Examen Geschiedenis 2024 - Middeleeuwse Heksenjacht PDF

[Nieuwe tijd van heksen en duivels HB p 9-15] - Wat was het middeleeuwse beeld van een heks? Iemand die een deal had met de duivel had gesloten in ruil voor magische krachten. (Vooral vrouwen). - Waar komt het idee van hekserij in de middeleeuwen vandaan? In de middeleeuwen was er een slecht...

[Nieuwe tijd van heksen en duivels HB p 9-15] - Wat was het middeleeuwse beeld van een heks? Iemand die een deal had met de duivel had gesloten in ruil voor magische krachten. (Vooral vrouwen). - Waar komt het idee van hekserij in de middeleeuwen vandaan? In de middeleeuwen was er een slechter klimaat (kleine ijstijd) dat zorgde voor stromen, strenge winters en mislukte oogsten. En er stierven heel veel mensen door de pestepidemieën. Men kon deze rampen niet verklaren dus was een zondebok nodig voor al dit ongeluk. Al het slechte kwam van de duivel, dus moesten er wel mensen zijn die hun ziel aan de duivel hadden verkocht. - Waaraan kon je een heks herkennen? 1. Een merkteken van de duivel: moedervlek, wrat, litteken \... 2. Magische krachten (o.a. gedaanteverwisseling) 3. Hebben amper gewicht (ze moeten door de lucht kunnen vliegen) - In welk boek staat alles over heksen geschreven? De heksenhamer - Heksensabbat: Een heksenfeest, een nachtelijke bijeenkomst van heksen waarbij zij feest vieren of zich vervolmaken in de zwartekunst. - Hoe werden heksen vervolgd? 1. Bewijzen dat iemand een heks is a. Door marteling een bekentenis afdwingen b. Waterproef: als je blijft drijven, ben je een heks c. Weegproef: heksen zijn gewichtloos 2. Straf: op de brandstapel (enkel als een heks verbrandt, verliest ze haar krachten) 3. De vrouwen die werden genoemd tijdens de marteling werden opgepakt en het proces begon opnieuw. - Waar vonden de meeste heksenvervolgingen plaats? Totale aantal: Heilig Romeinse Rijk Aantal ten opzichte van de bevolking: Zwitserland - Hoe evolueert de heksenvervolging? Vanaf de 17e eeuw moet men bewijzen dat iemand schuldig is zonder marteling. Daarnaast kan men al veel meer verklaren vanuit wetenschap waardoor de duivel minder belangrijk wordt. - Welke bedenkingen maakt de vrouw in de video bij hekserij? Er is corruptie: men gaat betalen om iemand te laten vervolgen als heks Men is vang dat men zelf van hekserij beschuldigd zal worden - Welke bedenkingen jan je zal nog leveren op de heksenvervolging? Beklaagden kunne al sterven tijdens de beproeving. Heksen zouden makkelijk de proeven kunnen manipuleren als ze magische krachten hebben. - Op welke manier zou er misbruik gemaakt kunnen worden van hekserij? Je kan iemand vals beschuldigen om er zelf voordeel uit te halen Bv. Een burenruzie: de ene beschuldigt de andere van hekserij om zo van hem af te zijn - Bestaat hekserij en heksenvervolging vandaag nog steeds? Ja, in heel wat culturen zoals veel Afrikaanse culturen, wordt er nog steeds geloofd in magie en hekserij. De problemen uit het dorp worden vaak toegeschreven aan iemand die in het dorp woont, meestal een buitenbeentje, of iemand dat net in het dorp is komen wonen. - Andere vormen van hekserij vandaag Wicca (paganisme of heidendom) Komt voor uit natuurgeloven [Hoe veranderde het geloof in heksen aan het einde van de middeleeuwen? HB p 10] In de vroege middeleeuwen beschouwde het kerkelijk recht het geloof in heksen als goddeloos, terwijl het bestaan van de duivel wel werd erkend. Vanaf het einde van de middeleeuwen veranderde dit: heksen werden gezien als handlangers van de duivel, en zowel het gewone volk als de elite begonnen het heksengeloof serieus te nemen. [Welke rol speelde de drukkunst in de vroegmoderne heksenwaan HB p11-14] **Gevolgen van de opkomst van de drukkunst (vanaf 1450):** - Zorgde voor een brede verspreiding van ideeën over hekserij, waardoor op veel plaatsen heksen werden gezocht. - Multicausaliteit: heksenvervolgingen werden ook beïnvloed door: - Nieuwe juridische procedures, zoals foltering. - Actieve lokale overheden, vooral in afgelegen gebieden. - Economische onzekerheid, waardoor de behoefte aan een zondebok toenam. **Veelvoorkomende drogreden:** - Beschuldigingen zoals het veroorzaken van een miskraam door aanraking (bijv. schouderklopje) waren onterecht, omdat er geen oorzakelijk verband was. **Perspectieven in bronnen:** - **Meeste bronnen:** Geschreven door mannelijke geleerden. - **Interessant ander perspectief:** Dat van de beschuldigden zelf. **Opvattingen over hekserij en duivels in de vroegmoderne tijd:** - **Gewone volk:** Baseerde zich op goedkope, sensationele nieuwsbrieven (D7). - **Intellectuele elite:** Gebruikte Latijnse handleidingen voor heksenjagers (D5) of kritische werken (D6). Kritische werken werden 10 keer vaker verspreid. - Heksenprocessen vonden vooral plaats in landelijke gebieden en werden geleid door lokale overheden. **Houding van het Lierse stadsbestuur door de eeuwen heen:** - **1590:** Cathelyne van den Bulcke werd veroordeeld en terechtgesteld voor hekserij. - **2012:** Start van herdenkingen, waarin onrechtvaardigheid werd erkend. - **2021:** Formeel eerherstel en lofprijzing van Cathelyne's moed. Deze evolutie toont een verandering van schuld naar erkenning van onrecht en eerherstel. [Ontmoetingen in een nieuwe wereld HB p 19-27] Azteken: - Eerste indianen steken beringenstraat over tussen Siberië en Alaska - Omstreeks 7000 V.Chr. schakelen indianen over van jacht naar landbouw - Ontwikkeling diverse groenten-fruit, maïsplant - Ontstaan stadstaten (1400 V.Chr.) - Ontwikkelen zich tot grote en machtige steden die grote delen van Mexico beheersen. - 14e eeuw: Azteken stichten bij Texcocomeer hun stad Tenochtitlan. Azteken 2: - Azteekse legende, vlag Mexico - Azteken onderwerpen andere volkeren - Die moesten schattingen betalen die bestaat uit producten (huiden, edelstenen, katoen, voedsel) - 1519:370 onderworpen steden Azteken: politiek - Leiding: gebieder - Diverse ambtenaren voeren bevelen uit - Als gebieder sterft, kiest raad van priester, krijgers en edelen nieuwe leider Azteken: landbouw - Drijvende landbouweilanden (chinampas) - Rieten vlot met vruchtbaar slib, verankerd in de bodem Azteken: cultuur - Carrière: mensenoffers voor goden - Standensamenleving (adel, gewone burgers, slaven) - Beroepsgroepen (soldaten, kunstenaars, ambachtslieden, priesters\...) Spanjaarden veroveren in 2 jaar Azteken-rijk: - Betere wapens en hun paarden/bloedhonden jagen Azteken angst aan - Azteken denken aanvankelijk dat conquistadores hun goden zijn - Conquistadores hadden voldoende tijd om zwakke plekken Azteken rijk bloot te leggen - Spanjaarden krijgen steun van andere Indianenstammen Spanjaarden veroveren in 2 jaar Azteken-rijk: - Azteken rijk wordt in 2 jaar tijd vernietigd - Spanjaarden roven al het goud en zilver en stichten kolonie Nieuw-Spanje - Indianen zijn 2de rangs burgers, missionarissen bekeren hen tot het Christendom - Veel indianen sneuvelen in oorlogen, meesten sterven van Europese ziekten (pokken, mazelen) - Volledige indiaanse steden/stammen sterven zo uit Amerikaanse kolonies hebben goedkope werkkrachten nodig: - Spanjaarden en Portugezen hebben goedkope werkkrachten nodig - Inlandse bevolking - Opstanden - Sterk verminderd door uitbraak ziekten - Krijgen na verloop van tijd meer rechten - Enige optie: invoer van slaven uit Afrika Driehoek handel: De steeds groter wordende slavenhandel verloopt volgens een min of meer vast persoon Driehoeks handel: - Slavenhandel ook georganiseerd door Frankrijk, Engeland en Nederland - Lot van de slaven - Gescheiden van familie en leefomgeving - Velen sterven onderweg van uitputting en ziekte - Armoede en levenslange dwangarbeid Driehoeks handel- Columbian Exchange - Pas in 19e eeuw verbod op slavenhandel - Menslievendheid - Niet langer rendabel (opkomst machines) - Dankzij Driehoeks handel: globalisering - Uitwisseling van grondstoffen. Landbouwproducten uit Europa ook geïntroduceerd in Amerika (paard, tarwe) en omgekeerd (aardappel, tomaten en maïs kwamen vanuit Amerika naar Europa) - Columbian Exchange: uitwisseling van planten-dieren en micro-organismen - Interculturele contacten: impact op mens, milieu en cultuur [HV1: wat stimuleerde Europese zeevaders om de wereld verder te gaan verkennen en wat was het resultaat?] **Wereldbeeld voor de vroegmoderne periode:** - **Ptolemaeus (2de eeuw):** Had een redelijk correct beeld van de bekende wereld en kende (deels): Afrika, Azië, Europa en Noord-Afrika. - **Verbondenheid van continenten:** Sinds de Klassieke Oudheid waren Europa, Azië en Afrika verbonden via handelsroutes, zoals de Zijderoutes en West-Afrikaanse handelsnetwerken. **Drijfveren voor nieuwe handelsroutes:** - **Actieve koningshuizen (15e eeuw):** Spaanse en Portugese. - **Belangrijkste redenen:** - Rechtstreekse toegang tot specerijenhandel zonder afhankelijkheid van Arabische tussenhandelaren. - Economische winst en strategische macht. **Gevolgen van ontdekkingsreizen:** - **Onbedoeld gevolg van Columbus' reis:** Ontdekking van een onbekend continent, het latere Amerika. - **Revolutionaire kaarten:** Wereldkaarten van Martin Waldseemüller en Piri Reis introduceerden Amerika als nieuw continent en waren zeer nauwkeurig. **Stimulansen en resultaten van Europese verkenning:** - **Stimulansen:** - Zoektocht naar nieuwe handelsroutes. - Imperialistische ambities. - **Resultaten:** - Rechtstreekse route naar India. - Europese ontdekking van Amerika. - Vergroting van kennis over de wereld. - Uitbreiding van Europese macht buiten Europa. [HV2: Met welke bril keken de Europeanen naar de bewoners van de nieuwe wereld] **Hoe keek Vespucci naar de Nieuwe Wereld?** - **Opvallende kenmerken van de Amerikaanse samenleving (volgens Vespucci):** - **Politiek:** Oorlogen zonder kunst of orde. - **Cultureel:** Gepiercete lichamen, weinig kleding, kannibalisme, geen godsdienst, vrij seksueel gedrag. - **Economisch:** Geen privébezit, alles is gemeenschappelijk. - **Sociaal:** Polygamie en regelmatige echtscheidingen. - **Perspectief van Vespucci:** Hij keek als Europese bankier en veroveraar naar de Amerikaanse bevolking. - **Standplaatsgebondenheid:** Vespucci kwam uit een christelijk Europa met strikte regels rond seks, een samenleving met grote economische ongelijkheid en politieke structuren zoals koningshuizen. Deze verschillen vielen hem daardoor extra op. **Europese superioriteitsgevoelens:** - **Voorbeelden van Europese auteurs:** - **De Bry (1594):** Neutraal; beschreef hoe Amerikanen spontaan hun rijkdommen schenken, wat hun onderdanigheid benadrukt. - **Vespucci (1503):** Negatief; beschreef Amerikanen als chaotische kannibalen zonder religie. - **De Las Casas (1552):** Positief; zag de Amerikanen als onschuldige en passieve slachtoffers. - **Europese blik op de wereld buiten Europa:** - **Exotisme:** Interesse in het vreemde en onbekende. - **Superioriteitsgevoel:** Europeanen zagen zichzelf als cultureel en moreel superieur. **Gevolgen voor de inheemse bevolking:** De Europese kijk op de Nieuwe Wereld, met een mix van exotisme en superioriteitsgevoel, rechtvaardigde de onderdrukking en exploitatie van inheemse bevolkingen. [HV3: welke impact hadden de toegenomen interculturele contacten wereldwijd?] **Impact van toegenomen interculturele contacten in de vroegmoderne Atlantische ruimte** **1. Impact op mensen:** - **Slavenhandel:** - Tussen de 16e en 19e eeuw werden 932.500 Afrikanen als slaven naar Amerika vervoerd, vooral naar de Caraïben en Brazilië. - De meeste slaven werkten op suikerplantages onder mensonwaardige omstandigheden: i. Zware fysieke arbeid en verwondingen. ii. Slechte voeding. iii. Chronische infectieziekten. iv. Vroege sterfte, vaak al in hun twintiger of dertiger jaren. - **DNA-vermenging:** Door interculturele contacten raakten populaties wereldwijd genetisch met elkaar verbonden. **2. Impact op het leefmilieu:** - **Columbian Exchange:** Uitwisseling van planten, dieren en micro-organismen tussen de continenten. - **Voordeel:** Grotere variatie in voedsel (bijv. aardappels, maïs). - **Nadeel:** Verspreiding van dodelijke ziekten. **3. Impact op cultuur (taal en religie):** - **Taal:** - De Spanjaarden overwonnen de taalbarrière met de Azteken via de tolk La Malinche. - Taalvermenging ontstond en beïnvloedt hedendaagse talen. - **Religie:** - Missionering leidde tot culturele dominantie, met voorspellingen dat 90% van de Latijns-Amerikanen christen blijft. **4. Hoe interculturele contacten verliepen:** - **Culturele dominantie:** Missionering (D14). - **Cultuurvermenging:** Taal en religie (D12, D13). - **Uitbuiting:** Slavenhandel en gevonden skeletten (D9, D10). - **Wederzijdse impact:** Columbian Exchange en taalvermenging (D11, D12). **5. Wereldwijde impact van interculturele contacten:** - **Mensen:** Genetische vermenging van populaties. - **Leefmilieu:** Wereldwijde verspreiding van nieuwe gewassen en ziekten. - **Cultuur:** Taalvermenging en culturele veranderingen door elites en religie. West- Europese ontdekkingen: Oorzaken ontdekkingen: - Economisch: ottomanen blokkeren handel in het oosten, nood aan nieuwe handelsroutes voor specerijen uit Indië - Politiek: Portugezen- Spanjaarden zoeken in Afrika bondgenoten voor hun stijd tegen Ottomanen (rijk van Pape Jan, Legende) - Cultureel - Missionering: christendom verspreiden - Avontuur trekt aan - Nieuwe technische hulpmiddelen: karveelkompas Problemen onderweg: - Beschikbaarheid vers voedsel en drinkwater - Bleef structureel probleem - Tekort aan fruit/ groenten (scheurbreuk) Steeds meer ontdekkingen vanaf 14e eeuw: - Portugezen-Spanjaarden domineren ontdekkingen vanaf 14e eeuw - Portugezen varen langs kusten van Afrika - 4 ontdekkingsreizigers te onthouden met route Colombus (1492), Vasco da Gama (1498), Cabral (1500), Magelhaes- El Cano (1521) Verdrag van Tordesillas (1494) - Portugal en Spanje verdelen de wereld - Reactie Fr-Eng-Holland - Kaapvaart - Smokkelroutes met kolonies Nieuwe landen komen op - Gouden eeuw Holland: 17e eeuw - Britisch Empire: 18-19e eeuw Ontdekkingen-kolonistaties veranderen de wereld - Positieve gevolgen - Nieuw beeld over de wereld (6 continenten) - Nieuwe samenlevingen, producten, planten - Kolonies leveren moederland veel geld op - Negatieve gevolgen - Koloniale landen gebruiken inwoners kolonies als goedkope arbeidskrachten - Ontstaan slavenhandel - Actualisering beeldenstorm 2020 (woke- protest) [Colombus: held of schurk] **ollectieve herinnering aan Columbus in de Verenigde Staten** **1. Columbus als nationale trots:** - **Opvallende keuze:** Columbus wordt gevierd als nationale held, ondanks dat hij nooit voet zette op Noord-Amerikaanse bodem. - **Uiting van herinnering:** Namen van steden en scholen, een eigen feestdag (Columbus Day), en oprichting van standbeelden. **2. Evolutie in beeldvorming:** - Het 19e-eeuwse schilderij in het Amerikaanse Parlement toont een ideologische verschuiving ten opzichte van de 16e-eeuwse gravure. Het schilderij beeldt Columbus uit als een beschaafde veroveraar, terwijl de Native Amerikanen zich onderdanig tonen. **3. Politieke context in de 19e eeuw:** - Het schilderij paste bij de overtuiging van Amerikaanse politici dat ze \"beschaving\" brachten, vergelijkbaar met Columbus' missie. Dit rechtvaardigde het bestrijden en uitwissen van de cultuur van Native Amerikanen. **4. Kritiek op Columbus in de moderne tijd:** - **Negatief symbool:** - Columbus wordt door activisten gebruikt om hedendaags racisme, discriminatie van Native Amerikanen en het deporteren van illegale migranten aan te klagen. - **Historische kritiek:** De herdenking van Columbus wordt herzien in het licht van koloniale uitbuiting en genocide. **5. Betekenis die het best aansluit bij de historische werkelijkheid:**\ Groepen die de negatieve impact van Columbus erkennen, sluiten beter aan bij de historische realiteit, omdat ze aandacht besteden aan de gevolgen van kolonisatie voor inheemse bevolkingen. [Wel en wee van de bevolking HB p 31-39] [HV1: Hoe evolueerde de bevolking in de vroegmoderne tijd?] - **Variabelen van de historische demografie:** - **Nataliteit:** geboorten. - **Mortaliteit:** sterften. - **Fertiliteit:** vruchtbaarheid. - **Nuptialiteit:** huwelijken. - **Migratie:** verhuizingen. - **Urbanisatie:** verstedelijking. - - **Bevolkingsevolutie:** - - **Lange termijn:** Duidelijke stijging van het bevolkingscijfer. - **Korte termijn:** Schommelingen door sterftecrisissen gevolgd door inhaalbewegingen. Dit proces staat bekend als *accordeondemografie*, waarbij de bevolking zich als een accordeon \"opent\" en \"sluit\". **Evolutie samengevat:** - **1450--1750:** Geleidelijke stijging, gekenmerkt door accordeondemografie. - **Vanaf 1750:** Enorme stijging van de bevolking. [HV2: hoe zagen relaties en gezinnen eruit in de vroegmoderne tijd?\$] **Relaties en gezinnen in de vroegmoderne tijd:** - **West-Europees huwelijk:** - Hoge huwelijksleeftijd (25-30 jaar) en wederzijdse toestemming. - Eigen huishouden na huwelijk. - Elite: verstandshuwelijken, elders: uithuwelijken en contracten tussen families. - **Huishouden:** - Klein kerngezin, veel celibatairen in West-Europa. - In China: lage huwelijksleeftijd, ouders regelen huwelijk en wonen bij de bruidegom. [HV3: welke factoren hadden een grote impact op de bevolkingsontwikkeling] **Gevolgen van oorlog op de economie:** - **Landbouw**: Vernietiging van oogsten, wat leidt tot hongersnood en hongercrisissen. - **Nijverheid**: Verminderde invoer en uitvoer, wat resulteert in werkloosheid. - **Handel**: Stijgende kosten en prijzen, wat leidt tot armoede. **Mechanismen van hongersnood en hongercrisissen:** - **Hongersnood**: Oorzaken zijn weersomstandigheden en oorlogen, met als gevolgen mislukte oogsten, stijgende prijzen, schaarste, en voedseloproeren. - **Hongercrisissen**: Worden veroorzaakt door slechte weersomstandigheden die zich herhalen, wat leidt tot verstoorde bevoorrading, stijgende prijzen en zaadvoorraden die opraken. **Infectieziekten in havensteden en handelscentra**: - Havensteden waren vatbaar door drukte en transportknooppunten. - **Oplossing**: Cordon sanitaire en quarantainemaatregelen voor schepen uit risicogebieden. **Syfilis in historische context**: - Eerste verschijning in 1494, waarschijnlijk meegebracht vanuit de Nieuwe Wereld door de Spanjaarden. - **Benaming Venusziekte**: Verwijst naar Venus, de Romeinse godin van de liefde, aangezien syfilis een geslachtsziekte is. - **Andere namen voor syfilis**: De ziekte kreeg verschillende namen in verschillende landen, zoals de Franse ziekte, Spaanse pokken, en Poolse ziekte. **Factoren die de bevolkingsontwikkeling beïnvloedden**: - Oorzaken van bevolkingsveranderingen waren oorlogen, ziekte-uitbraken, hongersnoden en economische veranderingen. [Een standenmaatschappij in ontwikkeling HB p43-49] HV1: Hoe evolueerde de sociale orde in de vroegmoderne samenleving? ### **Maatschappelijke rol van de drie standen** - **Eerste stand**: Clerus -- Bidden en geestelijk welzijn verzorgen. - **Tweede stand**: Adel -- Beschermen, recht spreken en besturen. - **Derde stand**: Boeren, handelaars, ambachtslieden -- Werken en produceren. **Waarom mocht deze sociale orde niet ter discussie staan?** - Het werd beschouwd als door God bepaald. Verzet tegen de orde werd gezien als twijfel aan Gods gezag. - Sociaal verzet werd hardhandig onderdrukt. ### **Sociale groepen en onderlinge tegenstellingen** #### **Afgebeelde groepen (D3):** - Clerus, adel, advocaten, boeren. - **Belangrijkste figuur**: De boer, omdat hij werkt en voor de bestaansmiddelen van iedereen zorgt. #### **Tegenstellingen binnen de standen (D4):** 4. **Eerste stand (clerus):** - Hoge clerus vs. lage clerus. 5. **Tweede stand (adel):** - Hoge adel vs. lage adel. 6. **Derde stand:** - **Platteland**: Grote boeren vs. pachters en landarbeiders. - **Steden**: Ambachtsmeesters/handelaars vs. gezellen en winkeliers. **Wie viel buiten de samenleving?** - Dagloners, ongeschoolde werklieden, marginalen en armen (D4 en D5). HV2: Hoe evolueerde de verhouding tussen de stad en het platteland #### **Geleidelijke verstedelijking** - **Uitzonderingen op verstedelijking:** - Politiek-administratieve hoofdsteden. - Draaischijven voor handel. - **Geografische ligging van handelscentra:** - Vooral aan zee. #### **Aantrekkingskracht van steden (Push- en pullfactoren)** 7. **Economische motieven:** - *Push*: Vluchten om te overleven. - *Pull*: Meer kans op werk. 8. **Sociale motieven:** - *Pull*: Sociale status verbeteren, bijstand krijgen, diversiteit en anonimiteit. 9. **Culturele motieven:** - *Pull*: Ruim aanbod aan diensten, open omgeving met meer vrijheid. #### **Uitwisseling tussen stad en platteland** - **Gewone mensen:** Via markten. - **Vermogende elite:** Via landhuizen op het platteland en woonverblijven in de stad. Tussen stad en platteland bleven er vormen van uitwisseling bestaan. Hoe kwamen mensen met elkaar in contact. -gewone mensen: Via markten -Vermogende elite: via woonverblijven in de stad, via landhuizen op het platteland **Vergelijk de prenten van de dansende stellen en dansende boeren.** **Platteland** **Stad** ---------------- --------------------- buiten **binnen** natuur **cultuur** onbeschaafd **beschaafd** ongeremd **gedisciplineerd** lomp **elegant** boertig **welgemanierd** HV3: Welke positie hadden vrouwen in de vroegmoderne samenleving? #### **Patriarchale orde blijft bestaan** 10. Vrouwen moesten gehoorzamen aan hun echtgenoot. 11. Celibataire vrouwen riskeerden armoede. 12. De beeldvorming over vrouwen werd door mannen bepaald. #### **Christelijke kerken en huwelijk** - **Organisatie van huwelijken:** - Huwelijken werden officieel en publiek geregeld. - Procedures: aankondiging vooraf, kerkelijke ceremonie met een geestelijke en getuigen, registratie in het parochieregister. - **Belang:** - Om discussies over de geldigheid van huwelijken te vermijden. #### **Weduwen na het overlijden van hun echtgenoot** - **Redenen dat ze zich konden staande houden:** - Voortzetten van de zaak van hun echtgenoot. - Steun van kinderen of een sociaal netwerk. - Ervaring met huishouden en budgetbeheer. #### **Beeldvorming over vrouwen** - **Vooroordelen:** - Vrouwen waren goed enkel als moeders. *(Martin Luther)* - Vooroordelen kwamen voort uit het gebrek aan vrijheid van vrouwen. *(Marie de Gournay)* - **Kenmerken van beeldvorming:** - Beheerst door mannen. - Focus op lichamelijke verschillen. - Dualiteit: ideaalbeeld of moreel verwerpelijk (vrouwenhaat). #### **Praktische positie van vrouwen** - **Beperkingen door patriarchale orde, maar ook mogelijkheden:** - Eigen keuzes in huwelijk of celibaat. - Werken en zelfstandig inkomen verdienen. - Toegang tot opleiding, zij het beperkt. [Kwetsbare groepen HB p 53-61 (vraag 2 niet)] HV1: Hoe ging de vroegmoderne samenleving om met de armoede #### **De 7 werken van barmhartigheid (D3)** Binnen de christelijke traditie werden armen geholpen door: 13. Hongerigen te spijzen. 14. Dorstigen te laven. 15. Naakten te kleden. 16. Doden te begraven. 17. Vreemdelingen welkom te heten. 18. Zieken te bezoeken. 19. Gevangenen bij te staan. #### **Bijstand volgens Juan Luis Vives (D5)** 20. **Armen die bijstand verdienen:** - Eerlijke gezinnen getroffen door oncontroleerbare tegenslagen (zoals krijgsgevangenschap, ziekte, of natuurrampen). 21. **Armen die géén bijstand verdienen:** - Personen die arbeidsgeschikt zijn en zelf in hun onderhoud konden voorzien. 22. **Rol van de overheid:** - **Waardige armen** ondersteunen. - **Arbeidsgeschikte armen** helpen om werk te vinden. HV3: hoe ging de vroegmoderne samenleving om met anders zijn? - **Oorzaak van de reactie:**\ Onzekerheid door demografische, economische, politieke, religieuze en culturele veranderingen. - **Angst voor:**\ Alles wat vreemd of onbekend leek. - **Wat men wilde voorkomen:**\ Het verstoren van de maatschappelijke orde. - **Gevolg:**\ Strengere overheidsmaatregelen tegen afwijkend gedrag onder druk van de publieke opinie. ### **Groepen en Beschuldigingen** - **Landlopers**: Beschuldigd van het ondermijnen van arbeidsnormen. - **Zigeuners**: Aangesproken op criminaliteit. - **Andersgelovigen**: Beschuldigd van het veroorzaken van rampen. - **Bovennatuurlijke verschijnselen**: Geassocieerd met onverklaarbare fenomenen. - **Andersgeaarde mensen**: Aangeklaagd voor het aantasten van het huwelijksideaal. ### **Vooroordelen en Stereotypen** - **Landlopers**: Doelloos, misdadig, oplichters. - **Zigeuners**: Magische krachten, moreel verdorven, oneerlijk. - **Andersgelovigen**: Duivelse praktijken, rampen. - **Bovennatuurlijke**: Handlangers van Satan. - **Andersgeaarde mensen**: Zondig, tegennatuurlijk. ### **Conclusie** De samenleving reageerde met angst en vijandigheid tegenover groepen die als \"anders\" werden gezien, wat leidde tot marginalisering en vervolging. [Handel in de Vroegmoderne tijd (HB p 77-90)] [Slavenhandel (taak)] ### **Trans-Atlantische slavenhandel en oversteek in de 18e eeuw** #### **Omstandigheden aan boord van slavenschepen** De overtocht van Afrika naar Amerika was gruwelijk en mensonterend. Enkele belangrijke punten: - **Overvolle ruimten:** Slaven lagen dicht opeengepakt, vaak op hun zij. - **Onhygiënische toestanden:** - Ontlasting vond plaats waar men lag, bij gebrek aan toegang tot emmers. - De stank en vuiligheid maakten het schip onleefbaar. - **Ziekte en sterfte:** - Veel slachtoffers door dysenterie (*Witte Flux*) en pokken. - De vloer van het schip werd beschreven als een \"slachthuis\" vol bloed en slijm. #### **Behandeling van slaven** - **Fysieke mishandeling:** - Slaven die weigerden te eten, werden met gloeiende kolen bedreigd of geslagen. - Vastgeketend en gecontroleerd om zelfdoding te voorkomen. - **Psychologische impact:** - Slaven verlangden vaak naar de dood door de ellendige omstandigheden. #### **Getuigenrollen aan boord** 23. **Kapiteins en bemanningsleden:** - Verantwoordelijk voor winst en controle over de slaven. - Beklaagden zich over sterfte door ziekten, wat financiële verliezen veroorzaakte. 24. **Geneesheren:** - Werkten vaak uit financiële noodzaak. - Probeerden ziekten te behandelen, maar met beperkte middelen en effectiviteit. 25. **Slaven:** - Beschreven de onmenselijke behandeling en hun angst voor blanke bemanningsleden. #### **Conclusie** De trans-Atlantische overtocht was een brute, mensonterende ervaring, gekenmerkt door ziekten, mishandeling en uitbuiting. De slavenschepen waren niet alleen centra van fysieke uitputting, maar ook van psychologisch trauma. Ondanks enkele pogingen tot verbetering van hygiëne en zorg door bemanning en artsen, bleven de omstandigheden desastreus. [Documenten Columbian Exchange] ### **columbian Exchange** De **Columbian Exchange** verwijst naar de grootschalige uitwisseling van gewassen, ziekten, culturen en technologie tussen de \'Oude Wereld\' (Europa, Afrika en Azië) en de \'Nieuwe Wereld\' (Amerika) vanaf de ontdekking van Amerika in 1492. #### **Belangrijke punten:** 26. **Uitwisseling van goederen en ziekten:** - Gewassen zoals maïs, cacao en aardappelen verspreidden zich wereldwijd. - Ziekten zoals pokken veroorzaakten grootschalige sterfte in Amerika. 27. **Geografische betrokkenheid:** - De eerste afbeeldingen legden de nadruk vooral op Europa en Amerika. - Latere weergaven tonen ook de rol van Afrika en Azië in de uitwisseling. 28. **Impact op de wereldgeschiedenis:** - Voedingspatronen, talen en religies veranderden blijvend. - Interculturele contacten tussen werelddelen werden voor het eerst permanent. 29. **Visualisatie en eurocentrisme:** - Sommige afbeeldingen benadrukken Europese invloed, terwijl andere evenwichtiger zijn. **Conclusie:** De Columbian Exchange markeert een scharniermoment in de wereldgeschiedenis door blijvende veranderingen in voeding, cultuur en wereldwijde connectiviteit. [Handel in de Vroegmoderne tijd (HB p 77-90)] HV1: wat was er nodig om als stad uit te groeien tot een handelsmetropool **Succesfactoren voor een handelsmetropool** a. **Ligging** - Een veilige haven, toegang tot de kust en een verbinding met het Europese binnenland waren essentieel. - Nabijheid van andere belangrijke handelssteden speelde ook een rol. b. **Overheidsbeleid** - Vrijheid op godsdienstig en economisch vlak trok handelaars aan. - Lage belastingen, goede infrastructuur en een open beleid tegenover buitenlandse handelaars waren aantrekkelijk. - In Londen werd een monopolie gecreëerd door strikte regels die Britse schepen bevoordeelden. c. **Aanwezigheid van handelaars en handelsgenootschappen** - Een diversiteit aan handelaars uit heel Europa en zelfs uit andere continenten zorgde voor een levendige handelsomgeving. - Handelsgenootschappen stimuleerden internationale handel. d. **Afzetmarkt** - Een grote afzetmarkt in buurlanden, andere Europese regio\'s en zelfs wereldwijd was belangrijk. - De stad fungeerde vaak als draaischijf voor Europese en wereldhandel. e. **Unieke economische troeven** - Voorzieningen zoals handelbeurzen en kranen. - Beschikbaarheid van geld, lage rentevoeten, leningen en investeerders. ### **Conclusie** Een handelsmetropool had een strategische ligging, aantrekkelijk beleid, een breed netwerk van handelaars en handelsmogelijkheden, een grote afzetmarkt en unieke economische voordelen nodig om succesvol te zijn. HV2: welke innovaties waren er in de gebruikte handelstechnieken? 30. **Beurs** - De beurs verschilde van een gewone markt doordat goederen niet fysiek aanwezig waren. Handelaars verhandelden contracten en toekomstige leveringen, wat logistiek een vooruitgang was. 31. **Wisselbrief** - Wisselbrieven vervingen klinkende zilveren en gouden munten door waardepapier. - Dit introduceerde het concept van geldcreatie, waarmee handelaars grotere bedragen konden verhandelen zonder fysiek geld. 32. **Handelscompagnie met Aandelen** - Handelscompagnieën met aandelen maakten het mogelijk om handel te financieren via investeringen van meerdere aandeelhouders, wat het risico deelde en de mogelijkheden vergrootte. 33. **Naamloze Vennootschap** - Een naamloze vennootschap maakte het mogelijk om handel en bedrijven op grotere schaal te organiseren, waarbij de aansprakelijkheid van de eigenaren beperkt werd. 34. **Centrale Bank en Bankbiljetten** - Alleen centrale of nationale banken mochten bankbiljetten uitgeven, wat een controle over de geldhoeveelheid mogelijk maakte en het risico op hyperinflatie verminderde. - Papiergeld was goedkoop, maar het nadeel was dat het makkelijker te vervalsen was dan metalen munten. **Mondialisering (Globalisering):** - **Definitie:** Handel wordt wereldwijd gedreven, waarbij landen over de hele wereld met elkaar in verbinding staan. - **Goederen die verhandeld werden:** - Specerijen - Suiker - Mensen (slavenhandel) - **Positief gevolg:** - Europeanen kwamen in contact met nieuwe producten en ontdekten nieuwe afzetmarkten. - **Negatief gevolg:** - Mondialisering leidde vaak tot oorlogen en geweld, zoals de slavenhandel en conflicten over handelsroutes. **Mercantilisme:** - **Kenmerk:** Protectionisme, waarbij landen hun economie beschermden door bijvoorbeeld hoge invoertarieven in te stellen om de binnenlandse industrie te steunen. - **Voorbeelden van mercantilistische praktijken:** - **Groot-Brittannië:** Afdwingen van handelsbeperkingen om de Engelse economie te beschermen. - **Frankrijk:** Colbertisme, waarbij Jean-Baptiste Colbert, de Franse minister van Financiën, het staatsbudget en de economie beheerde om de nationale welvaart te vergroten door middel van bescherming van binnenlandse industrieën en het stimuleren van export.