Textbook تفکّر و سواد رسانه‌ای- PDF

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬ ‫تفکّر و سواد رسانهای‬...

‫ــــم‬ ‫لــــی ُم َح َّمــــ ٍد َو آلِ ُم َح َّمــــ ٍد َو َع ِّج ْ‬ ‫ــــل َف َر َج ُه ْ‬ ‫ـــــل َع ٰ‬ ‫اَللّٰ ُه َّ‬ ‫ــــم َص ِّ‬ ‫تفکّر و سواد رسانهای‬ ‫نظری ـ فنی و حرفه ای ـ کار دانش‬ ‫دورۀ دوم متوسطه‬ ‫کلیۀ رشتهها‬  ‫وزارت آموزش و پرورش‬ ‫سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي‬ ‫تف ّکر و سواد رسانهای ـ دورۀ دوم متوسطه ـ ‪110225‬‬ ‫نام کتاب‪:‬‬ ‫سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی‬ ‫پدیدآورنده‪:‬‬ ‫دفتر تألیف کتابهای درسی عمومی و متوسطه نظری‬ ‫مدیریت برنامهریزی درسی و تألیف‪:‬‬ ‫میترا دانشور‪ ،‬سید  بشیر حسینی‪ ،‬علیرضا مؤذن‪ ،‬مریم سلیمی‪ ،‬لیال وصالی‪ ،‬بهاره نصیری‪ ،‬سیدمهدی‬ ‫شناسه افزوده برنامهریزی و تألیف‪:‬‬ ‫امیر  واقفی‪ ،‬حسین حق‌پناه‪ ،‬احمد غالمحسینی‪ ،‬سیدغالمرضا فلسفی با همکاری محمد شریف و‬ ‫ایمان نیکخواهآزاد (اعضای شورای برنامه‌ریزی و تألیف)ـ محمد دانشگر (ویراستار)‬ ‫اداره کلّ نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی‬ ‫مدیریت آماده‌سازی هنری‪:‬‬ ‫احمدرضا امینی (مدیر امور فنی و چاپ) ـ جواد صفری (مدیر هنری) ـ مجتبی زند (طراح گرافیک) ـ‬ ‫شناسه افزوده آمادهسازی‪:‬‬ ‫مهال مرتضوی (صفحهآرا) ـ مریم کیوان (طراح جلد) ـ ثنا حسینپور‪ ،‬مریم سلیمی (تصویرگر) ـ فاطمه‬ ‫پزشکی‪ ،‬کبری اجابتی‪ ،‬زهرا رشیدیمقدم‪ ،‬فرشته ارجمند‪ ،‬حمید ثابت کالچاهی (امور آمادهسازی)‬ ‫تهران‪ :‬خیابان ایرانشهر شمالی ـ ساختمان شمارۀ ‪ ٤‬آموزش و پرورش (شهید موسوی)‬ ‫نشانی سازمان‪:‬‬ ‫تلفن‪٩ :‬ـ‪ ،٨٨٨٣١١٦١‬دورنگار‪ ،٨٨٣٠٩٢٦٦ :‬کد    پستی‪١٥٨٤٧٤٧٣٥٩ :‬‬ ‫وبگاه‪ www.chap.sch.ir :‬و ‪www.irtextbook.ir‬‬ ‫شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران تهران‪ :‬کیلومتر ‪ ١٧‬جادۀ مخصوص کرج ـ خیابان ‪٦١‬‬ ‫ناشر‪:‬‬ ‫(داروپخش) تلفن‪  ٥ :‬ـ ‪ ،٤٤٩٨٥١٦١‬دورنگار‪ ،44985160 :‬صندوق پستی‪١٣٩ :‬ـ  ‪٣٧٥١٥‬‬ ‫شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران «  سهامی خاص»‬ ‫چاپخانه‪:‬‬ ‫چاپ پنجم ‪١٣٩9‬‬ ‫سال انتشار و نوبت چاپ‪:‬‬ ‫شابك‪1‬ـ‪2636‬ـ‪05‬ـ‪964‬ـ‪978‬‬ ‫‪   1‬ـ ‪  2636‬ـ  ‪ 05‬ـ ‪ 964‬ـ ‪ISBN: 978‬‬ ‫«  دستگاه رادیو تلویزیون چنانکه‬ ‫من کرارا ً گفته‌ام‪ ،‬دستگاهى است که‬ ‫حساس‌ترین دستگاه‌هاى تبلیغاتى‬ ‫هر کشورى است که هم از طریق‬ ‫بصر و هم از طریق سمع از آن مردم‬ ‫استفاده مى‌کنند و آن  طورى که به‬ ‫توجه مى‌کنند‬‫ّ‬ ‫رادیو و تلویزیون‬ ‫مردم‪ ،‬به هیچ دستگاهى آنطور‬ ‫توجه نمى‌کنند‪( ».‬صحیفه نور‪ ،‬ج ‪،11‬‬ ‫ّ‬ ‫ص‪)195 :‬‬ ‫امام خمینی « ُق ِّد َ‬ ‫س سِ ُّر ُه»‬ ‫کلیه حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی‬ ‫آموزشی وزارت آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن‬ ‫به صورت چاپی و الکترونیکی و ارائه در پایگاه های مجازی‪ ،‬نمایش‪ ،‬اقتباس‪،‬‬ ‫تلخیص‪ ،‬تبدیل‪ ،‬ترجمه‪ ،‬عکس برداری‪ ،‬نقاشی‪ ،‬تهیه فیلم و تکثیر به هر شکل‬ ‫و نوع‪ ،‬بدون کسب مجوز از این سازمان ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد‬ ‫قانونی قرار می گیرند‪.‬‬ ‫ارتباطی بسیار متنوع وجود دارد و‬ ‫ِ‬ ‫وسایل‬ ‫ِ‬ ‫امروز اینترنت و ماهواره و‬ ‫حرف‪ ،‬آسان به همه‌جای دنیا می‌رسد‪.‬میدان افکار مردم و مؤمنین‬ ‫تفکرات گوناگون است‪.‬امروز در یک میدان جنگ و‬ ‫عرصۀ کارزار ّ‬ ‫کارزار حقیقی قرار داریم‪.‬این کارزار فکری به هیچ‌وجه به زیان ما‬ ‫نیست؛ به سود ما است‪.‬اگر وارد این میدان بشویم و آنچه را که نیاز‬ ‫تفکر اسالمی و انبارهای معارف الهی و اسالمی‬ ‫ما است از مهمات ّ‬ ‫بیرون بکشیم و صرف کنیم‪ ،‬قطع ًا برد با ما است‪.‬‬ ‫بیانات حضرت آیتاهلل خامنهای رهبر ّ‬ ‫معظم انقالب اسالمی ایران در دیدار جمعی از‬ ‫روحانیون استان کرمان مورخ ‪1384/2/11‬‬  ‫فهـرســت‬ ‫چرا سواد رسانه ای؟‬ ‫فصل ‪ : 1‬ما و رسانه ها (‪ 6‬ساعت آموزشی) ‪1.........................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :1‬مسابقۀ رسانه ها با زمان ‪2...........................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :2‬پیام همبرگری ‪11......................................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :3‬پنجگانۀ سواد رسانه ای(‪20.................................................................................................... )1‬‬ ‫فصل ‪ : 2‬فنون خلق پیام رسانه‌ای! (‪ 10‬ساعت آموزشی)‪27.............................................................‬‬ ‫درس ‪ :4‬تصاویر بی طرف نیستند ! ‪28......................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :5‬از بازنمایی تا کلیشه ‪34..............................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :6‬فنون اقناع (‪40...................................................................................................................... )1‬‬ ‫درس ‪ :7‬ما هم می توانیم! ‪49..................................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :8‬فنون اقناع (‪( )2‬درس اختیاری) ‪53............................................................................................‬‬ ‫فصل ‪ :3‬نادیده های رسانه ها (‪ 8‬ساعت آموزشی) ‪63...........................................................................‬‬ ‫درس ‪ :9‬مهندسان پیام ‪64.......................................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :10‬بازی گردانان بزرگ ‪71.............................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :11‬دروازه بانی خبر ‪79...................................................................................................................‬‬ ‫فصل ‪ :4‬مخاطب شناسی (‪ 6‬ساعت آموزشی) ‪95.................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :12‬مخاطب خاص! ‪96...................................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :13‬مخاطب ف ّعال یا منفعل! ‪104...................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :14‬مخاطب‪ ،‬بی‌مخاطب! ‪114.......................................................................................................‬‬ ‫فصل ‪ :5‬رسانه و سبک زندگی (‪ 10‬ساعت آموزشی)‪121...................................................................‬‬ ‫درس ‪ :15‬هر چیز که در جستن آنی‪ ،‬آنی ‪122........................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :16‬کلیشۀ بدن ‪128.......................................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :17‬بازی‌ زندگی است (درس اختیاری) ‪134..................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :18‬زندگی دوم ‪140.......................................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :19‬پنجگانۀ سواد رسانه‌ای (‪ 2( )2‬ساعت آموزشی) ‪148.........................................................‬‬ ‫فصل ‪ :6‬رژیم مصرف رسانه‌ای (‪ 6‬ساعت آموزشی)‪153.....................................................................‬‬ ‫درس ‪ :20‬مراقب اضافه بار باشید! ‪154....................................................................................................‬‬ ‫درس ‪ :21‬من از رسانه‌ها هوشمندانه استفاده می‌کنم! ‪161.....................................................................‬‬ ‫درس ‪ :22‬اخالق رسانه‌ای ‪166................................................................................................................‬‬ ‫بازبینه‌های ارزیابی(نوبت ا ّول و دوم سال تحصیلی) ‪173..........................................................................‬‬ ‫منابع ‪178........................................................................................................................................................‬‬  ‫سخنی با دانشآموزان‪ ،‬مربیان و خانوادههای ارجمند‬ ‫چرا سواد رسانهای؟‬ ‫از قول ابوالفضل بیهقی‪ ،‬مورخ و نویسنده معروف ایرانی‪ ،‬نقل کردهاند که « هر کتابی ارزش یکبار‬ ‫خواندن را دارد»‪.‬حاال اگر ما بدون توجه به عنصر زمان این سخن را بپذیریم و سرمشق خود قرار دهیم‬ ‫چه خواهد شد؟ به پدیدههایی چون‪ ،‬فناوریهای ارتباطات و اطالعات‪ ،‬وفور رسانهها و آوار اطالعات و‬ ‫پیام فکر کنید! شاید در دوران ضیق و کمبود اطالعات و رسانه‪ ،‬هر کتابی ارزش یکبار خواندن داشت‪،‬‬ ‫اما در عصر وفور باید با دقت و توجه به اعتبار و کیفیت‪ ،‬و بنا به نیاز و ضرورت دست به انتخاب بزنیم‪.‬‬ ‫ابزار و وسیلۀ این گزینش‪ ،‬بهویژه در حوزۀ پیام و خوراکهای ذهنی‪ ،‬مجهز شدن به تفکر غربالی به‬ ‫جای تفکر اسفنجی است‪.‬در تفکر اسفنجی شما هر آنچه از انواع پیامها میخوانید‪ ،‬میبینید و میشنوید‬ ‫را جذب میکنید‪ ،‬تفکر غربالی استعارهای از تفکر نقادانه است‪ ،‬مهارتی که به ما میآموزد که « هرچه‬ ‫پیش آید خوش آید» نگوییم و هر اطالعات و پیامی را به درون ذهنمان راه ندهیم‪.‬پس به عنوان یک‬ ‫انسان دقیق و متفکر‪ ،‬نگاهی به خود و اطراف خود بیندازید و بگویید چرا به سواد رسانهای نیاز داریم؟‬ ‫آیا امروزه می‌توان بدون رسانه‌ها زندگی کرد؟ شاید امروزه دیگر چنین پرسشی جای طرح نداشته‬ ‫باشد‪ ،‬اما قطع ًا پرسشهایی مانند « آیا شما می‌خواهید خودتان را در فضای رسانه‌ای مدیریت کنید؟ آیا‬ ‫یادگیری مدیریت مصرف رسانه‌ای برای شما ضروری است؟» از اهمیت فوقالعادهای برخوردار شده‬ ‫است‪.‬شاید شنیده باشید که در عصر ّاطالعات‪ ،‬مفهوم سواد دگرگون شده‪ ،‬بی‌سوادی قرن بیست و یکم‬ ‫با بی‌سوادی‌های دورههای گذشته‪ ،‬تفاوت بسیار دارد و الب ّته آثار و ضررهای بیشتر و جبران ناپذیرتری به‬ ‫همراه دارد‪.‬در زمانی نه چندان دور‪ ،‬بی‌سواد کسی بود که قدرت خواندن‪ ،‬نوشتن و حساب کردن نداشت‪.‬‬ ‫این تعریف برای سواد و بی‌سوادی‪ ،‬قرن‌ها و بلکه برای هزاره‌های پیدرپی معتبر بود‪.‬‬ ‫تغییرات در دوران ما شتاب گرفته است و ما اینک‪ ،‬شهروند دورانی هستیم که دانش و فناوری‬ ‫با سرعتی فوق تص ّور تغییر می‌کند‪.‬لذا طبیعی است که تغییر تعریف سواد‪ ،‬از جمله دگرگونی‌های‬ ‫این عصر باشد‪.‬نهادهای مختلفی‪ ،‬دانش‌ها و مهارت‌های جدیدی را برای زیستن در هزارۀ کنونی‬ ‫ضروری می‌دانند و بر آنها نام سواد نهاده‌اند که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد‪:‬‬ ‫سواد عاطفی‪ ،‬سواد ارتباطی‪ ،‬سواد مالی‪ ،‬سواد رایانه‌ای‪ ،‬سواد بهداشتی‪ ،‬سواد انتقادی‪ ،‬سواد‬ ‫تلفن همراه‪ ،‬سواد پژوهش‪ ،‬سواد فرهنگی‪ ،‬سواد آموزش و پرورش‪ ،‬سواد حقوقی‪ ،‬سواد بصری و‪...‬‬ ‫کبوتر حامل‬ ‫چاپار‬ ‫دوندۀ تیزپا‬ ‫عالمت با دود‬ ‫آموزش سواد رسانه‌ای از نیمۀ دوم قرن بیستم میالدی به عنوان اولویتی مهم در توسعۀ آموزش‌های‬ ‫فرهنگی در میان ملت ها‪ ،‬مطرح شد‪.‬‬ ‫برخی از اهداف مورد توافق برای آموزش سواد رسانه‌ای در سطح جهان عبارت است از‪:‬‬ ‫تجزیه ‌و تحلیل نقّادانه در بهره‌مندی و تولید پیام‌های رسانه‌ای؛‬ ‫ شناخت فرستنده (منبع) و زمینه‌های شکل‌گیری پیام رسانه‌ها به همراه شناخت عالیق و‬ ‫جهت‌گیری‌های سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬تجاری و فرهنگی فرستنده؛‬ ‫تفسیر پیام‌ها و ارزش‌هایی که از جانب رسانه‌ها ارائه می‌شود؛‬ ‫شناخت و انتخاب رسانه‌های مناسب برای برقراری ارتباط و دستیابی به مخاطبان مورد نظر؛‬ ‫دسترسی به رسانه‌ها برای بهره‌مندی و تولید پیام‪.‬‬ ‫به بیان دیگر « سواد رسانه‌ای چارچوبی به منظور دسترسی‪ ،‬تحلیل‪ ،‬ارزیابی و تولید پیام به شکل های‬ ‫مختلف از چاپ تا اینترنت را فراهم می‌کند»‪.‬‬ ‫سواد رسانه ای مبحث جذابی است که می کوشد خواندن سطرهای نانوشته رسانه های چاپی‪ ،‬تماشای‬ ‫پالن های به نمایش درنیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه های دیداری شنیداری را به مخاطبان‬ ‫بیاموزد‪.‬سواد رسانه ای‪ ،‬مهارت درک نحوۀ کار رسانه ها و معناسازی در آنها است‪ ،‬اینکه رسانه ها چگونه‬ ‫سازمان دهی می شوند و چگونه از آنها استفاده می شود‪.‬به عنوان مثال مخاطبی که دارای سواد رسانه ای‬ ‫است‪ ،‬از اهداف و خط مشی های رسانه های مختلف آگاه است و از آنها به صورت شایسته استفاده می کند‪.‬‬ ‫او می داند که از تصویر‪ ،‬صدا و سایر جلوه های ویژه برای القای فضا و معنی خاصی چرا و چگونه استفاده‬ ‫می شود و می داند که یک پیام واحد می تواند تأثیرات و مفاهیم متفاوتی از خود به جای بگذارد‪.‬‬ ‫در هر حال سواد رسانه ای قصد هوشیارسازی و اختیار بخشی به مخاطب را دارد و در چنین عصری‬ ‫این مهارت ها‪ ،‬پایه و اساس آینده جامعه آگاه را تشکیل می دهد‪.‬‬ ‫رادیو‬ ‫تلفن‬ ‫تلگراف‬ ‫مطبوعات‬ ‫کتاب‬  ‫از چه وقت سواد رسانه‌ای اهمیت پیدا کرد؟‬ ‫در جهان‪ :‬عبارت سواد رسانهای اولین بار به وسیله هربرت مارشال مکلوهان (‪ )1965‬استفاده شد‪.‬از دهۀ‬ ‫توجه قرار گرفت‪.‬در اروپا‬‫‪ 1970‬موضوع سواد رسانه‌ای در برخی از کشورهای امریکای التین و اروپایی مورد ّ‬ ‫آموزش سواد رسانه‌ای در ‪ 1970‬و در کشور فنالند و دانمارک به اجرا درآمد‪.‬آموزش سواد رسانه‌ای در کانادا از‬ ‫سال ‪ 1978‬با تشکیل «انجمن سواد رسانه‌ای» آغاز شد‪.‬پس‌ازآن نیز مباحث سواد رسانه‌ای در قالب یک موضوع‬ ‫درسی به کتاب‌های درسی انگلیسی افزوده شد‪.‬در سال ‪ 1982‬سازمان یونسکو بیانیه‌ای در ارتباط با آموزش‬ ‫سواد رسانه‌ای صادر کرد‪.‬این بیانیه به امضای ‪ 19‬کشور رسید که در حال حاضر با عنوان «بیانیۀ گِرانوالد»‬ ‫رسمیت پیدا کرده است‪.‬پس از آن یونسکو اجالس‌های بین‌المللی متع ّددی را در زمینۀ آموزش سواد رسانه‌ای‬ ‫برگزار کرده است‪.‬هم اکنون در نظام آموزشی بسیاری از کشورهای دنیا همچون کانادا‪ ،‬ژاپن‪ ،‬امریکا‪ ،‬آلمان‪،‬‬ ‫انگلیس‪ ،‬اسپانیا و افریقای جنوبی‪« ،‬سواد رسانه‌ای» یک واحد درسی در مقاطع مختلف تحصیلی به شمار می‌رود‪.‬‬ ‫در ایران‪ :‬در کشور ما از اواسط دهۀ هشتاد شمسی‪ ،‬سواد رسانه‌ای جای خود را در میان کتابهای‬ ‫دانشگاهی باز کرد و استادان ارتباطات و رسانه مقاالت متع ّددی را ترجمه و تألیف کردند‪.‬تأکید نخبگان‬ ‫دانشگاهی و رسانه‌ای برضرورت آموزش سواد رسانه‌ای به اقشار مختلف جامعه سبب شد تا در سال‌های اخیر‬ ‫هم‌اندیشی‌ها و همایش‌های زیادی با موضوع سواد رسانه‌ای در فرهنگ‌سراها و مدارس کالن‌شهرهای کشور‬ ‫برگزار شود‪.‬مخاطبان این همایش‌ها عمدت ًا قشر فرهنگی و اولیا و مربیان مدارس بودند‪.‬همچنین در برخی‬ ‫از مدارس نیز کالس‌های فوق‌برنامه با این موضوع برگزار شده است؛ ا ّما در نظام آموزش عمومی‪« ،‬سواد‬ ‫تفکر و سبک‬ ‫تفکر و پژوهش پایۀ ششم‪ ،‬سال ‪1392‬در برنامۀ درسی ّ‬ ‫رسانه‌ای» از سال ‪1391‬در برنامۀ درسی ّ‬ ‫ّ‬ ‫زندگی پایۀ هفتم‪ ،‬سال ‪ 1393‬در برنامه‌های درسی تفکر و سبک زندگی و مطالعات اجتماعی پایۀ هشتم‪ ،‬در‬ ‫سال ‪1394‬در برنامۀ درسی زبان انگلیسی پایۀ نهم و سال ‪ 1396‬در برنامه درسی تحلیل فرهنگی پایههای‬ ‫یازدهم و دوازدهم برخی رشتههای تحصیلی بهطور مستقیم و غیرمستقیم با رعایت نظام معیار و مصالح ملّی و‬ ‫شرایط بومی پیگیری میشود‪.‬از سال ‪ 1395‬نیز با برنامۀ درسی اختصاصی « ّ‬ ‫تفکر و سواد رسانه‌ای» پایۀ دهم‪،‬‬ ‫به استناد مصوبۀ شورای عالی آموزش و پرورش‪« ،‬آموزش سواد رسانه‌ای» به‌طور رسمی وارد نظام آموزشی شد‪.‬‬ ‫رایانامه(ایمیل)‬ ‫اینترنت‬ ‫سینما‬ ‫تلویزیون‬  ‫نکاتی دربارۀ این کتاب‬ ‫تفکر‪ ،‬حکمت و معارف اسالمی‪ ،‬علوم انسانی و مطالعاتاجتماعی‬ ‫دستیابی به اهداف حوزه تربیت و یادگیری ّ‬ ‫و برنامۀ درسی تفکر و سواد رسانهای به مطالعه و تمرین زیاد نیاز دارد‪.‬این کتاب برای هفته‌ای دو ساعت در‬ ‫یک سال تحصیلی نوشته شده است؛ پس به یاد داشته باشید با گذراندن این درس همۀ آنچه را که باید دربارۀ‬ ‫سواد رسانه‌ای بدانید‪ ،‬بخواهید و بتوانید‪ ،‬یاد نگرفته‌اید‪.‬ما فقط سعی کرده‌ایم در شما حساسیت ایجاد کنیم‪.‬‬ ‫ جهت‌گیری بستۀ آموزشی ّ‬ ‫تفکر و سواد رسانه‌ای‪ ،‬پرورش « توانایی نقد و بررسی هوشمندانه و تولید‬ ‫مؤثّر پیام‪ ،‬و مدیریت بهره‌مندی از رسانه‌‌هاست»‪.‬‬ ‫انتظارات عملکردی ما از شما تالش برای دستیابی به مهارت‌های زیر است‪:‬‬ ‫تحلیل رسانه‬ ‫تفسیر پیام‌های آشکار و پنهان تولیدات رسانه‌ای‬ ‫تشخیص بازنمایی‌ها در تولیدات رسانه‌ای‬ ‫تشخیص شیوه‌های اقناع در تولیدات رسانه‌ای‬ ‫تشخیص اهداف و انگیزه‌های ارسال‌کنندگان پیام‬ ‫تشخیص ارزش‌ها و سبک زندگی در تولیدات رسانه‌ای‬ ‫برنامه‌ریزی‬ ‫برنامه‌ریزی برای اجرای پروژه‬ ‫برنامه‌ریزی برای مصرف بهینۀ رسانه‌ها‬ ‫پیام رسان های‬ ‫تلفن همراه هوشمند‬ ‫رسانه های اجتماعی‬ ‫تلفن همراه‬ ‫تلفن همراه‬  ‫شیوۀ ارزشیابی پیشرفت تحصیلی‬ ‫در گردآوری ّاطالعات به منظور ارزشیابی پیشرفت تحصیلی این برنامه از شش نوع ابزار استفاده‬ ‫می‏شود‪:‬‬ ‫‪ 1‬برگۀ ثبت مشاهدات یا بازبینه (چک‌لیست) که توسط معلّم در هر جلسه برای تعدادی از‬ ‫دانش‌آموزان تکمیل می‏شود (حداقل دو بار در هر نوبت تحصیلی)‪.‬‬ ‫‪ 2‬برگۀ ثبت مشاهدات یا بازبینه که توسط اولیا در هر نوبت تحصیلی تکمیل می‏شود‪.‬‬ ‫‪ 3‬برگه‌های ف ّعالیت کتاب دانش‌آموز که نقش پوشۀ ‏کار شما را از ابتدا تا انتهای سال تحصیلی ایفا می‏کند‪.‬‬ ‫‪ 4‬برگه‌های خودارزیابی هر نیمسال تحصیلی‪ ،‬موجود در کتاب‬ ‫‪ 5‬برگۀ ارزیابی طرح های (پروژه‌های) تولیدی دانش‌آموزان (طرح های‪/‬پروژه‌های تولیدی در نوبت‬ ‫اول شامل تکالیف ف ّعالیت در خانه و در نوبت دوم شامل تکالیف ف ّعالیت در خانه و انتخاب و اجرای‬ ‫یک طرح تولید کلی در طول نیمسال تحصیلی است‪).‬‬ ‫‪ 6‬آزمون عملکردی (دو بار در طول سال؛ یک‌بار در هر نوبت تحصیلی)‪.‬در آزمون عملکردی در روز‬ ‫مشخصی در زمان امتحانات‪ ،‬دانش‌آموزان پیام های رسانه‌ای جدید ارائه شده برای کل کالس‬ ‫را تحلیل‪ ،‬و پاسخ‌های خود را به‌صورت کتبی ارائه خواهند کرد‪.‬برگه‌های پاسخ مانند برگه‌های‬ ‫امتحانی سایر دروس در مدرسه نگهداری می‌شود‪‌.‬‬ ‫نمره‏گذاری‪ :‬نمره‏گذاری این برنامه بر همان اساس نمره‌گذاری ‪ 20‬نمره‌ای است‪ 20.‬نمره به‬ ‫ارزشیابی مستمر و ‪ 20‬نمره به ارزشیابی تراکمی تخصیص می‌یابد‪.‬توزیع نمره به این شرح است‪:‬‬ ‫‪ 10‬نمره مشاهدۀ رفتار (ارزشیابی مستمر)‬ ‫‪ 8‬نمره مشاهدۀ رفتار در تحلیل تولیدات رسانه‌ای در فرایند یادگیری در مدرسه توسط معلّم‬ ‫ ‪ 2‬نمره مشاهدۀ رفتار در بهره‌مندی و تحلیل تولیدات رسانه‌ای در خانه توسط اولیا (اولیا نمره دهنده‬ ‫نیستند؛ بلکه برگۀ ارزیابی مختص اولیا را تکمیل می‌کنند‪.‬به تکمیل برگۀ ارزیابی توسط اولیا‬ ‫نمره داده می‌شود‪.‬درصورتی‌که اولیا چنین توانایی نداشته باشند ‪ 10‬نمره به مشاهدۀ رفتار توسط‬ ‫معلّم اختصاص می‌یابد‪).‬‬ ‫‪ 10‬نمره ارزیابی ف ّعالیت در خانه و طرح تولید پیام رسانه‌ای (ارزشیابی مستمر)‬ ‫‪ 8‬نمره توسط معلّم‬ ‫ ‪ 2‬نمره به ف ّعالیت‌هایی که با همکاری اولیا و مربیان انجام‪ ،‬و توسط گروه داوری اولیا و مربیان‬ ‫ارزیابی می‌شود‪.‬‬ ‫‪ 20‬نمره آزمون عملکردی پایان نیمسال تحصیلی (ارزشیابی پایانی)‬  ‫نمادها‬ ‫طراحی کتاب‪ ،‬نماد‌های زیر برای ف ّعالیت‌ها در نظر گرفته شده است‪.‬‬ ‫در ّ‬ ‫نماد ف ّعالیت گروهی‬ ‫نماد گفت‌وگوی کالسی‬ ‫نماد ف ّعالیت در خانه و پروژه‌ها‬ ‫نماد خود ارزیابی‬ ‫ نماد « بیشتر بدانید» است که آزمون گرفتن از آن مجاز نیست (این صفحات با رنگ‬ ‫زمینه مشخص شده است)‪.‬‬ ‫ نماد « عکس و مکث!» روی این تصاویر مانند متون و دیگر تصاویر کتاب تأ ّمل‬ ‫کافی کنید‪،‬؛ ح ّتی تصاویر طنز نیز هدف آموزشی دارد‪.‬‬ ‫نماد لطیفه های رسانه ای‬ ‫برای شما در مسیر دستیابی به سواد رسانه‌ای آرزوی موفقیت می‌کنیم‪.‬‬ ‫گروه برنامه ریزی درسی تف ّکر و سواد رسانه ای‬ ‫یادآوری‪:‬‬ ‫تصاویر و عکس های مورد استفاده در کتاب به معنای تأیید صاحبان و یا موضوع های‬ ‫مرتبط با آن نیست‪.‬تنها برای نمونه و مثال آورده شده است‪.‬‬ ‫مـا و رسـانهها‬ ‫‪1‬‬ ‫فصل‬  ‫مسابقۀ رسانهها با زمان‬ ‫درس ‪1‬‬ ‫به تصویر باال نگاه‪ ،‬و خودتان را در هفتاد‪ ،‬هشتاد سال پیش تصور کنید‪.‬دنیای آن زمان با‬ ‫حاال چقدر فرق کرده است؟ اگر االن به شما بگویند که برای داشتن رادیو باید مجوز بگیرید‪ ،‬چه‬ ‫واکنشی نشان می دهید؟‬ ‫‪2‬‬  ‫گفت وگوی کالسی‬ ‫از عکس صفحۀ قبل‪ ،‬چه نکاتی در مورد آن زمان دریافت می کنید؟‬ ‫تفریح و سبک زندگی یک نوجوان هم   ‌سن و سال شما در آن زمان‪ ،‬چه تفاوت هایی با‬ ‫شرایط کنونی دارد؟‬ ‫رادیو از جمله رسانه های نو و محبوب آن روزگار‪ ،‬بوده است‪.‬پس از دیدن فیلم « رسانه‬ ‫چیست؟» بگویید امروزه شما کدام رسانه ها را بیشتر دوست دارید و از آن استفاده می کنید؟‬ ‫فکر می کنید‪ ،‬بیست سال دیگر‪ ،‬افراد هم‌سن شما‪ ،‬دربارۀ زندگی امروز شما‪ ،‬چه چیزهایی‬ ‫خواهند گفت؟ هشتاد سال دیگر چطور؟‬ ‫‪3‬‬  ‫ف ّعالیت گروهی‬ ‫به‌نظر شما با توجه به اوضاع کنونی فناوری‪ ،‬آیندۀ دنیا چگونه خواهد بود؟ پیشرفته ترین‬ ‫رسانه ای که بشر در آینده خواهد ساخت چه می تواند باشد؟ یک نمونه از تغییرات در پایین‬ ‫صفحه ارائه شده است‪.‬شما نیز پیش‌بینی های خود را بنویسید‪.‬‬ ‫‪....................................................................................................................................................‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................................................................‬‬ ‫ال یکی از فناوریهای روز سامانهای به نام‬‫برای تحلیل آینده‪ ،‬شناخت حال ضروری است‪.‬مث ً‬ ‫آر  اف  آی  دی‪ )RFID(1‬است که برای بازشناسی چیزها بهکار میرود‪.‬در این فناوری نوین‪ ،‬ریزتراشههایی‬ ‫به شکل برچسب یا پوشینۀ کوچک(کپسول) روی یک وسیله و حتی بدن انسان قرار داده میشود‪.‬این‬ ‫وسیله دارای یک مدار و یک آنتن بسیار کوچک است که در صورت دریافت امواج خاصی از یک دستگاه‬ ‫بازخوان‪ ،‬موجی رادیویی از خود تابش میکند و ّاطالعات درون خود را ارسال مینماید‪.‬‬ ‫این فناوری که از چند سال قبل مراحل آزمایشی آن آغاز شده بود‪ ،‬امروز به طور گسترده در‬ ‫کتابخانه ها‪ ،‬فرودگاه ها‪ ،‬فروشگاه ها و غیره مورد استفاده قرار می گیرد و حتی امکان ذخیره سازی و‬ ‫فرستادن اطّالعات زیستی افراد را فراهم ساخته است‪.‬‬ ‫مقایسۀ اندازۀ کپسول‬ ‫آر   اف  آی  دی با‬ ‫یک دانۀ برنج‬ ‫انگشت انسان‬ ‫مقایسۀ اندازۀ آر اف  آی  دی با انگشت انسان‬ ‫‪ 11/5‬میلی متر‬ ‫تراشۀ آر  اف  آی  دی‬ ‫پوشینه (کپسول) شیشه ای زیست  سازگار‬ ‫ریزتراشۀ سیلیکونی‬ ‫خازن تنظیم‬ ‫سیم پیچ آنتن مسی‬ ‫ریزتراشه آراف آی دی به شکل برچسب‬ ‫تراشۀ آر اف  آی  دی‪ ،‬مورد استفاده در بدن انسان‬ ‫سامانه شناسایی با امواج رادیویی ‪1. Radio Frequency Identification‬‬ ‫‪4‬‬  ‫بیشتر بدانید‬ ‫اینترنت در همه‌چیز و همه‌چیز در اینترنت‪ :‬سامانه شناسایی با امواج رادیویی تنها یک نمونۀ‬ ‫کوچک از فناوریهای حوزۀ علوم نوین رسانه و فقط در یکی از شاخههای این علوم‪ ،‬موسوم‬ ‫به «اینترنت اشیا» است‪.‬در اینترنت اشیا از آن بحث میشود که عالوه بر انسانها‪ ،‬ماشینها و‬ ‫خانهها هم هوشمند میشوند و خودشان مستقیم ًا (بدون دخالت انسان به صورت ماشین به ماشین‬ ‫یا ‪ )M2M‬با یکدیگر داد    و    ست ِد دادههای اطالعاتی میکنند‪.‬طبق تحقیقات‪ 4/9 ،‬میلیارد وسیلۀ‬ ‫متصل به اینترنت تا پایان سال ‪ 2015‬در دنیا بوده است که این روند تا رسیدن به ‪ 26‬میلیارد‬ ‫‪1‬‬ ‫تا پایان سال ‪ 2020‬ادامه خواهد داشت و به شکل گسترده در حوزههایی مثل زیستفناوری‬ ‫و ریزفناوری‪ 2‬رشد میکند تا چیزهایی با حجمیبسیار کمتر‪ ،‬هوشی بسیار بیشتر و ارتباطی‬ ‫همیشگی و همه‌جایی ایجاد‪ ،‬و سبک زندگی ما را اساس ًا دگرگون‪ ،‬جذاب‪ ،‬پیچیده و ُپرچالش کند؛‬ ‫یعنی نه تنها همۀ تحوالت بر بستر رسانهها رخ میدهد بلکه رسانههای نوین و فوق هوشمندی‬ ‫پا به عرصه میگذارد که خود منشأ تحوالت جدیدی میشوند؛ چیزی که گاهی از آن تحت‬ ‫عنوان «سونامی یا انقالب ارتباطات» یاد‪ ،‬و گفته میشود جهان را به عصر جدیدی وارد میکند‪.‬‬ ‫‪.1‬بیوتکنولوژی‬ ‫‪.2‬نانوتکنولوژی‬ ‫‪5‬‬  ‫رسانه های پوشیدنی روی بدن انسان و فناوری های کاشتنی در بدن انسان‪ ،‬امکان رفتار‬ ‫فیزیکی بدون محدودیت مکان (مثل عمل جراحی و یا ساخت یک ساختمان عظیم از راه‬ ‫دور)‪ ،‬ثبت و ضبط احساسات‪ ،‬تبدیل ستون های قطور به نخ های باریک تر از یک میلی متر با‬ ‫استحکام هزاران برابر‪ ،‬پیش‌بینی و تأمین امکانات‪ ،‬انتقال هر نوع از ّاطالعات بدون محدودیت‬ ‫حجم داده ها و عدم نگرانی از قطع ارتباط‪ ،‬چاپ سه بعدی وسایل مورد نیاز (دورنگار اینترنتی‬ ‫وسایل بدون نیاز به حمل و نقل کاال)‪ ،‬و‪...‬تنها بخشی از این دنیا است‪.‬‬ ‫بد نیست بدانید که اینترنت اشیا خود مقدمۀ مفهومی بزرگ تر به نام « اینترنت همه‌چیز» است‬ ‫که سه زیر مجموعه دارد‪ :‬اینترنت اشیا (اعم از وسایل و ح ّتی حیوانات)‪ ،‬اینترنت انسان (ورودی‬ ‫انسان به ماشین در هر شکلی) و اینترنت رقمی (دیجیتال) (تولید داده و مراوده آن برای‬ ‫استفاده های بعدی)‪.‬در عصر اینترنت اشیا و در مرحلۀ تکمیلی آن یعنی اینترنت همه چیز ما‬ ‫شاهد خانه های هوشمند‪ ،‬کارخانه های هوشمند‪ ،‬شهر هوشمند‪ ،‬سامانۀ سالمت و دستگاه های‬ ‫هوشمند شخصی خواهیم بود‪.‬‬ ‫سرعت تغییر و تحوالت فناوری به حدی شده است که ماشین تندروی زمان‪ ،‬دارد از آنها‬ ‫عقب می افتد! انگار این « زمان» است که به جای اینکه یک گوشه بنشیند‪ ،‬باید تخت گاز بتازد تا‬ ‫از « زمانه»‪ ،‬عقب نیفتد‪.‬رسانه ها هم از نظر سخت افزاری پیوندی جدی با فناوری‪ ،‬و هم از نظر‬ ‫صحت» اطالعات از‬ ‫ِ‬ ‫نرم افزاری رقابت شدیدی با هم دارند‪.‬برخالف گذشته که برای رسانه ها «‬ ‫درستی اطالعات‬ ‫ِ‬ ‫سرعت» آن مهم تر تلقی می شد‪ ،‬اکنون هر رسانه ای که در مسابقۀ زمان‪ ،‬به بهانه‬ ‫ِ‬ ‫«‬ ‫بودن محتوای رسانه ای درنگ کند‪ ،‬رنگ می بازد و مشتری (مخاطب) کم حوصله اش را از‬ ‫و معتبر ِ‬ ‫دست می دهد‪.‬بد نیست بدانید که رقابت بسیاری از رسانه ها دیگر بر سر ساعت و حتی دقیقه نیست‪،‬‬ ‫بلکه مسابقۀ آنها در حد ثانیه و کمتر از آن است‪ ،‬لذا با هزاران ترفند رسانه ای سعی می کنند گوی‬ ‫سبقت را از یکدیگر بربایند و مخاطب بیشتری جذب کنند و اعتبار و اثرگذاری خود را افزایش دهند‪.‬‬ ‫روزی خواهد آمد که تحوالت رسانه ای نه ساالنه و ماهانه که روزانه و به لحظه خواهد شد‪.‬در چنین‬ ‫تلخ عقب افتادگی‬ ‫احساس ِ‬ ‫ِ‬ ‫اضطراب از دست دادن اطالعات و‬ ‫ِ‬ ‫فضایی است که به خیلی از مخاطبان‪،‬‬ ‫انتقال مطالب دست می دهد و تأمل بر عمق محتوا و تحمل رنج جست وجو‬ ‫ِ‬ ‫سرعت‬ ‫ِ‬ ‫و رقابت بر س ِر‬ ‫برای پی بردن به خبر و اطالعات دقیق و تعامل سازنده با مخاطبان فعال‪ ،‬رنگ می بازد‪.‬‬ ‫‪6‬‬  ‫گفت وگوی کالسی‬ ‫فیلم « آیندۀ تلفن همراه» و بخشی از فیلم « یک‬ ‫روز شیشه ای» را‪ ،‬که از برنامۀ فناورانه سیمای‬ ‫جمهوری اسالمی ایران پخش شده است‪ ،‬ببینید و‬ ‫پاسخ آنها را با پاسخ های خودتان مقایسه کنید‪.‬‬ ‫نقش و جایگاه شما در این آینده چیست؟‬ ‫آیا همۀ این پیشرفتهای فناورانه و دنیای رسانهای‬ ‫میتواند جایگزین «ارتباطات رودررو» شود؟ چه‬ ‫ویژگیهایی در «ارتباطات انسانی» هست که در‬ ‫«ارتباطاترسانهای»نیست؟‬ ‫در آینده ای که ویژگی های آن توصیف شد‪ ،‬جایگاه انسان نسبت به فناوری و اشیا چیست‬ ‫و کدام یک از آنها دیگری را به خدمت خواهند گرفت؟ آیا جایگاه و سطح ّ‬ ‫تفکر در انسان‬ ‫افزایش پیدا خواهد کرد؟ چرا؟‬ ‫شیخ بهایی‪ ،‬محمد  بن    زکریای    رازی و بسیاری از بزرگان دیگر‪ ،‬یافته های خود را زمانی‬ ‫ارائه کردند که تعداد بسیار محدودی از فناوری ها و رسانه ها وجود داشت‪.‬آیا می توان ادعا‬ ‫تفکر این افراد نسبت به آیندگان کمتر بوده است؟ چرا؟‬ ‫کرد که سطح دانش و ّ‬ ‫بیشتر بدانید‬ ‫از لحظهای که توسط زنگ ساعت یا صدای مادر و ‪...‬از خواب بیدار میشویم تا زمانی که به‬ ‫خواب میرویم‪ ،‬تحت تأثیر دهها یا شاید صدها صدا‪ ،‬تصویر و اندیشه قرار میگیریم که از طریق‬ ‫برنامههای رادیو و تلویزیون‪ ،‬عکسها‪ ،‬پیامکها‪ ،‬رایانامهها‪ ،‬عناوین روی جلد مجلهها و ‪...‬و‬ ‫هر آنچه که پیرامون ما قرار دارند به ما القا میشوند‪.‬حتی نحوۀ لباس پوشیدن افراد میتواند‬ ‫برای اطرافیان حاوی پیام باشد‪ ،‬ساعت روی دیوار اتاق‪ ،‬تابلوی نقاشی که میبینیم‪ ،‬مجسمهای‬ ‫که لمس میکنیم‪ ،‬بوی غذایی که از آشپزخانه منزل میآید‪ ،‬معادلۀ ریاضی که یاد میگیریم‪،‬‬ ‫برچسبهای پوشاک‪ ،‬انواع و اقسام تابلوهایی که در محیط میبینیم‪ ،‬و ‪...‬حاوی پیام هستند‪.‬حتی‬ ‫واژههایی مانند‪ :‬مادر‪ ،‬پدر‪ ،‬معلم‪ ،‬اخالق‪ ،‬و ‪...‬هر کدام پیامهایی دارند‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫آیا تا به حال به پیامهایی که یک اسکناس میتواند برای ما داشته باشد‪ ،‬فکر کردهاید؟ اسکناس‬ ‫میتواند بازگوکنندۀ هویت یک کشور باشد‪ ،‬تصاویر روی آن بازگوکننده هویت فرهنگی‪ ،‬اجتماعی‪،‬‬ ‫تاریخی و سیاسی یک کشور است‪.‬‬ ‫محیط اطراف ما سرشار از پیام است؛ پیامهای رسانهای بخشی از آنها هستند‪.‬در تعریف رسانه‬ ‫میتوان گفت‪:‬‬ ‫رسانه ابزاری است که فرستنده به کمک آن‪ ،‬معنا و مفهوم مورد نظر خود (پیام) را به گیرنده‬ ‫منتقل میکند‪.‬دستهبندیهایی مختلف از رسانهها وجود دارد که از جمله آنها رسانههای فردی‬ ‫و جمعی است‪.‬‬ ‫رسانۀ فردی ابزاری است که فرستنده به کمک آن‪ ،‬امکان فرستادن پیام به تعداد محدود‪،‬‬ ‫مشخص‪ ،‬طبقه‌بندی‌شده و قابل کنترلی از مخاطبان را دارد؛ مانند تلفن همراه‪.‬‬ ‫رسانۀ جمعی ابزاری است که پیام را به سرعت‪ ،‬آسانی و هزینۀ کم به تعداد انبوه‪ ،‬گونهگون و‬ ‫غیرقابل کنترلی از مخاطبان منتقل میکند؛ مانند تلویزیون‪.‬رسانههای جمعی باید حداقل دارای‬ ‫این چهار ویژگی باشند‪ :‬سرعت انتشار‪ ،‬وسعت انتشار‪ ،‬مداومت انتشار‪ ،‬تنوع و گوناگونی محتوا‪.‬‬ ‫گفت وگوی کالسی‬ ‫رسانه ها انواع متنوعی دارند‪.‬در جدول زیر‪ ،‬برخی خصوصیات رسانه ها با هم مقایسه شده‬ ‫است‪.‬شما چه نکاتی می توانید به آن اضافه کنید؟ یادتان باشد که سواد رسانه ای می خواهد‬ ‫از یک مصرف کننده منفعل‪ ،‬ساده و خام‪ ،‬یک مخاطب فعال‪ ،‬خالق‪ ،‬هوشمند‪ ،‬جست وجوگر‬ ‫و گزینش گر بسازد که هم تولید مناسب و هم مصرف متناسب داشته باشد‪.‬‬ ‫رسانه های اجتماعی‬ ‫تلویزیون‬ ‫رادیو‬ ‫رسانه های چاپی‬ ‫ویژگی ها‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫انتقال متن‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫انتقال تصویر ثابت‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫انتقال صدا‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫انتقال تصاویر متحرک‬ ‫تعاملی بودن‬ ‫‪8‬‬  ‫عکس و مکث‬ ‫‪1360‬‬ ‫‪1399‬‬ ‫ف ّعالیت در خانه‬ ‫دنیای آیندۀ رسانه ای‪ ،‬چه مزایا و معایبی خواهد داشت؟ برای پیش‌بینی پاسخ این پرسش‪،‬‬ ‫می توانید از جدول مزایا و معایب آموزش مجازی کمک بگیرید‪.‬‬ ‫مزایا و معایب آموزش مجازی‬ ‫معایب‬ ‫مزایا‬ ‫ارتباطات اجتماعی ــ انسانی کم می شود‪.‬‬ ‫هزینه های آموزش کاهش می یابد‪.‬‬ ‫دسترسی به اینترنت و فناوری مشکالتی دارد‪.‬‬ ‫آموزش همگانی می شود‪.‬‬ ‫دشواری زبانی و فرهنگی وجود دارد‪.‬‬ ‫محدودیت های زمانی و مکانی کاهش می یابد‪.‬‬ ‫امکان ارتباط چهره به چهره با معلم کاهش می یابد‪.‬‬ ‫هزینه‪‎‬های انرژی و کاغذ کاهش می یابد‪.‬‬ ‫‪9‬‬  ‫مزایا و معایب دنیای رسانه ای آینده‬ ‫معایب‬ ‫مزایا‬ ‫ف ّعالیت در خانه‬ ‫بر روی وبگاه دفتر تألیف کتاب های درسی‪ ،‬صفحۀ گروه ّ‬ ‫تفکر و پایگاه اینترنتی رشد‪ ،‬چند‬ ‫فیلم کوتاه در مورد تحوالت رسانه ها و آیندۀ فناوری آمده است‪.‬با مراجعه و مالحظۀ آنها‪،‬‬ ‫تحلیل کنید که کدام یک از آنها به پیش‌بینی شما از واقعیت‪ ،‬نزدیک تر و در تغییر سبک‬ ‫زندگی مردم اثرگذارتر خواهد بود‪.‬فیلم های کوتاه مرتبط با فصل های بعد را نیز در همین‬ ‫وبگاه ها می توانید مشاهده کنید‪.‬‬ ‫‪www.roshd.ir‬‬ ‫‪www.talif.sch.ir‬‬ ‫‪http://thinking - dept.talif.sch.ir‬‬ ‫‪10‬‬  ‫پیام همبرگری‬ ‫درس ‪2‬‬ ‫در درس گذشته با مفهوم و مصداق پیام و رسانه آشنا شدید‪.‬در این درس ضمن بررسی عناصر‬ ‫تولید در یک پیام مانند نور‪ ،‬صدا‪ ،‬زاویه دوربین‪ ،‬زاویه دید و ‪...‬و تأثیرگذاری آن در تولید یک پیام‬ ‫مؤثر با چگونگی تحلیل تولیدات رسانه ای آشنا می شوید‪.‬‬ ‫گفت وگوی کالسی‬ ‫با دیدن فیلم « پیش به سوی عصر رسانه ها»‪ ،‬تالش کنید فرصت ها و تهدید های پیش‌روی‬ ‫دنیای رسانه ها را جمع بندی کنید‪.‬‬ ‫اکنون فیلم « در بشقاب تو» یا فیلمی را که خودتان با توافق دبیر محترمتان انتخاب کرده اید‬ ‫تماشا کنید و سپس به پرسش های زیر پاسخ دهید‪:‬‬ ‫هرچه دربارۀ تصاویر به یاد می آورید بیان کنید! نور‪ ،‬صدا‪ ،‬صحنه ها و زوایای دوربین چطور‬ ‫کنار هم قرار گرفته اند؟‬ ‫چه چیزهایی در این فیلم‪ ،‬احساسات شما را برانگیخت یا شما را به تعجب و ّ‬ ‫تفکر واداشت؟‬ ‫افراد را توصیف کنید‪ ،‬چه شکلی هستند؟ چه کار می کنند؟ چه پوشیده اند؟‬ ‫‪11‬‬ ‫توجه به تفاوت برنامه های غذایی ملت های مختلف‪ ،‬چه پیام هایی از تنوع سبک زندگی‬ ‫با ّ‬ ‫دریافت می کنید؟‬ ‫این بار تصویر را قطع‪ ،‬و فقط صدای فیلم را گوش کنید‪.‬‬ ‫چه کلماتی بهکار برده میشود؟ آیا این کلمات‪ ،‬بار معنایی‪ ،‬ارزشی یا احساسی خاصی دارند؟‬ ‫چه کسی این کلمات را می گوید؟ به نظر شما مخاطبان اصلی این فیلم چه کسانی هستند؟‬ ‫چرا؟‬ ‫سازندگان این فیلم‪ ،‬چه هدفی را دنبال می کنند و چه پیامی را می خواهند به شما برسانند؟‬ ‫از چه نوع صداهایی (موسیقی‪ ،‬جلوههای ویژه صوتی‪ ،‬صدای انسانی و صدای جانبی) استفاده‬ ‫شده است؟‬ ‫آیا احساسات و برداشت همۀ هم کالسی های شما‪ « ،‬کامالً» مشابه یکدیگر است؟ چرا؟‬ ‫عناصر بهکار گرفته شده در این فیلم (نور‪ ،‬صدا‪ ،‬تصاویر‪ ،‬زوایای دوربین و‪ )...‬بیشتر احساسات‬ ‫شما را تحت تأثیر قرار میدهند یا شما را به ّ‬ ‫تفکر وامیدارند؟ چرا؟‬ ‫وقتی رسانه ای فکر یا نظری را به شما ارائه می کند آیا به دنبال تغییر افکار و رفتار شما‬ ‫تفکر بیشتر برای تصمیم‌گیری‬ ‫از طریق تحریک احساسات است یا واداشتن شما به ّ‬ ‫درست تر؟ چرا؟ مثال بزنید‪.‬‬ ‫بازطراحی کنید‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫اگر قرار باشد شما این فیلم را برای گروه سنی دیگر یا مردم کشوری دیگر‬ ‫چه تغییراتی در آن می دهید؟ چرا؟‬ ‫متن‪ ،‬زیرمتن و فرا متن‬ ‫؟‬ ‫‪12‬‬ ‫برخی از افراد تولیدات رسانه ای را به یک هدیه بسته بندی شده تشبیه می کنند که شامل کاغذ‬ ‫کادو و بسته بندی‪ ،‬هدیه‪ ،‬قصد هدیه دهنده از هدیه دادن و تصور هدیه گیرنده است‪.‬‬ ‫از این نگاه هر رسانه تالش می کند تا محتوای تولیدی خود را با توجه به سلیقه مخاطب‬ ‫به زیباترین شکل بسته بندی کند تا بیشترین تأثیر را روی مخاطب خود ایجاد نماید‪.‬برخی دیگر‬ ‫تولیدات رسانه ای را به ساندویچ همبرگر تشبیه می کنند که از سه الیه تشکیل شده است؛ یک الیه‬ ‫گوشت وسط آن است‪ ،‬یک الیه نان روی آن و یک الیه زیرش‪.‬‬ ‫ملموس آن است‬ ‫ِ‬ ‫اصل تولی ِد رسانهای و محصول‬‫الیهای که دارای پیام آشکار و عناصر مستقیم‪ ،‬و ِ‬ ‫ظاهری موجود در یک پیام هستند که میتوانند‬ ‫ِ‬ ‫را «متن» مینامند‪«.‬متنها» در واقع همۀ اطّالعات‬ ‫به صورت کلمه‪ ،‬تصویر‪ ،‬صدا‪ ،‬نشانه و یا هر چیز دیگری برای انتقال معنا باشند‪«.‬متن» در یک شعر‬ ‫متن» یک‬‫یا ضرب‌المثل‪ ،‬دقیق ًا همان واژگانی است که شاعر یا نویسنده از آنها استفاده کرده است‪ِ « ،‬‬ ‫متن»‬ ‫فیلم‪ ،‬تصاویر و حرکتها و قاببندیهایی است که هر مخاطبی‪ ،‬به وضوح آنها را میبیند و « ِ‬ ‫یک فایل در شبکههای اجتماعی‪ ،‬مجموع تصویر متحرک‪ ،‬نوشته و حتی نظراتی است که دیگر کاربران‬ ‫برای آن محتوای رسانهای‪،‬ارسال کردهاند‪.‬تلویزیون هم در حقیقت متونی را که به وسیلۀ دوربین نوشته‬ ‫شده نشان میدهد‪.‬تلویزیون مانند دفتری است که با قلم دوربین‪ ،‬جمالتی در آن نوشته شده است‪.‬‬ ‫هنگام مشاهدۀ تلویزیون در حقیقت مشغول خواندن آن هستیم‪ ،‬درست مانند وقتی که داریم روزنامه‬ ‫میخوانیم‪.‬به همین خاطر اولین سؤالی که مطرح میشود این است که در این متن چه چیزی نوشته‬ ‫شده است؟ کارگردان (تولیدکنندۀ پیام) میخواهد چه بگوید؟ چرا این حرف را میزند؟ از چه فنونی‬ ‫برای زیباتر و اثرگذارتر شدن پیامش استفاده کرده است؟ کدام گروه از مخاطبان را هدف گرفته است؟‬ ‫متن» رسانهای از این نوع از رسانه استفاده کرده و به جای آن سراغ انواع دیگر‬ ‫چرا برای تولید این « ِ‬ ‫رسانه نرفته است؟ دقت کنید که مخاطب‪ ،‬هنگام دیدن مجبور است از زاویۀ دی ِد دوربین ببیند‪.‬بهعبارت‬ ‫دیگر ما هنگام مشاهدۀ برنامههای تلویزیونی از دریچۀ دوربین به جهان نگاه میکنیم و تولیدکنندگان‬ ‫خاص دوربین نسبت به سوژه‪ ،‬تالش میکنند در نگاه ما اثر بگذارند‪.‬‬‫با تنظیم موقعیت ِ‬ ‫الیۀ دیگر تولی ِد رسانهای «زیرمتن» است‪«.‬زیرمتن» پیامهای پنهان و غیرمستقیمی است که‬ ‫‌گیری هدفمند از فنون اثرگذاری بر مخاطب (مانند استفاده از کالم‪ ،‬رنگ‪،‬‬ ‫تولیدکننده پیام با بهره ِ‬ ‫نور‪ ،‬موسیقی‪ ،‬تدوین و‪ )...‬در تولی ِد رسانهای جاسازی کرده است‪«.‬زیرمتن» در شعر‪ ،‬مفهوم کنایی‬ ‫اصطالحی پنهانی است که شاعر‪ ،‬هنرمندانه و غیرمستقیم با استفاده از صنایع ادبی در بطن یک‬‫ِ‬ ‫و‬ ‫متن‪ ،‬جاسازی کرده است‪«.‬زیرمتن» یعنی پیام نهفته در زیر پیام آشکار‪.‬وقتی والدین از مخارج‬ ‫باالی زندگی امروز و حقوق پایین صحبت میکنند‪ ،‬میخواهند فرزندشان را از زیرمتن‪ ،‬یعنی مالحظۀ‬ ‫‪13‬‬ ‫جیب والدین آگاه کنند‪.‬در اینجا گرانی و حقوق پایین‪ ،‬متن و درخواست مالحظه‪ ،‬زیرمتن است‪.‬یا‬ ‫وقتی تعمیرکاری برای انجام کار مراجع در تعمیر یک وسیله دائم ًا به کیفیت نامناسب قطعات اشاره‬ ‫میکند‪ ،‬بهطور غیرمستقیم اشتباهات احتمالی خود را به کیفیت نامناسب قطعات نسبت میدهد‪.‬‬ ‫در تولید رسانهای هم همینطور است‪.‬هر چند متن و زیرمتن توسط تولیدکننده (عمدت ًا آگاهانه و‬ ‫خواسته و گاهی ناآگاهانه و ناخواسته) تولید میشود‪ ،‬اما مخاطب در درک آنها‪ ،‬مشارکت دارد‪.‬متن و‬ ‫زیرمتن‪ ،‬مانند یک گفتوگو عمل میکند‪.‬متن را فیلم میگوید و زیرمتن را مخاطب میخواند‪.‬اگرچه‬ ‫زیرمتنها را تولیدکننده از قبل طراحی کرده‪ ،‬اما مخاطب معمو ًال زیرمتن را متعلق به خود میداند و‬ ‫تالش میکند در فهم معنا‪ ،‬سهمیجدی داشته و صرف ًا منفعل نباشد‪.‬‬ ‫بیرونی‬ ‫ِ‬ ‫به سومین الیه‪ ،‬که خارج از متن پیام است و شامل شرایط محیطی‪ ،‬فرهنگی و عوامل‬ ‫حاکم بر درک و اثرگذاری پیام میشود «فرامتن» می‪‌‎‬گویند‪.‬این شرایط گاهی مفهوم یا هدف پیام‬ ‫را به ضد آن چیزی که م ّد نظر تولیدکننده‌اش بوده است‪ ،‬تبدیل میکند‪ ،‬ممکن است «فرامتن» یک‬ ‫شعر احساسی یا حماسی را‪ ،‬به نماد جنبش اعتراضی یا یک حرکت سازندۀ اجتماعی تبدیل کند‪.‬به‬ ‫بیرونی متفاوتی مانند بافت تاریخی (زمانۀ تولید پیام)‪ ،‬بافت جغرافیایی (مکان تولید‬ ‫ِ‬ ‫زبان دیگر‪ ،‬عناصر‬ ‫پیام)‪ ،‬حوادث و موقعیتهای اجتماعی هر دوره و حتی ویژگیهای شخصی و شخصیتی مخاطب‬ ‫(عقاید‪ ،‬ارزشها‪ ،‬تجربیات‪ ،‬دانش قبلی و‪ )...‬در شکلگیری فرامتن اثر دارد و میتواند برای متون ثابت‬ ‫رسانهای فرامتنهای متعددی به نسبت اشخاص و‬ ‫موقعیتها‪ ،‬ایجاد کند‪.‬به تصویر روبهرو نگاه کنید‪.‬‬ ‫این تصویر پوستر تبلیغاتی یک محصول غذایی در‬ ‫ایام کریسمس را نشان میدهد‪ُ.‬سس قرار گرفته‬ ‫روی قاشق شبیه چهرۀ بابانوئل طراحی شده است‪.‬‬ ‫در طراحی این تبلیغ سعی شده از عناصر بصری‬ ‫آشنا برای جامعۀ مورد نظر استفاده شود‪.‬اما بهطور‬ ‫حتم این تبلیغ برای مردم کشور ما و بسیاری از‬ ‫کشورهای دیگر این معنا را انتقال نمیدهد‪.‬به زبان‬ ‫دیگر‪« ،‬متن» را تولیدکنندۀ پیام به شکلی صریح‬ ‫و بی‌واسطه میسازد‪«.‬زیرمتن» توسط تولیدکننده‬ ‫به کمک فنون رسانهای رمزگذاری شده و‬ ‫توسط مخاطب‪ ،‬بسته به دانایی و توانایی وی‬ ‫رمزگشایی میشود و حتی معنابخشی میشود‪.‬ا ّما‬ ‫‪14‬‬ ‫«فرامتن» فراتر از ساختار رسانه و خارج از خواست و ارادۀ تولیدکننده و مصرفکنندۀ پیام بوده و‬ ‫به فرهنگ‪ ،‬شرایط زمانی و مکانی و عناصر بیرونی پیام برمیگردد‪.‬با کاربرد این مفاهیم و تحلیل‬ ‫پیامهای رسانهای براساس متن‪ ،‬زیرمتن و فرامتن در فصول بعدی کتاب بیشتر آشنا خواهید شد‪.‬‬ ‫بیشتر بدانید‬ ‫«فرامتن» در حوزۀ تولید رسانهای‪ ،‬فراتر از خواست و اراده و اختیار تولیدکننده پیام است و به‬ ‫عوامل بیرونی بهویژه درک مخاطب و اوضاع فرهنگی ـ سیاسی مرتبط است؛ به بیان دیگر‪ ،‬گاهی‬ ‫یک محصول رسانهای در محدودۀ زمانی‪ ،‬مکانی و یا فرهنگی خاص‪ ،‬مسئله‌آفرین میشود؛ اما‬ ‫اگر همان محصول در زمان‪ ،‬مکان و یا جامعۀ دیگری تولید و توزیع شده بود‪ ،‬این همه پیامد‬ ‫نداشت‪.‬اینجاست که نان روی همبرگر رسانهای‪ ،‬گاهی اه ّمیتش از گوشتی بیشتر میشود که زیر‬ ‫آن است و ح ّتی پیش از اینکه کار به گوشت برسد‪ ،‬خودش به مسئله پیچیدهای‪ ،‬تبدیل میشود‪.‬‬ ‫توجه کنید‪:‬‬ ‫به مثال های زیر ّ‬ ‫هنگامی که شرکت جنرال موتورز امریکا برای ا ّولین بار اتومبیل شورلت « نوا» را به امریکای‬ ‫جنوبی وارد کرد‪ ،‬آگاه نبود که واژۀ « ‪ » No Va‬در زبان این قسمت از قارۀ امریکا به معنای‬ ‫« وسیله ای است که راه نمی رود»‪.‬این شرکت خودروساز در اقدامی سریع‪ ،‬نام این محصول‬ ‫را در آن بازار‪ ،‬به « کاراییب» تغییر داد‪.‬‬ ‫الفبای نگارشی در برخی از کشورها بر خالف نگارش فارسی از چپ به راست است و مردم‬ ‫عادت دارند تصویر سمت چپ را مقدم بر تصویر سمت راست فرض کنند‪.‬این مسئله در‬ ‫تبلیغات تصویری که می خواهند مراحل تغییر یا تکامل را نشان دهند‪ ،‬بارها مشکل‌آفرین‬ ‫بوده و به ضد خودش بدل شده است‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫آب معدنی « الموت» در صورت صادرات به کشورهای عرب‌زبان و یا فروش در مناطقی از‬ ‫کشورمان که به عربی صحبت می کنند به معنای « مرگ» خوانده می شود‪.‬آیا کسی حاضر‬ ‫است به جای آب حیات‪ ،‬نوشیدنی مرگ بنوشد؟‬ ‫چند برنامۀ تلویزیونی سراغ دارید که مورد حساسیت و یا ح ّتی اعتراض قومیتهای مختلف‪،‬‬ ‫مشاغل و اصناف‪ ،‬طیف‪‎‬های اجتماعی‪ ،‬گروههای سیاسی و‪...‬قرار گرفته است؟ اگر بررسی کنید‬ ‫در بسیاری از این موارد‪ ،‬تولیدکنندۀ پیام‪ ،‬قصد توهین و ایجاد حساسیت را در اینگونه مخاطبان‬ ‫نداشته‪ ،‬ولی به دالیلی ناخواسته‪ ،‬چنین برداشت و حساسیتی ایجاد شده است‪.‬‬ ‫شما چه نشانه هایی مثل هالل ماه‪ ،‬گل الله‪ ،‬رنگ قرمز و‪...‬سراغ دارید که ممکن است در‬ ‫زمان ها‪ ،‬مکان‪‎‬ها و موقعیت های مختلف‪ ،‬معانی متفاوتی داشته باشند؟‬ ‫گفت وگوی کالسی‬ ‫فیلم کوتاه « شغل دروغین» را مشاهده‪ ،‬و دربارۀ متن‪ ،‬زیر متن و فرا متن آن گفت‌ وگو کنید‪.‬‬ ‫برداشت خود را در زمینۀ الیه های سه‌گانۀ پیام دربارۀ جمالت زیر و تصاویر بعد از آن‬ ‫مطرح کنید‪:‬‬ ‫فونت تما ِم نامه ها « بی‌نازنین» شد‬ ‫ِ‬ ‫بعد از تو بعد از رفتنت ای نازنینم‬ ‫خانۀ ما از درون‪ ،‬ابر است و بیرون آفتاب‪.‬‬ ‫سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند؟‬ ‫بشنو و باور نکن!‬ ‫و در سوگندهای خود مانند آن کسی نباشید که پشم های تابیدۀ خود را پس از بافتن از‬ ‫هم می گسست و رشته رشته می کرد‪.‬سوگندهای خود را دستاویز خدعه در میان خویش‬ ‫قرار می دهید تا به این وسیله گروهی مال و ثروت بیشتری از گروه مقابل به دست آورد‪.‬‬ ‫جز این نیست که خدا شما را بدین وسیله آزمایش می کند و قطع ًا روز قیامت آنچه را که‬ ‫دربارۀ آن اختالف می کردید آشکار می سازد و باطل گرایان و هدایت یافتگان را مشخص‬ ‫می نماید‪(.‬سورۀ نحل‪ ،‬آیۀ ‪)92‬‬ ‫امام علی علیه‌السالم‪ :‬زبان عاقل پشت قلب او قرار دارد و قلب احمق پشت زبان او است‬ ‫(نهج البالغه‪ ،‬کلمات قصار‪ ،‬شماره ‪.)41‬‬ ‫‪16‬‬ 17 18  ‫عکس و مکث‬ ‫رایگان‬ ‫کتاب‬ ‫رایگان‬ ‫وای فای‬ ‫ف ّعالیت در خانه‬ ‫با راهنمایی معلّم و توافق هم‌کالسی ها یک فیلم سینمایی را انتخاب و در آن‪ ،‬متن‪ ،‬زیر متن‬ ‫و فرامتن را مشخّ ص کنید‪.‬موارد زیر‪ ،‬برخی از مواردی است که می توانید به آنها ّ‬ ‫توجه کنید‪:‬‬ ‫نام شخصیت های مثبت و منفی در فیلم‬ ‫پوشش افراد (نوع لباس‪ ،‬رنگ‪ ،‬طرح و‪)...‬‬ ‫محیط و پس‌زمینۀ تصاویر فیلم (محل جغرافیایی‪ ،‬هوای آفتابی یا بارانی‪ ،‬موقعیت اقتصادی‪،‬‬ ‫وضعیت اجتماعی و‪)...‬‬ ‫پِیرنگ‪( 1‬سیر فیلمنامه‪ ،‬وقایع حاشیهای که به متن اصلی اضافه شده است‪ ،‬نوع روایت و‪)...‬‬ ‫پایان‌بندی فیلم (تلخ یا شیرین‪ ،‬سرنوشت قهرمان‪ ،‬فرجام شخصیت ها و‪)...‬‬ ‫و ‪...‬‬ ‫‪....................................................................................................................................................‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................‬‬ ‫‪......................................................................................................................................................‬‬ ‫‪........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪www.tebyan.net/newindex.aspx?pid =194701‬‬ ‫‪.1‬برای کسب اطالعات بیشتر به نشانی اینترنتی روبه رو مراجعه شود‪.‬‬ ‫‪19‬‬  ‫پیــام‪ /‬محــتوا‬ ‫رسـانه‬ ‫بازخورد‬ ‫فرهنگ‬ ‫فرستنده‬ ‫گیرنده‬ ‫پنجگانۀ سواد رسانهای (‪)1‬‬ ‫درس ‪3‬‬ ‫به طور کلی هر فرد برای ایجاد ارتباط با دیگران و انتقال پیام های خود به آنها‪ ،‬از روش ها و‬ ‫وسایل مختلف استفاده می کند‪.‬مث ً‬ ‫ال وقتی انسان می خندد‪ ،‬با نگاه و لبخند خود به فرد مقابل‪ ،‬نشاط‬ ‫خود را به او نشان می دهد‪.‬همچنین هنگامی که شخصی به شخص دیگر صبح بخیر می گوید‪ ،‬با‬ ‫بیان شفاهی‪ ،‬دوستی و صمیمیت خویش را به او می فهماند‪.‬به همین ترتیب موقعی که انسان به‬ ‫دیگری نامه می نویسد‪ ،‬با بیان کتبی مقصود خود را به او می رساند و با وی ارتباط برقرار می کند‪.‬‬ ‫کلمه ارتباط معرف تمام جریان هایی است که به وسیلۀ آنها یک اندیشه می تواند اندیشۀ‬ ‫دیگری را تحت تأثیر قرار دهد؛ هر ارتباطی دارای حداقل پنج ُرکن اصلی است‪:‬‬ ‫‪ 1‬فرستنده‪ :‬به تولید کنندۀ پیام که بر مبنای اهداف و انگیزه هایش پیامی را تولید می کند‪،‬‬ ‫« فرستنده» می گویند‪.‬‬ ‫‪ 2‬پیام‪ :‬محتوای مد نظر فرستنده را که قصد دارد به مخاطب منتقل کند‪ ،‬پیام می گویند‪.‬‬ ‫‪ 3‬مجرا‪ /‬کانال‪ /‬رسانه‪ :‬ابزار انتقال پیام که محتوا از طریق آن به مخاطب منتقل می شود‬ ‫‪20‬‬ ‫مجرا‪ ،‬کانال یا رسانه می گویند‪.‬زمانی که ارتباط مستقیم است یعنی فرستنده و گیرنده‬ ‫امکان ارتباط رو در رو دارند‪ ،‬مجرای ارتباطی آنها هوا است‪ ،‬ولی وقتی ارتباط غیر مستقیم‬ ‫است‪ ،‬نیاز به یک وسیلۀ ارتباطی است که از آن به « ِرسانه» یاد می شود‪.‬‬ ‫‪ 4‬گیرنده‪ :‬به مخاطب یا دریافت کنندۀ پیا ِم ارسال شده از سوی فرستنده‪ « ،‬گیرنده» می گویند‪.‬‬ ‫‪ 5‬بستر‪ /‬فرهنگ‪ :‬به بافت تاریخی و زمینۀ اجتماعی که در آن پیام ارسالی از سوی فرستنده‬ ‫ممکن است دارای معانی جدید و فرامتن شود‪ « ،‬فرهنگ» می گویند‪.‬‬ ‫گفت وگوی کالسی‬ ‫فیلم « سواد رسانه ای در یک دقیقه » را ببینید و به پرسش های پایانی آن پاسخ دهید‪.‬‬ ‫رسانه ها دو نوع مخاطب دارند‪ « :‬مخاطب ف ّعال» و « مخاطب منفعل»‪.‬می دانید فرق این دو‬ ‫نوع مخاطب در چه مواردی است؟!‬ ‫سواد رسانه ای اصرار دارد که مخاطبان منفعل‪ ،‬ف ّعال؛ مخاطبان ف ّعال‪ ،‬هوشمند و ح ّتی‬ ‫خلق شوند! پژوهش ها در مورد ‪ 90‬محصولی که بین سال های‬ ‫مصرف کنندگان‪ ،‬تولیدکنندگان ّ‬ ‫‪ 1384‬تا ‪ 1389‬شمسی فروششان در جهان به سرعت افزایش یافته است‪ ،‬نشان داده که مهم ترین‬ ‫طراحی و تبلیغات بوده است‪.‬‬ ‫عامل‪ ،‬عنصر « خالقیت» در تولید‪ّ ،‬‬ ‫پیام اصلی درس سه (که در فصلهای بعدی‪ ،‬بیشتر به آن میپردازیم) این است که هر مخاطب‬ ‫خلق در رویارویی با هر پیام رسانهای‪ ،‬پنج پرسش کلیدی را مانند پنج گذرواژه یا نگهبان در‬ ‫ف ّعال و ّ‬ ‫ورودی در نظر میگیرد و با نگاه دقیق و درک عمیق‪ ،‬با آن روبهرو میشود‪.‬که عبارت است از‪:‬‬ ‫چه کسی این پیام را تولید کرده است؟ (فرستنده و مؤلف)‬ ‫چرا این پیام فرستاده شده است؟ (هدف‪ /‬انگیزه)‬ ‫توجه مخاطب استفاده شده است؟ (قالب‪ /‬چهارچوب)‬ ‫از چ ‌ه فنونی برای جلب ّ‬ ‫چطور افراد مختلف این پیام را متفاوت درک می کنند؟ (مخاطبان‪ /‬گیرنده)‬ ‫چه سبک زندگی‪ ،‬ارزشها و نظریاتی در این پیام ارائه شده یا از آن حذف شده است؟ (محتوا‪ /‬پیام)‬ ‫از آنجا که تلویزیون‪ ،‬عمومیترین رسانۀ جمعی بهشمار میرود که همگی از آن خاطرههای زیادی‬ ‫داریم و مخاطب آن محسوب میشویم‪ ،‬مثال این درسمان را از برنامههای تلویزیونی انتخاب میکنیم‪.‬‬ ‫‪21‬‬  ‫گفت وگوی کالسی‬ ‫بخشی از یک برنامۀ تلویزیونی (مانند فوتون‪ ،‬عصر جدید‪ ،‬شبهای فوتبالی و‪ )...‬را که خودتان‬ ‫با توافق دبیر محترمتان ضبط کردهاید در کالس تماشا‪ ،‬و با پرسشهای زیر آن را بررسی کنید‪.‬‬ ‫برنامۀ منتخب شما کدام ساختار‪ ،‬قالب یا گونۀ ارائۀ پیام از طریق تلویزیون را دارد؟‬ ‫چه مفاهیم و موضوعاتی به شیوۀ مستقیم و غیرمستقیم در این برنام ‪‎‬ه‏ منتقل شده است؟‬ ‫چه کسی تولیدکننده و مالک پیام است؟‬ ‫چه کسانی جامعۀ هدف یا استفادهکنندگان این برنامه هستند؟ چرا این پیام فرستاده شده است؟‬ ‫چه سبک زندگی‪ ،‬ارزش ها و نظریاتی در این پیام ارائه یا از آن حذف شده است؟‬ ‫آیا این پیام در هر فرهنگ‪ ،‬جامعه‪ ،‬زمان و مکان دیگری‪ ،‬همین معانی آشکار و پنهان را دارد؟‬ ‫‪22‬‬ ‫محتوای جدول زیر می تواند در پاسخگویی به پرسش های گفت وگوی کالسی به شما کمک‬ ‫کند‪.‬اگر پاسخگویی به برخی پرسش های این جدول برایتان مشکل بود‪ ،‬نگران نشوید‪.‬قرار است‬ ‫در فصل های بعدی کتاب با استفاده از رسانه ها و ف ّعالیت های گوناگون‪ ،‬تحلیل تولیدات رسانه ای با‬ ‫این نوع پرسش ها را تمرین کنید‪.‬این تازه شروع کار است!‬ ‫آموزشی‬ ‫مستند‬ ‫کودک و نوجوان‬ ‫گفت وگومحور (تاک  ‌شو)‬ ‫مسابقه‬ ‫مجموعه تلویزیونی(سریال)    ‬ ‫‪ 1‬تلویزیون چه ساختار‪ ،‬قالبها و یا گونههایی‬ ‫ورزشی‬ ‫فیلم سینمایی‬ ‫برای ارائه پیام دارد؟‬ ‫موسیقی‬ ‫      ‬ ‫کمدی و طنز‬ ‫خبری‬ ‫چه موضوعاتی از برنامه برداشت می شود؟‬ ‫متن‪ ،‬زیرمتن و فرامتن برنامه چیست؟‬ ‫‪ 2‬چه مفاهیم و موضوعاتی به شیوۀ مستقیم و‬ ‫چه جزئیات فنی در تولید پیام رعایت شده است؟‬ ‫غیرمستقیم در برنام ‪‎‬ه‏ها منتقل میشود؟‬ ‫از چه فنون اقناعی استفاده کرده است؟‬ ‫چه کسی آن را پخش می کند؟‬ ‫چه کسی آن را ساخته است؟‬ ‫چه کسی از آن حمایت (مالی و‪ )...‬می کند؟‬ ‫‪ 3‬چه کسی تولیدکننده و مالک پیام است؟‬ ‫چه کس دیگری از ساخت و پخش آن سود می برد؟‬ ‫رسانه های دیگر در آن چه نقش یا سهمی دارند؟‬ ‫برای چه نوع مخاطبی (بر حسب سن‪ ،‬جنس‪ ،‬تحصیالت‪ ،‬درآمد‪،‬‬ ‫شغل و ‪ )...‬ساخته و برنامه‌ریزی شده است؟‬ ‫‪ 4‬چه کسانی جامعۀ هدف یا استفاده کنندگان‬ ‫چه زمانی پخش می شود؟ این زمان با چه نوع مخاطبی متناسب‬ ‫از این برنامه هستند؟‬ ‫است؟‬ ‫درباره آن چگونه فکر می کنند؟‬ ‫ٔ‬ ‫مخاطبان‬ ‫از این برنامه‪ ،‬امکان ادراک و برداشت چه ارزش ها و دیدگاه هایی‬ ‫وجود دارد؟‬ ‫‪ 5‬آیا این پیام در هر فرهنگ‪ ،‬جامعه‪ ،‬زمان‬ ‫چه حساسیت‌ هایی ممکن است ایجاد کند؟‬ ‫یا مکان دیگری‪ ،‬همین معانی آشکار و پنهان‬ ‫برداشت از این برنامه در فرهنگ‌ های مختلف‪ ،‬مکان ها و زمان های‬ ‫را دارد؟‬ ‫متفاوت‪ ،‬چه تفاوتی می یابد؟‬ ‫‪23‬‬ ‫برای یادگیری مهارت هایی مثل رانندگی‪ ،‬شنا و تیراندازی‪ ،‬گذراندن مراحلی الزم است که باید‬ ‫یکی پس از دیگری طی شود‪.‬سواد رسانه ای نیز همانند بسیاری از کارها نیازمند تمرین مستمر و‬ ‫مرتب است تا بتوان به دانایی و توانایی رسید‪.‬ف ّعالیت صفحۀ قبل را با اندکی تغییر در پرسش ها‬ ‫در مورد هر تولید رسانه ای دیگر‪ ،‬می توان و باید در نظر داشت‪.‬برنامه های تلویزیونی شبکه های‬ ‫ماهواره ای‪ ،‬بازی های ویدیویی‪ /‬رایانه ای‪ ،‬نرم‌افزارهای کاربردی تلفن همراه‪ ،‬کتاب‪ ،‬روزنامه و‪،...‬‬ ‫نمونه های خوبی برای تمرین های بیشتر است‪.‬‬ ‫ف ّعالیت گروهی‬ ‫در گروه‪ ،‬تبلیغات بازرگانی و فرهنگی زیر را با پنج پرسش کلیدی سواد رسانه ای‪ ،‬بررسی و‬ ‫تحلیل‪ ،‬و نتیجه را به کالس ارائه کنید‪.‬‬ ‫‪24‬‬  ‫عکس و مکث‬ ‫‪1370‬‬ ‫‪1399‬‬ ‫ف ّعالیت در خانه‬ ‫به همراه خانوادۀ خود پنج پرسش کلیدی را‬ ‫در مورد تصاوير زير‪ ،‬مطرح کنید و پاسخ را‬ ‫در جای خالی بنويسيد‪.‬‬ ‫‪....................................................................... 1‬‬ ‫‪.......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 2‬‬ ‫‪.......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 3‬‬ ‫‪.......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 4‬‬ ‫‪.......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 5‬‬ ‫‪.......................................................................‬‬ ‫‪25‬‬  ‫‪....................................................................... 1‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 2‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 3‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 4‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫‪....................................................................... 5‬‬ ‫‪......................................................................‬‬ ‫لطیفه های رسانه ای‬ ‫غذا پیش از اینکه به معده برسد به اینستاگرام می رسد‪.‬‬ ‫زمونۀ جالبی شده‪ ،‬حاال ما انسانها باید به رایانهها ثابت کنیم‬ ‫که ُربات نیستیم!‬ ‫دیروز وای‌فای خونه‌مون قطع شد‪.‬چند دقیقه رفتم پیش‬ ‫اعضای خونواده‪.‬آدم های خوبی به نظر می رسیدن‪.‬تا‬ ‫داشتم باهاشون آشنا می شدم‪ ،‬وای‌فای وصل شد و مجبور‬ ‫شدم که از پیششون برم!‬ ‫داشتم کتاب می خوندم؛ پدرم اومد و گفت‪ :‬مگه اینترنت قطعه؟!‬ ‫شما چه موارد دیگری شنیده اید؟ تحلیل تان در مورد این لطیفه ها چیست؟‬ ‫‪26‬‬ ‫فنون خلق پیام رسانهای!‬ ‫‪2‬‬ ‫فصل‬ ‫چه کسی این پیام را تولید کرده است؟‬ ‫چرا این پیام فرستاده ?