İşletme Hukuku Ders Notları - Borçlar Hukuku PDF

İŞLETME HUKUKU DERSİ BORÇLAR HUKUKU KISMI I 1  Dersin İçeriği Borçlar Hukuku Borç ilişkisinin genel kavramları Borcun kaynakları Hukuki işlemlerden doğan borçlar, hukuki işlem çeşitleri Sözleşmeler, s...

İŞLETME HUKUKU DERSİ BORÇLAR HUKUKU KISMI I 1  Dersin İçeriği Borçlar Hukuku Borç ilişkisinin genel kavramları Borcun kaynakları Hukuki işlemlerden doğan borçlar, hukuki işlem çeşitleri Sözleşmeler, sözleşme özgürlüğü ilkesi Sözleşmenin kurulması Sözleşmelerde şekil Sözleşmelerin geçersizliği Hukuki işlemlerde şekil Haksız fiilden doğan borçlar Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar Borçların ifası Borçların ifa edilmemesi ve sonuçları Borçların sona ermesi 2  Dersin İçeriği İş Hukuku İş hukukunun kaynakları İş hukukunun temel kavramları İş sözleşmesinin kurulması İşçi ve işverenin borçları Çalışma süreleri İş sözleşmesinin sona ermesi Sona ermenin sonuçları 3  Borçlar hukuku kişiler arasında özel borç ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 1.7.2012’de yürürlüğe girmiştir. İki bölümden oluşur: – Genel hükümler: m. 1-206, borcun kaynakları, borçların ifası, sona erdirilmesi, borç ilişkisinde özel durumlar, taraf değişikliği – Özel hükümler: m. 207-649, özel borç ilişkileri (sözleşme tipleri) 4  TÜRK BORÇLAR KANUNU Kanun Numarası : 6098 Kabul Tarihi : 11/1/2011 Yayımlandığı Resmî Gazete : Tarih : 4/2/2011 Sayı : 27836 Yayımlandığı Düstur : Tertip : 5 Cilt : 50 BİRİNCİ KISIM Genel Hükümler BİRİNCİ BÖLÜM Borç İlişkisinin Kaynakları BİRİNCİ AYIRIM Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri A. Sözleşmenin kurulması I. İrade açıklaması 1. Genel olarak MADDE 1- Sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur. İrade açıklaması, açık veya örtülü olabilir. 2. İkinci derecedeki noktalar MADDE 2- Taraflar sözleşmenin esaslı noktalarında uyuşmuşlarsa, ikinci derecedeki noktalar üzerinde durulmamış olsa bile, sözleşme kurulmuş sayılır. İkinci derecedeki noktalarda uyuşulamazsa hâkim, uyuşmazlığı işin özelliğine bakarak karara bağlar. Sözleşmelerin şekline ilişkin hükümler saklıdır. 5  İKİNCİ AYIRIM Haksız Fiillerden Doğan Borç İlişkileri A. Sorumluluk I. Genel olarak MADDE 49- Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür. 6  ÜÇÜNCÜ AYIRIM Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borç İlişkileri A. Koşulları I. Genel olarak MADDE 77- Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur. 7  İKİNCİ BÖLÜM Borç İlişkisinin Hükümleri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Borçların ve Borç İlişkilerinin Sona Ermesi, Zamanaşımı DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Borç İlişkilerinde Özel Durumlar BEŞİNCİ BÖLÜM Borç İlişkilerinde Taraf Değişiklikleri İKİNCİ KISIM Özel Borç İlişkileri BİRİNCİ BÖLÜM Satış Sözleşmesi BİRİNCİ AYIRIM Genel Hükümler 8  TBK’de Düzenlenen Sözleşmeler Satış sözleşmesi, mal değişim sözleşmesi, bağışlama sözleşmesi, kira sözleşmesi, ödünç sözleşmeleri (kullanım ödüncü, tüketim ödüncü), hizmet sözleşmeleri, eser sözleşmesi, yayım sözleşmesi, vekalet sözleşmesi, kredi mektubu ve kredi emri, simsarlık sözleşmesi, komisyon sözleşmesi, ticari temsilci ve ticari vekiller, havale, saklama sözleşmeleri, kefalet sözleşmesi, kumar ve bahis, ömür boyu gelir ve ölünceye kadar bakma sözleşmeleri, adi ortaklık sözleşmesi  Borçlar Hukukunun İşlevi Malların ve hizmetlerin dolaşımı Güven sağlama 10  Temel İlkeler 1) İrade özgürlüğü ilkesi: İrade özgürlüğünün en önemli görünümü sözleşme özgürlüğüdür. Genel kural sözleşme özgürlüğüdür, istisnai olarak emredici kurallarla sınırlanmıştır. 2) Nisbilik İlkesi: Borç ilişkisinin ve hak ile borçların yalnızca taraflar arasında etkili olmasıdır. 11  3) Kusur Sorumluluğu İlkesi: Haksız fiil veya sözleşmeye aykırı davranıştan dolayı sorumluluğun koşulu kusurdur. 4) Dürüstlük İlkesi: MK. m. 2. Kişiler haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük ilkesine uygun davranmalıdır. 5) Üçüncü kişi aleyhine borç kurulamaması ilkesi: Sözleşmenin tarafları 3. kişi aleyhine borç ilişkisi kuramazlar. Buna karşılık 3. kişi yararına sözleşme yapılabilir. 12  BORÇ İLİŞKİSİNİN GENEL KAVRAMLARI a) Borç: Alacaklının borçludan istemeye yetkili olduğu, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu edimdir. b) Borç İlişkisi: Karşılıklı iki taraf (borçlu ve alacaklı) arasında kurulan ve bunlardan birine diğerine karşı belirli bir davranışta bulunma yükümlülüğü yükleyen, diğerine de ondan bu davranışta bulunmasını isteme yetkisi veren hukukî ilişkidir. 13  c) Alacak hakkı: Borç ilişkisinde alacaklı tarafın sahip olduğu ve borçludan talep yetkisi veren haktır. d) Edim: Borcun konusunu oluşturan davranıştır. Alacaklının borçludan isteme yetkisi olduğu, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu davranış biçimidir. Edim, borçlu yönünden borcu, alacaklı yönünden alacağı ifade eder. 14  Borç İlişkisinin Tarafları Borç ilişkisinin iki tarafı vardır. Borçlu ve alacaklıdır. Alacaklının alacak hakkı, borçlunun borcu vardır. Alacağın veya borcun konusunu oluşturan davranışa edim denilir. Edim, bir şeyin yapılması, verilmesi veya yapılmaması şeklinde olabilir. Borç ilişkisinin bir tarafında birden fazla kişi olsa da iki tarafı vardır. İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde iki taraf da borçludur; bir tarafın borcu diğer tarafın alacak hakkıdır. 15  ALACAK HAKKININ NİSBİLİĞİ İLKESİ Borç ilişkisi ve alacak hakkı nisbi niteliktedir. Nisbi (göreli) haklar, belli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Göreli haklar, iki kişi arasındaki hukuksal ilişkiden doğduğu için, yalnızca onlar arasında mevcut olan haklardır. Mutlak haklar, alacak hakkının tersine, herkese karşı ileri sürülebilen, herkes tarafından ihlâl edilebilen ve belirli sürenin geçmesiyle zamanaşımına uğramayan haklardır. 16  Nisbi Olmanın Sonuçları a) Borcun ifa edilmesi, sadece borç ilişkisinin karşı tarafından istenebilir. S ile A arasında satış sözleşmesi yapılsa, S A’ya karşı malın teslimi borcu altına girer. Malı teslim etmeden, C’ye malı satıp teslim etse, mülkiyeti C’ye geçer. A, S’yle yaptığı satış sözleşmesinden doğan borcun ifasını C’den isteyemez. Yalnızca S’den tazminat isteyebilir. 17 b) Alacak hakkı yalnızca borçlu tarafından ihlal edilebilir. Örneğin, satın aldığı malı teslim almadan, 3. kişi mala zarar verirse, bu kişiye talep ileri süremez. c) Alacak hakkının borçlu tarafından ihlal edilmesi durumunda, üçüncü kişiler borçluya başvuramaz. S, A’ya pamuk satsa, A’ da pamuğu teslim almadan C’ye satsa, S borcunu yerine getirmezse, C alacak hakkını S’ye karşı ileri süremez. S ve A arasında bir sözleşme, A ve C arasında diğer bir sözleşme vardır. 18  EDİMİN ÖZELLİKLERİ Hukuken korunan bir çıkara dayanmalıdır. İmkansız olmamalıdır. Edim, hukuka, ahlaka ve kişilik haklarına aykırı olmamalıdır. Edim belirli veya belirlenebilir olmalıdır. 19  EDİM ÇEŞİTLERİ 1) Davranış Biçimine Göre: Yapma- verme edimleri: Örneğin, işgörme edimi, malın teslimi edimi, malın bedelinin ödenmesi, terzinin elbiseyi dikmesi gibi. Yapmama edimi:Örneğin rekabet yasağı sözleşmesiyle işçinin rekabet etmeme borcu. 20  2) Konusuna göre: Şahsi edim: Örn. müzisyenin konser vermesi, ressamın resim yapması, işçinin iş görmesi, vekilin iş görmesi Maddi edim: Borçlunun malvarlığına ilişkindir. Para veya eşyanın verilmesi olabilir. Borcun ifasını borçlu dışında 3. kişi de yerine getirebilir. 21  Maddi edimin konusu parça borcu veya cins borcu olabilir. - Cins borcu sadece niteliği ve miktarıyla belirtilen şeydir. Konusu misli şeylerdir. Misli şeyler, sayma, tartma, ölçme yoluyla belirlenen ve biri diğerinin yerine geçebilen mallardır. Örn. 1000 TL, bir ton pamuk, 3 kilo pirinç, 5 adet 2015 model Mercedes araba gibi. - Parça borcu, belirli özelliklere göre belirlenen ve benzerlerinden ayrılan maldır. Örneğin, bir ressamın belirli bir tablosu, bir arazi, belirli motor numaralı ve markalı araba parça borcunun konusunu oluşturur. Parça borcunun konusu, misli olmayan şeylerdir. Sayma, ölçme veya tartma yoluyla biri diğerinin yerine konulamayan mallar misli olmayan şeylerdir ve parça borcunun konusunu oluşturur. 22  3) Sürekliliğine göre: Ani edim: Borçlunun tek davranışıyla yerine getirilen edimdir. Örn. malı teslim borcu, malın bedelini ödeme borcu. Sürekli edim: Kesintisiz ifa edilen davranışlardır. Örneğin, kiralayanın malını kullandırma borcu, işçinin işgörme borcu. Dönemsel edim: Belirli aralıklarla ifa edilen edim. Örneğin faiz, kira, taksit, ücret ödeme. 23  4) Bölünüp bölünmemesine göre: Bölünebilir edim: Edimin konusunu teşkil eden şeyin özelliği değişmeksizin parçalara ayrılıyorsa, bölünebilir edimdir. Bölünemez edim: Bölünmesi, özelliğini değiştiriyorsa, değeri azalıyorsa veya yok oluyorsa, bölünemez edimdir. 24  SORUMLULUK Hukukta sorumluluk iki anlamda kullanılır: 1) Bir kişinin zarar verici eylemden sorumlu olmasıdır. Bu nedenle, –DEN sorumluluk denir. *Kusura dayanan sorumluluk: Kişi kusurluysa yaptığı eylemden sorumludur. *Kusursuz sorumluluk: Kişi kusuru olmasa da sorumludur. Örn. Hayvan bulunduranın, yapı malikinin, adam çalıştıranın sorumluluğu. 25  2) Diğer anlamı, borçlunun malvarlığının tamamı veya bir bölümüyle sorumlu olmasıdır. *Sınırsız sorumluluk: Borçlu tüm malvarlığıyla sorumludur. Borcun tamamı ödeninceye kadar, alacaklı borçlunun malvarlığındaki değerlerden borca yeterli kısmını haczettirerek sattırır. *Sınırlı sorumluluk: Borçlunun malvarlığına giren belirli mallarla veya belirli miktarla sorumlu olmasıdır. Örneğin, sermaye şirketlerinde ortaklar, şirket borçlarından taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı sorumludurlar. Rehnin paraya çevrilmesinde, borçlu rehinli malın değeriyle sorumludur. Miras Devlete (Hazineye) kalırsa, Devlet, terekenin borçlarından kendisine kalan malvarlığıyla sınırlı sorumludur. Oysa kanuni mirasçılar, sınırsız sorumludur. 26  Eksik Borçlar Sorumluluk doğurmayan borçlardır. Eksik Borçların Özellikleri – Borç mevcuttur. – Borçlu kendi isteğiyle yerine getirirse, ifa geçerlidir. – Borçlu yerine getirmezse, dava veya zorla icra yoluyla istenemez. Kumar ve bahis borçları, evlenme aracılığından doğan borçlar, zamanaşımına uğramış borçlar, konkordatodan arta kalan borç, ahlaki bir görevin yerine getirilmesi için yapılan yardımlar, ahlaka ve hukuka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi için verilen şeyler Zamanaşımına uğramış borçlar: Zamanaşımına uğramış borç için alacaklı dava açarsa, borçlu zamanaşımı def’inde bulunabilir. Bu durumda mahkeme davayı reddeder. Ancak borçlu alacağın zamanaşımına uğradığını ileri sürmezse mahkeme kendiliğinden dikkate almaz. 27  Borç ilişkisinde kaç taraf vardır? İş (hizmet) sözleşmesinde edimleri belirterek her bir edim için borç, alacak, borçlu ve alacaklı kavramlarını açıklayınız. Zamanaşımına uğramış borç dava yolu ile talep edilebilir mi, edilirse sonucu ne olur? 28  BORCUN KAYNAKLARI Hukuki işlemlerden doğan borçlar Haksız fiillerden doğan borçlar Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar Kanunlardan kaynaklanan diğer borçlar Vekaletsiz işgörmeden doğan borçlar 29  HUKUKİ İŞLEMLER Hukukî işlem, bir veya birden fazla kişinin hukukî sonuç doğurmaya yönelik irade açıklamalarıdır. Hukukî sonuç; bir hakkın veya hukukî ilişkinin kurulması, devredilmesi, değiştirilmesi veya sona erdirilmesi olabilir. 30  Hukuki İşlemlerin Hukuki Olaylar İçindeki Yeri Hukuki Olaylar Hukuki olgular: Doğa olaylarıyla ortaya çıkar. Hukuki eylemler Örneğin doğumla hak ehliyeti kazanılır, İnsan davranışından kaynaklanır ölümle kişilik sona erer. Kendilerine hukuki bir sonuç bağlanmış insan eylemlerine hukuki eylem denir. Hukuka uygun eylemler Hukuka aykırı eylemler Hukuk düzeninin yapılmasını emrettiği veya yasaklamadığı eylemlerdir. Hukuki işlemler de bunlardan biridir. Hukuka aykırı olarak başkasına zarar veren eylemlerdir Haksız fiiller Sözleşmeye aykırı davranışlar 31  HUKUKİ İŞLEM ÇEŞİTLERİ I- İşleme katılanların sayısına göre ayırım: Tek taraflı- çok taraflı hukukî işlemler Yalnızca tek kişinin irade açıklamasıyla hukukî sonuç doğuyorsa, tek taraflı hukukî işlemdir. Vasiyetname, mirasın reddi, temsil yetkisi verilmesi, takas beyanı, sözleşmenin feshi gibi. Hukukî sonucun doğması için, en az iki kişinin irade açıklaması gerekliyse, çok taraflı hukukî işlem denir. Sözleşmeler ve kararlar olarak ikiye ayrılır. A) Karar, birden çok kişinin ortak amaca yönelik olarak aynı yönde irade açıklamalarıdır. Kararda, sözleşmeden faklı olarak tarafların iradesi karşılıklı değil aynı yöndedir. Örneğin, bir şirket genel kurulunda, sermaye artırımına karar vermek için ortakların aynı yönde irade açıklaması gerekir. Kararlarda oybirliği gerekmiyorsa, herkesin aynı yönde irade açıklaması gerekmez. 32  B) Sözleşmeler ise iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanıyla oluşur. Tek tarafa borç yükleyen ve iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler olarak ayrılır: a) Tek tarafa borç yükleyen sözleşmeler, taraflardan yalnızca birine borç yükler. Bunlar da, sözleşme olduğu iki tarafın karşılıklı irade beyanına ihtiyaç vardır. Ancak taraflardan yalnızca biri borç altına girer. Diğer taraf ise, borç altına giren tarafın irade beyanını kabul etmekte ve alacaklı sıfatını kazanmaktadır. Örneğin bağışlama ve kefalet sözleşmesi. 33  b) İki tarafa borç yükleyen sözleşmeler, iki tarafa da karşılıklı borç yükler. – aa) Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler: Tarafların asli edimleri arasında değişim ilişkisi vardır. Taraflardan birinin edimi, diğer tarafın ediminin sebep ve karşılığını oluşturur. Örneğin satış, iş, eser, kira, mal değişim sözleşmesi – bb) Eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler: Tarafların edimleri birbirinin karşılığını oluşturmaz. Başlıca edim, bir tarafın edimidir, diğer tarafın edimi ise, bu edimin amacını gerçekleştirmek veya gerçekleşmesini sağlayacak giderleri karşılamaktır. Tüketim ödünü sözleşmesi ve vekalet sözleşmesi Tüketim ödüncü sözleşmesinde faiz kararlaştırılmazsa eksik iki tarafa borç yükler. Faiz kararlaştırılırsa tam iki tarafa borç yükler. Vekalet sözleşmesinde ücret kararlaştırılmazsa eksik iki tarafa borç yükler. Ücret kararlaştırılırsa tam iki tarafa borç yükler. 34  2) Sağlararası ve ölüme bağlı hukukî işlemler: Sağlararası İşlemler: Kişilerin hayattayken yaptıkları ve sonuçlarını bu kişiler hayattayken doğuran işlemlerdir. Örn. Satış sözleşmesi, kira sözleşmesi, bağışlama sözleşmesi, iş sözleşmesi. Ölüme bağlı işlemler: Vasiyetname ve miras sözleşmesi. 35  3) Borçlandırıcı işlemler- tasarruf işlemleri: Başta sözleşmeler olmak üzere, borç yükleyen tüm hukukî işlemler borçlandırıcı işlemlerdir. Tasarruf işlemleri ise, bir hakka doğrudan doğruya etki yaparlar. Borcun ifasına yönelik işlemler tasarruf işlemidir. Örneğin taşınır malın teslimi, taşınmaz malın tapuya tescili, alacağın devri 36  4) Sebebe bağlı olan ve olmayan işlemler: Sebebe bağlı işlemler, geçerliliği sebebin geçerliliğine bağlı işlemlerdir. Sebebe bağlı olmayan işlemlerde, sebebin geçerli olup olmaması veya bulunup bulunmaması, işlemin geçerliliğini etkilemez. Bir tasarruf işleminin geçerli olması için, ona esas teşkil eden borçlandırıcı işlem de geçerli olmalıdır. Bunlara sebebe bağlı işlemler denir. Örneğin, taşınmaz malın, tapuya tescili ile mülkiyeti karşı tarafa geçer. Ancak taşınmaz satış sözleşmesi, ehliyetsizlik vb. sebeple geçersizse, tescile rağmen mülkiyet geçmez. Çünkü tapuya tescil işlemi (tasarruf işlemi), sebebe bağlı işlemdir. Bazı işlemler, sebebe bağlı değildir. Borç tanıması, sebebe bağlı olmaksızın geçerlidir. Borç tanıması, temel hukukî ilişkide sebebi gösterilmeyen borç sözleşmeleridir. Örneğin, “A’ya 10.000 TL borçluyum.” sebebi gösterilmese de geçerlidir. 37  Tek taraflı hukuki işlemler ile tek tarafa borç yükleyen sözleşme arasındaki fark nedir? Kefalet sözleşmesi, işleme katılanların sayısı bakımından tek tarafa borç yükleyen, tam iki tarafa borç yükleyen ve eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşme gruplarından hangisine dahildir? Vekalet sözleşmesi hangi gruba girer? 38  SÖZLEŞMELER Sözleşmeler: -İki taraflı hukukî işlemdir. - Kurulması iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamasıyla olur. - Sözleşmeler sınırlı sayı prensibine bağlı değildir. Kanunlarda belirtilmeyen sözleşmeler de yapılabilir. 39 SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ Kişilerin hukukî ilişkilerini diledikleri gibi düzenleme yetkisidir. 1-Sözleşme yapıp yapmama özgürlüğü 2-Sözleşmenin karşı tarafını belirleme özgürlüğü 3-Sözleşmenin içeriğini belirleme özgürlüğü 4-Sözleşmenin tipini belirleme özgürlüğü: Taraflar kanunlarda düzenlenen sözleşmelerden istediklerini yapabilecekleri gibi, kanunlarda düzenlenmeyen sözleşmeleri de yapabilirler. 5-Sözleşmenin şeklini belirleme özgürlüğü 6- Sözleşmeyi sona erdirme özgürlüğü Emredici kurallarla sözleşme özgürlüğüne sınırlamalar getirilmiştir. 40  İş Sözleşmesi Özgürlüğünün Sınırları Çalıştırma Yasakları: Çocuklara ve gençlere ilişkin yasaklar: – On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler. – 18 yaşından küçükler maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde çalıştırılamaz. – 18 yaşından küçükler, sanayi işlerinde gece çalıştırılamaz. – 16 yaşını doldurmamış işçiler ile çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçiler tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalıştırılamaz. – Çocuk işçiler Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Ek-1’de, genç işçiler Ek-1 ve Ek-2’de ve 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler ise Ek-1, Ek-2 ve Ek-3’te yer alan işler dışında çalıştırılamaz. 41  Çalıştırma Yasakları Genç işçi : 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişi Çocuk işçi : 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişi Ayrıca yaş kayıtlarına bağlı olarak müsaade edilen işlerden olsalar dahi hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde, alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde, parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde, gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde, aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işlerde, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işlerde, radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işlerde, fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işlerde, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde, eğitim amaçlı işler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkan sağlamayan işlerde, işyeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde, eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde, para taşıma ve tahsilat işleri ile 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18 yaşını doldurmayan işçiler çalıştırılamaz. Çocuk ve genç işçilerin çalışma süreleri ve dinlenme süreleri hakkında özel hükümler vardır. 42  Kadınlara ilişkin yasaklar – Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde çalıştırılamaz. – 18 yaşını dolduran kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılması, Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik’teki koşullarla mümkündür. – Doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta çalıştırılamaz. Sağlık Durumuna İlişkin Yasaklar: – 16 yaşını doldurmamış işçiler ile çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamaz. – Ağır ve tehlikeli işlerde çalışacak işçilerin bedence bu işlere elverişli ve dayanıklı olduğunun resmi sağlık kurumlarından alınan hekim raporuyla sabit olması şarttır. – 14 yaşından 18 yaşına kadar çocukların işe alınmaları halinde, işin niteliğine ve koşullarına göre, yapılarının dayanıklı olduğunun resmi hekim raporuyla belirtilmesi gerekir. Yabancılar çalışma izniyle çalıştırılabilir. 43  İş Sözleşmesi Yapma Yükümlülüğü İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelliyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. Sakatlığı yüzünden işyerinden ayrılan işçi, sakatlığı sona ererse ve eski işyerine başvurursa, işveren boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe o andaki koşullarla başka isteklilere tercih ederek almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde, işveren iş sözleşmesi yapmazsa, işçiye altı aylık ücret tutarında ücret öder. Askerlik hizmeti için veya kanuni ödev (sivil savunma hizmeti gibi) nedeniyle ayrılan işçi, bu görevleri bitince iki ay içinde başvurursa, işveren bu işçiyi boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek o andaki şartlarla almak zorundadır (İş Kan. m. 31). Aranan şartlar bulunduğu halde, işveren iş sözleşmesi yapmazsa, işçiye üç aylık ücret tutarında ücret öder. İşçi kuruluşlarında yönetici olduğu için ayrılan işçiler, bu görevleri sona erdiğinde, talep tarihinden itibaren bir ay içinde bu kişileri o andaki şartlarla eski işlerine veya eski işlerine uygun bir diğer işe başlatmak zorundadır. 44  SÖZLEŞMELER Sözleşme, belirli bir hukukî sonuç doğurmaya yönelik karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamalarından oluşan hukukî işlemdir. Türk Borçlar Kanunu m. 1: Sözleşme tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur. Sözleşmenin kurulması için, iki taraf olmalı, iki taraf da birbirine uygun irade açıklamasında bulunmalıdır. SÖZLEŞMEYİ KURAN İRADE AÇIKLAMALARI Öneri: Sözleşmeyi kurmak üzere yapılan, sözleşmenin esaslı unsurlarını taşıyan ve karşı tarafa ulaşan irade beyanı, teklif Fiyatını göstererek mal sergilenmesi veya tarife, fiyat listesi ya da benzerlerinin gönderilmesi, aksi açıkça ve kolaylıkla anlaşılmadıkça öneri sayılır. Kabul: Öneriye uygun olarak açıklanan ve önerinin kabul edildiğini belirten irade açıklaması. 45  Öneri Önerinin Özellikleri: 1) Zaman bakımından kabulden önce gelir. 2) Öneri, sözleşmenin esaslı unsurlarını kapsamalıdır. Yani karşı tarafın kabul beyanıyla sözleşme kurulabilmelidir. 3) Öneri ciddi olmalı, sözleşme kurma amacıyla yapılmalıdır. Öneride bulunanın, önerisiyle bağlı kalma niyeti anlaşılmalıdır. 4) Karşı tarafa ulaşmış olmalıdır. Karşı taraf mutlaka belirli bir kişi olmayabilir. Karşı taraf belirli değilse, herkese açık öneri olur. Örneğin, fiyat göstererek vitrinde mal sergileme, otomat makinalarının kurulması, öneridir. Fiyatını göstererek mal sergilenmesi veya tarife, fiyat listesi ya da benzerlerinin gönderilmesi, aksi açıkça ve kolaylıkla anlaşılmadıkça öneri sayılır. 5) Kural olarak şekle tabi değildir. 6) Karşı tarafça kabul edilmiş olmalıdır. 46  ÖNERİYE DAVET Sözleşmenin esaslı unsurlarını içermeyen sözleşme yapma çağrısı öneriye davettir. Örneğin, satıcı öneriye davette bulunuyor, alıcı öneride bulunuyor, satıcının kabul etmesiyle sözleşme kurulur. Öneri bağlayıcıdır, öneriye davet ise, yapanı bağlamaz. Satıcıya bir malı satın almak istediğini söylemek, fiyat sormak, kiralık levhası koymak, fiyat belirtmeden vitrinde mal teşhir etmek, artırma ilanları, reklam yapmak. 47  ÖNERİNİN BAĞLAYICILIĞI Öneride bulunan kişi belirli süre önerisiyle bağlıdır, bu sürede önerisinden dönemez. Yani bu süre içinde, karşı taraf öneriyi kabul ederse, sözleşme kurulur. Bağlılık süresi, karşı tarafın öğrenmesiyle başlar. Ne kadar süre bağlı kalacağı: 1) Süreli öneride: Kabul için süre belirleyerek bir sözleşme yapılmasını öneren, bu sürenin sona ermesine kadar önerisiyle bağlıdır. 2) Süresiz öneride: -Hazırlar (yüz yüze olanlar) arasında yapılmışsa, Kabul için süre belirlenmeksizin hazır olan bir kişiye yapılan öneri hemen kabul edilmezse; öneren, önerisiyle bağlılıktan kurtulur. Telefon, bilgisayar gibi iletişim sağlayabilen araçlarla doğrudan iletişim sırasında yapılan öneri, hazır olanlar arasında yapılmış sayılır. -Hazır olmayanlar arasında yapılmışsa: Kabul için süre belirlenmeksizin hazır olmayan bir kişiye yapılan öneri, zamanında ve usulüne uygun olarak gönderilmiş bir yanıtın ulaşmasının beklenebileceği ana kadar, önereni bağlar. Öneren, önerisini zamanında ulaşmış sayabilir. 48  Öneri veya Kabulün Geri Alınması Geri alma açıklaması, diğer tarafa öneriden önce veya aynı anda ulaşmış ya da daha sonra ulaşmakla birlikte diğer tarafça öneriden önce öğrenilmiş olursa, öneri yapılmamış sayılır. Önerinin geri alınması yalnızca hazır olmayanlar arasındaki sözleşmelerde söz konusudur. Bu kural, kabulün geri alınmasında da uygulanır. 49  Kabul -Zaman olarak öneriden sonra gelir. -Kabul öneriye uygun olmalıdır. Kurulacak sözleşmenin esaslı unsurları bakımından, içerik olarak öneriye uygun olmalıdır. Kabul öneriye uygunsa, sözleşmenin kurulmasını sağlar. Kabul önerideki unsurlardan farklı unsurlar içeriyorsa veya daha fazla koşul içeriyorsa veya bazı koşullar kabul edilmemişse, kabul haberiyle sözleşme kurulmaz. -Kabul tek yanlı irade açıklamasıdır, karşı tarafa ulaşmalıdır. - Susma kabul sayılmaz. - Öneriyle bağlılık süresi geçtikten sonra yapılan kabul, yeni bir öneridir. - Kabul kural olarak belirli bir şekle bağlı değildir. 50  İrade Beyanlarının Uygunluğu Türk Borçlar Kanunu m. 2: Taraflar sözleşmenin esaslı noktalarında uyuşmuşlarsa, ikinci derecedeki noktalar üzerinde durulmamış olsa bile, sözleşme kurulmuş sayılır. İkinci derecedeki noktalarda uyuşulamazsa hâkim, uyuşmazlığı işin özelliğine bakarak karara bağlar. Sözleşme yapılırken, ikinci derecedeki noktalar üzerinde tartışmışlar ve anlaşamama nedeniyle sözleşmenin yapılamayacağı ortaya çıkmışsa, sözleşme kurulmaz. Yani sözleşmenin kurulması için, esaslı unsurlar üzerinde anlaşmak yeterli olsa da, yan noktalar üzerinde anlaşmak da koşul olarak kabul edilmişse, bunlar üzerinde anlaşmadan sözleşme kurulmaz. Objektif esaslı unsurlar sözleşmenin kanuni tanımındaki unsurlardır. Satış sözleşmesinde satış bedeli ve mal sözleşmenin esaslı noktalarıdır. Taşıma giderleri, sigorta yapılması, ifa zamanı, ifa yeri yan unsurlardır. Taraflar yan unsurları sözleşmenin kurulması bakımından koşul saymışsa bu unsurlar da esaslı unsur haline dönüşmüştür. Sübjektif esaslı unsurlar denilir. 51  SÖZLEŞMENİN KURULDUĞU, HÜKÜM VE SONUÇLARINI DOĞURDUĞU AN 1) Hazırlar arasında: Sözleşme, kabul iradesinin açıklanmasıyla kurulur ve hüküm ve sonuçlarını doğurur. 2) Hazır Olmayanlar Arasında: Kabul haberinin muhatap tarafından, öneride bulunana gönderildiği an, sözleşme hüküm ve sonuçlarını doğurur. Sözleşme, kabul öneride bulunana ulaşınca kurulur. 52  A, B’ye fiyatları içeren liste gönderiyor. B x malından 5 taksitte %5 indirimli fiyat ile 10 adet talep ediyor. A indirimi kabul ediyor, taksit yapamayacağını söylüyor. B malı alacağını söylüyor. Bunlardan hangisi öneri, kabul veya öneriye davettir? Satış sözleşmesinde esaslı ve yan unsurlar nelerdir? 53