Kasaysayan ng Wika - Filipino 1 PDF

MAGANDANG BUHAY!  KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA Dr. Isidro Dyan “Malaking kahihiyan para sa bansa kapag mayroong ginagamit na wikang dayuhan subalit ‘di nag-aangkin ng sariling wikang pambansa. Kailangang magkaroon ng wikang pambansa upang malinang ang pambansang paggalang at pagkilala sa sarili....

MAGANDANG BUHAY!  KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA Dr. Isidro Dyan “Malaking kahihiyan para sa bansa kapag mayroong ginagamit na wikang dayuhan subalit ‘di nag-aangkin ng sariling wikang pambansa. Kailangang magkaroon ng wikang pambansa upang malinang ang pambansang paggalang at pagkilala sa sarili.” Malayo-Polinesyo ❑ angkang kinabibilangan ng mga wikang Indonesian (Tagalog, Visayan, Ilocano, Pampango, Samar-Leyte, Bicol at iba pa sa Pilipinas) at Malay ❑ sumunod ang laki sa wikang sakop ng angkang Indo-European (pinakamalaki) na kinabibilangan ng Espanyol at Ingles  Saligang-Batas ng Biyak-na-Bato Ang wikang Tagalog ang magiging opisyal na wika ng Pilipinas. Bago pa lamang masakop ang Pilipinas sa Imperyalismo ng Espanya ay mayroon ng mga naunang mga magagandang kultura at wika ang Pilipinas. epiko, mga alamat, kaalamang bayan at sariling pananampalataya sariling paraan ng pagsusulat gamit ang Baybayin nakapagsusulat ang mga Pilipino sa mga dahon, kawayan o bato Sa pananakop ng mga Kastila, karamihan sa mga natalang kultura at kaugalian ng ating mga ninuno ay sinunog at isa sa naging patakaran ng mga Kastila upang maiwasan ang pagkakaiisa ang mga Pilipino ay ang hindi nila pagtuturo ng wikang Espanyol.  Ang edukasyon noon ay dinidiktahan din ng mga paring Kastila at tanging mga mayayaman lamang ang nakakapag-aral. limang orden ng misyonerong espanyol  pagdating ng liberalismo ❑ nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral ang mga mayayamang Pilipino sa Europa ❑ namulat ang mga Pilipino sa modernong ideya nina Locke at Rousseau Sa panahong ito, lalong naghimagsik ang mga Pilipino. Lutang na lutang ang paggamit ng wikang Tagalog na atin noong pambansang wika upang makapagsulat ng iba’t ibang akdang pampanitikan na tumatalakay sa ilang isyu sa pamamahala ng mga Kastila partikular ng mga prayle sa ating bansa. ilustrado Dr. Jose Graciano Marcelo P. Rizal Lopez Jaena H. Del Pilar  Kilusang Propaganda Binuo nina Rizal, Jaena at Del Pilar na ang pangunahing layunin ay ang minimithing pagbabago. Mga hangarin: 1. Pantay na pagtingin sa Pilipino at Kastila. 2. Maging lalawigan ng Espanya ang Pilipinas. 3. Magkaroon ng kinatawan sa kortes. 4. Maging Pilipino ang mga kura paroko. 5. Kalayaan sa pamamahayag at papanalita.  PROPAGANDISTA Ang karamihan ay may talino, may damdaming makabayan, may dakilang katapangan at lakas ng loob. Sila’y pawang mga nagsipag-aral sa unibersidad at mga anak ng mga nakakariwasa sa buhay  Jose Rizal Marcelo H. Del Pilar Graciano Lopez-Jaena Mariano Ponce Jose Ma. Panganiban Antonio Luna Pedro Serrano Laktaw Isabelo Delos Reyes Pascual Publete La solidaridad Isang peryodiko na nagsasaad ng mga akdang tumatalakay sa mga platapormang pagbabago sa Pilipinas. Espanyol ang wikang ginamit ngunit hindi ito nagtagumpay. La liga filipina Itinatag ni Jose Rizal nang siya ay bumalik sa Pilipinas noong 1892. Layunin nito na pag-isahin ang lahat ng Pilipino sa isang samahan upang maisulong ang mga mapayapang reporma at pagbabago sa lipunan.  Himagsikan Laban sa Kastila Sa pagkakalansag ng La Liga Filipina nang ipatapon si Rizal sa Dapitan, itinatag ni Andres Bonifacio ang Katipunan. Ang mga hangarin ng kilusang Propaganda ay nawalan ng kabuluhan at naisip ni Bonifacio na wala nang nalalabi kundi maghimagsik upang makamit ang inaasam na kalayaan.  kkk Kataas-taasan, Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan Hulyo 7, 1892 naghimagsik Andres Emilio Apolinario Bonifacio Jacinto Mabini MAGANDANG BUHAY!  KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA  Ang pakikipaglaban ng mga Pilipino sa Amerikano ay naganap noong panahon ng tag-init ng taong 1898 pagkatapos na dumating ang sasakyang pantubig nina George Dewey at palubugin ang sasakyang pantubig ng mga Kastila. Ginanyak nina Dewey na pumanig sa kanila ang mga Pilipino na pagtulungang paalisin ang mga Kastila sa kanilang pamumuno at sila ay nagwagi.  Sa pamamagitan ni Emilio Aguinaldo ay bumuo sila ng rebolusyong pamahalaan upang maging malaya sa mga Kastila  Mga Natatanging Pangyayari sa Panahon ng Amerikano ❑ Nangingibabaw ang wikang Tagalog at Kastila sa mga unang taon gayon din ang wikang katutubo sa bawat lalawigan ❑ Kinalaunan ang mga bagong pangkat ng manunulat ay nagsimula ng nagpahayag sa wikang Ingles ❑ Ang mga manunulat sa wikang Tagalog ay nagpa- hayag sa mga pang-aapi, pagmamahal sa wika at bayan ❑ Maging ang panitikan noong panahon ng mga Amerikano, relihiyon at pagmamahal sa kapwa PANAHON NG PANAHON NG KASTILA AMERIKANO Relihiyon Edukasyon Naging masigasig ang mga Pilipino sa pagsulat sa panitikang Ingles at Tagalog sa mga unang taon ng pagdating ng mga Amerikano ngunit ginagamit pa rin ang mga katutubong wika sa bawat lalawigan. MGA nakilalang manunulat Cecilio apostol sumulat ng Oda para kay Dr. Jose P. Rizal Claro M. Recto kilala sa kaniyang talumpati na nagtaguyod ng nasyonalismo  Lope k. santos sumulat ng Banaag at Sikat, Ama na Balarilang Tagalog  Jose Corazon de Jesus makata ng pag-ibig, Huseng Batute  Severino Reyes Walang Sugat, tinawag na Ama ng Dulang Tagalog Gurong thomasites Ipinakilala nila sa mga Pilipino ang mga fairy tale na ginamit nila sa pagtuturo. Sila rin ang nagpakilala ng iba pang uri ng panitikan tulad ng oda at pelikula.  dula naging pangunahing panitikan sa bansa bodabil isang uri ng dula ay naging tanyag sa mga tanghalan kung saan ang mga artista ay sumasayaw at kumakanta.  Silent movies mga pelikulang walang sinasalitang diyalogo at umaasa lamang sa mga biswal na elemento, pag-arte ng mga aktor, at musika upang ihatid ang kwento.  Ang mga dokumentaryong pelikula ukol sa mga pangyayaring pagkalikasan ang unang nagawa ng mga Amerikano at ibang seryosong pelikula tulad ng talambuhay ni Rizal at ang dalawang nobelang Noli Me Tanghere at El Filibusterismo. Mga nakilalang dula Bahid ni Hermogenes Ilagan Tanikalang Ginto ni Juan K. Abad Kahapon, Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino Hindi Ako Patay na hindi kilala ang manunulat  Ang pananakop ng mga Hapon ay nagsimula noong taong 1941 hanggang 1945. Gamit ang wikang Tagalog, umusbong ang iba’t ibang sangay ng panitikan noong panahong yaon ay tumatak sa puso at diwa ng mga Pilipino. Mabuting naganap ❑ Gintong Panahon ng Panitikang Pilipino ❑ Ipinagbawal ang gamitin ang wikang Ingles ❑ Nabigyang-sigla ang pambansang wika Jose P. Laurel Ang pangulo ng Ikalawang Republika ng Pilipinas sa ilalim ng mga Hapon noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Maikling kuwento ❑ Itinuturing na pinakamaunlad ang genre sa lahat ng sangay ng pantikan noong panahong ng Hapon. ❑ Sa ilalim ng pamamahala ng Surian ng Wikang Pambansa, nagkaisa sila na ito ang pinakamahusay sa lahat ng panitikan.  tula haiku tanaga Isang uri ng tulang Isang uri ng tulang Hapon na nagtataglay Tagalog na may apat na ng lalabimpitohing linya, at bawat linya ay pantig na may tatlong binubuo ng pitong taludtod. (5-7-5) pantig. (7-7-7-7)  Dula ❑ Bunga ng kahirapang dulot ng digmaan, ang mga tao’y humanap ng kahit na kaunting mapaglilibangan sa mga dulaan. Natigil ang pagsasapelikula dahil sa giyera at ang mga artista ng puting tabing ay lumipat sa pagtatanghal sa mga dula.  nobela ❑ Hindi nagkaroon ng pag-unlad ang pagsulat ng nobela. Dahil sa paghihikahos buhay ng mga Pilipino at kakulangan sa mga kagamitan tulad ng papel. Kaya hindi makapagpalimbag ang mga nag-iimprenta. Batas militar ❑ Ipinatupad ni dating pangulong Ferdinand Marcos. Marami ang naligalig at nasindak sa pag- aakalang hindi na maiiwasan ang pagdanak ng dugo.  nobela Nagbalik sa romantisismo ang karamihan sa mga lumabas sa Liwayway Magazine. Maikling kuwento Naging paksain ang mga simulain ng Bagong Lipunan.  Dula Inuri ni Nicanor Tionson ang dula sa dalawa: Dulang Palabas - pangunahing layunin ay magdulot ng aliw at may impluwensya ng Kastila gaya ng mga bodabil at stage show. Dulang Panloob - sumasalamin sa lipunan at sa pakikisangkot ng tao sa lipunang iyon.  tula Ang panulaan sa panahong ito ay marami nang mapagpipiliang paksa at ang pinagiisipan na lamang ay kung paano ito mapapalawak ng manunulat kahit na sila ay pinagbabawalan.  Sa pamamagitan ng kapangyarihan ng sambayanan (EDSA People Power Revolution), nailuklok si Pangulong Corazon Cojuanco Aquino at napatalsik ang diktaturyang Marcos. Sa panahong ito, naisulong ang demokrasya.  tula Pinakapayak man na anyo ng pahayag, ang mga tulang naisulat mula 1986 hanggang sa kasalukuyan ay nakapaglalarawan ng kabuuang sistema ng panahong kinapapalooban.  Maikling Kuwento Mula noon hanggang sa kasalukuyan, malaya ang daloy ng wika sa mga kuwento at walang mariing pagtutol sa mga akdang nasusulat sa Taglish  dula Ang pinakamasigla nitong mga taon, patunay rito ang kabi- kabila at sunod-sunod na pagtatanghal sa mga paaralan at tanghalan sa buong bansa.  Sanaysay Marami sa mga nagwaging sanaysay mula 1986 hanggang sa kasalukuyan ay pagsusuri sa mga akda ng mga kilala kundi man higanteng persona sa larangan ng panitikan. Kasaysayan ng wikang pambansa Marso 26, 1954 Nagpatupad ng memorandum si Pang. Ramon Magsaysay ukol sa petsa kung kailan isasagawa ang ng pagdiriwang Linggo ng Wikang Pambansa. Mula sa Marso 29 - Abril 4 binago sa petsang na Agosto 13-19 taon- taon. Agosto 12, 1959 Kahit kailan mababanggit ang wikang pambansa, Pilipino ang gagamitin. Ito ay naganap ng pirmahan ni Kalihim Jose Romero ng Departamento ng Edukasyon ang Kautusang Blg 7. Oktubre 24,1967 Pinirmahan ni Pang. Ferdinand Marcos ang kautusang na ang mga gusali at mga opisina ng gobyerno ay pangangalanan sa Pilipino. Marso, 1968 Ipinatupad ni sekritari ng Tagapagpaganap, Rafael Salas na ang lahat opisina ng bawat departamento ng pamahalaan, ang pamuhatan ay nakasulat sa Pilipino. Agosto 7, 1973 Nagkaisa ang Pangkalahatang Lupon ng Edukasyon na kung saan nagsasaad na Pilipino ang gagamitin sa pagtuturo mula sa mababang paaralan hanggang sa kolehiyo sa lahat ng mga paaralang pampubliko/pribado. Hunyo 19, 1974 Inaaprobahaan ni Kalihim Juan Manuel ng Dapartamento ng Edukasyon at Kultura ang Memorandum Blg. 25 para sa edukasyong bilingwal sa lahat ng kolehiyo at unibersidad.  Pagkaraang maranasan ang Edsa Revolution itinatag nina Cecilia Munoz Palma ang pamahalaang rebolusyonaryo ng Komisyong Konstitusyonal. Pinagtibay ng Komisyon ang Konstitusyon at dito nagkaroon muli ng puwang ang anumang nauukol sa wika  Artikulo XIV – Wika Sek. 6 - Ang Wikang Pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Habang ito ay pinagbubuti, ito ay dapat palaguin at pangalagaan ayon sa namamayaning wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika. Artikulo XIV – Wika Sek. 7 - Sa mga hangarin ng pakikipagtalastasan at edukasyon, ang wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino , hanggat walang ibang ipinatutupad ang batas. Artikulo XIV – Wika Sek. 8 - Ang saligang batas na ito ay nararapat ipaliwanag sa Filipino at Ingles at sa mga pangunahing wika ng mga lalawigan o rehiyon. Artikulo XIV – Wika Sek. 9 – Ang Lehislatura ay nararapat bumuo ng isang lupon ng wikang pambansa na ang mga kasapi ay galing sa iba’t ibang mga rehiyon ng bansa at mga asignatura na, mag-uugnay at magtataguyod ng mga pag-aaral sa Filipino  Agosto 25, 1988 Isang kautusan ang pinirmahan ni Pangulong Corazon Aquino na nagtatakda na ngbumuo ng isang lupon Pangwika na magpapayabong sa pag-aaral sa wikang Filipino. MARAMING SALAMAT!