. Urz. UE L 199 z 31.07.2007, str. 40). ZDOLNOŚĆ PRAWNA CUDZOZIEMCÓW Art. 11. PPM 1. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu. Art. 2 PPM 1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa. 2. Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany. 3. Jeżeli ustawa uzależnia właściwość prawa od tego, czy określone osoby są obywatelami tego samego państwa, do przyjęcia, iż wymaganie to jest spełnione, wystarczy, że prawo tego państwa osoby te uznaje za swoich obywateli. ZDOLNOŚĆ PRAWNA CUDZOZIEMCÓW Art. 3. PPM 1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka. ŚMIERĆ CYWILNA Kara polegająca na pozbawieniu osoby fizycznej zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych. Sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP.  O CZYM ROZSTRZYGA STATUT PERSONALNY W ZAKRESIE ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH 1. O przesłankach zdolności do czynności prawnych (wieku, ubezwłasnowolnieniu, upełnoletnieniu lub uwłasnowolnieniu); 2. Stopniach zdolności do czynności prawnych (czy dana osoba ma zdolność pełną, ograniczoną, czy nie ma jej w ogóle); 3. Przejawach i następstwach ograniczonej zdolności do czynności prawnych, m. in. o tym, czy ograniczony w zdolności może dokonać czynności prawnej samodzielnie, czy jedynie za zgodą osób trzecich (np. przedstawiciela ustawowego) lub organu państwowego (władzy opiekuńczej), czyja zgoda jest potrzebna i czy konieczna jest zgoda ex ante lub równocześnie z dokonaniem czynności prawnej, czy też wystarczy potwierdzenie dokonane ex post; O CZYM ROZSTRZYGA STATUT PERSONALNY W ZAKRESIE ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH 5. O skutkach dokonania czynności prawnej przez niezdolnego lub ograniczonego w zdolności do czynności prawnych; według postanowień tego statutu określać więc należy rodzaj nieważności lub bezskuteczności czynności prawnej, dopuszczalność i przesłanki konwalidacji, możność powołania się na nieważność lub bezskuteczność przez kontrahenta osoby niezdolnej. POZA STATUTEM PERSONALNYM Do zakresu statutu personalnego nie należy ocena dopuszczalności dokonania czynności prawnej określonego rodzaju (decyduje tu lex causae). Akty o charakterze opiekuńczym, jak upełnoletnienie, uwłasnowolnienie – znane niektórym systemom prawnym – podlegają prawu właściwemu dla opieki i kurateli (art. 59 PPM). Jednak wpływ tych aktów na zdolność do czynności prawnych danej osoby należy oceniać według statutu personalnego osoby. Zagadnienia związane z władzą rodzicielską należą do zakresu zastosowania statutu stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 55-56 PPM). Kompetencje przysposabiającego określa statut przysposobienia (Aty. 57-58 PPM). Statut opieki decyduje o upoważnieniu opiekuna do działania w charakterze przedstawiciela ustawowego podopiecznego (art. 59-60 PPM). CZYNNOŚĆ PRAWNA NIEZNANA STATUTOWI PERSONALNEMU LUB NIEDOPUSZCZALNA Jak ocenić zdolność do jej dokonania? Jeżeli statut personalny danej osoby nie zna czynności prawnej albo czynność prawna jest niedopuszczalna wg tego statutu, należy dokonać oceny danej zdolności do czynności prawnej według postanowień tego statutu. Rozstrzygnięcie tego problemu może polegać m. in. na odpowiednim zastosowaniu postanowień statutu personalnego, dotyczących zdolności do dokonania czynności prawnej zbliżonej do czynności prawnej, dla której poszukujemy rozwiązania.  ZDOLNOŚĆ SZCZEGÓLNA Prawo właściwe do oceny zdolności do dokonania niektórych czynności prawnych ustalane jest nie wg reguły ogólnej dotyczącej zdolności, lecz zgodnie z odrębnymi normami kolizyjnymi. Zdolność szczególna polega na tym, że wyodrębnia sytuacje, w których zwykła zdolność nie wystarcza do podejmowania czynności ze skutkiem prawnym i takie, gdzie można działać przy istnieniu mniejszych wymagań od tych, które prawo przewiduje dla zwykłej zdolności. Szczególna zdolność: do zawierania małżeństwa, zdolność dziedziczenia, zdolność testowania, zdolność do nabywania nieruchomości, zdolność do sprawowania opieki, zdolność członkowska w osobach prawnych, zdolność do pełnienia funkcji w organach osób prawnych, zdolność do zaciągania zobowiązań wekslowych i czekowych. ZDOLNOŚĆ WEKSLOWA – PRAWO WEKSLOWE Art. 77. Zdolność osoby do zaciągania zobowiązań wekslowych ocenia się według jej prawa ojczystego. Jeżeli prawo to uznaje za właściwe prawo innego kraju, należy je stosować. Kto według prawa, określonego w ustępie poprzedzającym, nie ma zdolności wekslowej, mimo to jest ważnie zobowiązany, jeżeli podpisał weksel w kraju, według którego ustaw miałby zdolność wekslową. Przepisu tego nie stosuje się do obywatela polskiego, który zaciągnął zobowiązanie wekslowe zagranicą. ZDOLNOŚĆ CZEKOWA – PRAWO CZEKOWE Art. 62. Zdolność osoby do zaciągania zobowiązań czekowych ocenia się według jej prawa ojczystego. Jeżeli prawo to uznaje za właściwe prawo innego kraju, należy je stosować. Kto według prawa, określonego w ustępie poprzedzającym, nie ma zdolności czekowej, mimo to jest ważnie zobowiązany, jeżeli podpisał czek w kraju, według którego ustaw miałby zdolność czekową. Przepisu tego nie stosuje się do obywatela polskiego, który zaciągnął zobowiązanie czekowe zagranicą. USTAWA PPM – STATUT PERSONALNY Rozdział 2. Osoby fizyczne Art. 11-16 Rozdział 3. Osoby prawne i inne jednostki organizacyjne Art. 17-21 ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH Art. 11. 1. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu. 2. Jeżeli osoba fizyczna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma ona zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone. 3. Przepis ust. 1 nie wyłącza zastosowania prawa, któremu czynność prawna podlega, jeżeli z tego prawa wynikają szczególne wymagania w zakresie zdolności w odniesieniu do tej czynności prawnej.  ZDOLNOŚĆ DO ZAWARCIA UMOWY Art. 12. 1. Jeżeli umowę zawarły osoby znajdujące się w tym samym państwie, osoba fizyczna, która ma zdolność do jej zawarcia według prawa tego państwa, może się powołać na swoją niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy w chwili zawarcia umowy druga strona o niezdolności wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa. 2. Osoba fizyczna dokonująca jednostronnej czynności prawnej, mająca zdolność do jej dokonania według prawa miejsca dokonania czynności, może powołać się na niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy nie przyniesie to uszczerbku osobom, które postępując z należytą starannością działały w przeświadczeniu, że osoba dokonująca czynności prawnej zdolność taką miała. 3. Jeżeli osoba fizyczna działa za pośrednictwem przedstawiciela, przy ustalaniu przesłanek stosowania przepisów ust. 1 i 2 rozstrzygają okoliczności występujące po stronie przedstawiciela. 4. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do czynności prawnych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa spadkowego ani do rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawna została dokonana.  UBEZWŁASNOWOLNIENIE Art. 13. 1. Ubezwłasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, której ono dotyczy. 2. Jeżeli o ubezwłasnowolnieniu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się prawo polskie. UZNANIE ZA ZMARŁEGO, STWIERDZENIE ZGONU Art. 14. 1. Do uznania za zmarłą albo stwierdzenia zgonu osoby fizycznej stosuje się jej prawo ojczyste. 2. Jeżeli o uznaniu za zmarłego albo o stwierdzeniu zgonu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się prawo polskie. IMIĘ I NAZWISKO Art. 15. 1. Imię i nazwisko osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu. 2. Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje się prawo właściwe do oceny skutków zdarzenia, które prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska. Jednakże wybór nazwiska przy zawarciu lub rozwiązaniu małżeństwa podlega prawu ojczystemu każdego z małżonków.  IMIĘ I NAZWISKO Statut imienia i nazwiska obejmuje także ich używanie, a zatem rozstrzyga przede wszystkim o tym, czy osoba może w pewnych sytuacjach używać imienia lub nazwiska skróconego albo w brzmieniu innym niż wynikające z dokumentów, czy może posługiwać się nazwiskiem współmałżonka, jeżeli nie doszło do zmiany nazwiska w wyniku zawarcia małżeństwa. Prawu wskazanemu przez art. 15 ust. 1 należy poddać również wybór imienia. Niektóre zagadnienia związane z prawną regulacją nazwisk należą do prawa publicznego, np. brzmienie i pisownia nazwisk, ich rejestracja w publicznych rejestrach i zapis w dokumentach urzędowych, największa możliwa ilość członów nazwiska, dopuszczalność inkorporowania do nazwiska tytułów szlacheckich i honorowych, a także administracyjnoprawna procedura zmiany nazwiska bez zmiany stanu cywilnego.  IMIĘ I NAZWISKO W kontekście ust. 2 zd. 1 w szczególności miarodajny jest: 1) dla zmiany wywołanej zawarciem małżeństwa – statut stosunków osobistych między małżonkami (art. 51); 2) dla zmiany wskutek rozwodu – statut rozwodowy (art. 54); 3) dla zmiany wskutek unieważnienia małżeństwa – statut unieważnienia (art. 50); 4) dla nabycia nazwiska przez dziecko pochodzące od określonej osoby lub osób – statut filiacyjny (art. 55); 5) dla nabycia nazwiska przez dziecko przysposobione – statut adopcyjny (art. 57). Wyborem nazwiska w rozumieniu art. 15 ust. 2 zdanie drugie jest wybór w znaczeniu materialnoprawnym, to znaczy możliwość złożenia skutecznego prawnie oświadczenia o tym, jakie nazwisko będzie nosić dana osoba. Ponieważ jest to określonego rodzaju czynność prawna, jej formę należy poddać prawu wskazanemu przez art. 25. DOBRA OSOBISTE Art. 16. 1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu. 2. Osoba fizyczna, której dobro osobiste jest zagrożone naruszeniem lub zostało naruszone może żądać ochrony na podstawie prawa państwa, na którego terytorium nastąpiło zdarzenie powodujące to zagrożenie naruszenia lub naruszenie, albo prawa państwa, na którego terytorium wystąpiły skutki tego naruszenia. 3. Jeżeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszło w środkach społecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym ma siedzibę albo miejsce zwykłego pobytu nadawca lub wydawca.  OSOBA PRAWNA Art. 17. 1. Osoba prawna podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę. 2. Jeżeli jednak prawo wskazane w przepisie ust. 1 przewiduje właściwość prawa państwa, na podstawie którego osoba prawna została utworzona, stosuje się prawo tego państwa. 3. Prawu wskazanemu w przepisach ust. 1 i 2 podlegają w szczególności: 1) powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej; 2) charakter prawny osoby prawnej; 3) nazwa oraz firma osoby prawnej; 4) zdolność osoby prawnej; 5) kompetencje i zasady działania oraz powoływanie i odwoływanie członków organów; 6) reprezentacja; 7) nabycie i utrata statusu wspólnika lub członkostwa oraz prawa i obowiązki z nimi związane; 8) odpowiedzialność wspólników lub członków za zobowiązania osoby prawnej; 9) skutki naruszenia przez osobę reprezentującą osobę prawną ustawy, aktu założycielskiego lub statutu.  DOKONYWANIE CZYNNOŚCI PRAWNEJ Art. 18. 1. Jeżeli osoba prawna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone. 2. Osoba prawna może się powołać wobec drugiej strony na ograniczenia dotyczące jej zdolności lub reprezentacji wynikające z prawa wskazanego w przepisach art. 17 ust. 1 i 2, jeżeli ograniczeń takich nie przewiduje prawo państwa, w którym czynność prawna została dokonana tylko wtedy, gdy druga strona o nich wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa. Przepisu tego nie stosuje się do rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawna została dokonana. PRZENIESIENIE SIEDZIBY Art. 19. 1. Z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa, osoba prawna podlega prawu tego państwa. Osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw. Przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej. 2. Połączenie osób prawnych mających siedziby w różnych państwach wymaga dopełnienia wymagań określonych w prawie tych państw. MIĘDZYNARODOWE OSOBY PRAWNE Status osobowy takiej międzynarodowej osoby prawnej nie jest pochodną określonego krajowego systemu prawnego, lecz bierze się z aktu normatywnego o charakterze międzynarodowym, niebędącym jednak częścią składową międzynarodowego prawa publicznego. Przykłady międzynarodowych osób prawnych: SAAS International Eurofirma Ltd Eurochemic Company Zostały one ustanowione w drodze umów międzynarodowych, które określają ich status prawny, ustalają właściwość prawa wewnętrznego określonego państwa w charakterze statutu pomocniczego. SPÓŁKA EUROPEJSKA Rozporządzenie Rady (WE) nr 2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników EUROPEJSKIE ZGRUPOWANIE INTERESÓW GOSPODARCZYCH, SPÓŁDZIELNIA EUROPEJSKA Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2137/85 z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie europejskiego ugrupowania interesów gospodarczych (EUIG) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1435/2003 z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie statutu spółdzielni europejskiej (SCE) Dyrektywa Rady 2003/72/WE z dnia 22 lipca 2003 r. uzupełniająca statut spółdzielni europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej W sprawach nieuregulowanych w rozporządzeniu 2137/85 oraz w ustawie z 4 marca 2005 r. stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej.  OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH Art. 20. Do ochrony dóbr osobistych osób prawnych stosuje się odpowiednio przepisy art. 16. W miejsce prawa ojczystego osób fizycznych wejdzie prawo siedziby osoby prawnej lub prawo państwa jej powstania. Art. 21. Przepisy art. 17–20 stosuje się odpowiednio do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. WPIS NAZWY (FIRMY) DO REJESTRU Podlega prawu państwa, w którym rejestr jest prowadzony.  Dziękuję za uwagę!