Modyul 2: Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon PDF

Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA PANAHON Panimula “Change is inevitable”. Karaniwan nang naririnig ang ganitong kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang ngayon....

Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA PANAHON Panimula “Change is inevitable”. Karaniwan nang naririnig ang ganitong kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan? Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais mo ba itong malaman? Sa Yunit na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa Kasaysayan ng Daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon. Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahong ito ay masasagot mo ang katanungang: Paano nakaimpluwesiya ang mga kontribusyon ng Klasikal at Transiyunal na Panahon sa paghubog ng pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig? Mga Aralin At Sakop Ng Modyul Aralin 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe Aralin 2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa America, Africa, at mga Pulo sa Pacific Aralin 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon Sa modyul na ito ay inaasahang matututuhan mo ang sumusunod: Aralin 1  Nasusuri ang kabihasnang Minoan at Mycenean  Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng Greece  Naipaliliwanag ang mga mahahalagang pangyayari sa kabihasnang klasikal ng Rome (mula sa sinaunang Rome hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Roman)  Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng kabihasnang klasikal ng Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan Aralin 2  Nasusuri ang mga kaganapan sa kabihasnang klasikal ng America  Naipaliliwanag ang mga kaganapan sa mga klasikal na kabihasnan sa Africa (Mali at Songhai) 110   Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng pulo sa Pacific  Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng kabihasnang klasikal ng America, Africa at mga Pulo sa Pacific sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan Aralin 3  Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Panahong Medieval  Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa pagkakabuo ng “Holy Roman Empire”  Naipaliliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada sa Panahong Medieval  Nasusuri ang buhay sa Europe noong Panahong Medieval: Manorialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga bagong bayan at lungsod  Natataya ang epekto at kontribusyon ng ilang mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan PANIMULANG PAGSUSULIT Ngayon, subukang sagutin ang paunang pagsusulit na magtatakda kung ano na ang iyong alam sa mga aralin. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo masasagutan nang wasto at alamin ang sagot sa mga aralin sa modyul na ito. Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot. 1.Alin sa sumusunod ang naglalawaran sa “polis” bilang isang lungsod- estado? A. Ang “polis” ay isang uri ng pamahalaan ng mga Greeks kung saan binibigyang-diin ang demokrasya. B. Ito ay binubuo ng isang lipunang malaya at nagsasarili at nakasentro sa isang lungsod. C. May iba’t ibang uring panlipunan ang isang “polis” at nahahati ito sa iba’t ibang yunit ng pamahalaan D. Ang bawat mamamayan ay may bahaging ginagampanan sa isang “polis”. 2. Alin sa sumusunod ang tawag sa mga uring panlipunan ng sinaunang Rome? A. Censor at Praetor B. Etruscan at Roman C. Patrician at Plebeian D. Maharlika at Alipin 111 3. Nahahati sa tatlong malalaking pangkat ang mga pulo sa Pacific: ang Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ano ang kahulugan ng Micronesia? A. maraming isla B. maliit na mga isla C. maitim na mga isla D. maitim ang mga tao sa isla 4. Ang “Holy Roman Empire” ang sinasabing bumuhay sa Imperyong Roman. Sino ang naging emperador ng imperyo noong 800 C.E.? A. Charlemagne B. Charles Martel C. Clovis D. Pepin the Short 5. Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong European dahil sa panawagan ni Pope Urban II. Ano ang pangunahing layunin ng Krusada? A. mapalawak ang teritoryo ng mga Kristiyano B. mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga Turkong Muslim C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europeo D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng simbahang Katoliko Para sa bilang 6, suriin ang kasunod na mapa http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece 112 6. Umusbong ang Kabihasnang Minoan sa Isla ng Crete. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa pag- unlad ng kabihasnan sa islang ito? I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging ligtas ang isla sa mga mananakop II. Nagsilbing daanan ng mga mangangalakal mula sa Europe, Africa, at Asya ang isla ng Crete III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling kabihasnan dahil nakahiwalay ito sa Europe IV. Naimpluwensiyahan ng mga Sinaunang Kabihasnan ng Africa at Asya ang Kabihasnang Minoan A. I at II B. II at III C. II at IV D. I, II, at III Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na larawan: 7. Makikita sa larawan ang mga patunay na mataas na kaalaman ng mga Greek sa larangan ng Astronomiya. Anong kongklusyon ang maaaring mabuo batay sa larawan? A. Nagsilbing batayan ng kaalaman sa Astronomiya ng mga Greek ang paniniwala sa iba’t ibang diyos B. Nagmula sa mga Greek ang lahat ng kaalaman tungkol sa Astronomiya C.Natutuhan ng mga Greek ang kaalaman sa Astronomiya mula sa mga Roman D. Naitatag ng mga Greek ang pundasyon ng kaalaman sa astronomiya noong Panahong Hellenistic 113  Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag: “ Our constitution is called a democracy because power is in the hands not of a minority but of the whole people. When it is a question of settling private disputes, everyone is equal before the law;…” - PERICLES Funeral Oration 8. Ano ang ibig sabihin ng pahayag? A. Nasusunod ang kagustuhan ng minorya sa pamahalaang Demokrasya B. Nakasalalay sa kagustuhan ng nakararami ang ikauunlad ng bansa C. Nakabatay sa batas at kapakanan ng nakararami ang pamahalaang Demokrasya D. Naipahahayag ng mga mamamayan ang kanilang saloobin laban sa pamahalaan Para sa bilang 9, suriin ang timeline tungkol sa mga Kabihasnan sa America Mga Kabihasnan sa America 1200- 200-700 250-900 900-1100 1200-1521 1300-1525 500 B.C.E. C.E. C.E. C.E. Olmec Teotihuacan Maya Toltec Aztec Inca 9. Alin sa mga kabihasnan ng America ang umusbong noong panahong Pre- historic? A. Kabihasnang Olmec B. Kabihasnang Maya C. Kabihasnang Aztec D. Kabihasnang Inca 114 Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip Ako ang HARI, pagmamay-ari ko ang lahat ng lupain. Subalit ibinigay ko ang iba sa mga BARON. Ako ang BARON, dapat akong maging TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa akin ang ilan sa kaniyang lupain.Dapat na handa akong ipaglaban siya at magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan sa aking lupain sa aking mga KNIGHT. Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa akin ang ilan sa kaniyang lupain upang mapagtamnan at paunlarin. Tungkulin kong magbayad ng buwis at magkaloob sa kaniya ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa lupain na kaniyang nasasakupan nang walang pahintulot ang KNIGHT. 10. Ano ang ipinahihiwatig ng pahayag ng mga tinukoy na karakter sa comic strip tungkol sa Piyudalismo? A. Ito ay ugnayang panlipunan sa pagitan ng hari at ng kaniyang mga nasasakupan B. Ito ay sistemang sosyo-politikal na ang batayan ng kapangyarihan ay pagmamay-ari ng lupa C. Ito ay sistemang pang-ekonomiya na ipinatupad sa Europe noong Panahong Medieval D. Ito ay naglalarawan sa paraang ginamit ng mga hari sa Europe noong Panahong Medieval upang mailigtas ang kaniyang teritoryo 115 Para sa bilang 11, suriin ang kasunod na larawan 11. Batay sa larawan, ano ang pangunahing kabuhayan sa loob ng isang Manor? A. Pakikipagkalakalan B. Pagsasaka C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa D. Paggawa ng iba’t ibang kasangkapan Para sa bilang 12, suriin ang kasunod na graph: 45 40 35 Bilang ng populasyon sa milyon 30 25 20 15 10 5 0 20 40 60 80 1000 1200 116 0 0 0 0 Taon – Common Era (C.E.) 12.Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa graph, sa anong mga taon ito naganap? A. 1000 at 1500 C.E. B. 800 at 1000 C.E. C. 800, 1000, at 1500 C.E. D. 600, 800, at 1000 C.E. 13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa. Ito ay yumaman sa pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Ano ang pangunahing dahilan nito? A. Napakalakas ng puwersang pangmilitar ng Minoan. B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito. C. Nakarating sa iba’t ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete. D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete. 14. Ang sinaunang Greece ay binubuo ng iba’t ibang lungsod-estado na ang bawat isa ay malaya at may sariling pamahalaan. Ano ang dahilan ng pagkakatatag ng hiwa-hiwalay ng lungsod-estado? A. Iba’t iba ang pinagmulan ng mga sinaunang mamamayan ng Greece B. Ang Greece ay nasa timog na dulo ng Balkan Peninsula sa Silangan ng Europe na isang mabundok na lugar. C. Mahaba ang mga daungan ng Greece kaya nagkaroon ng maraming mangangalakal sa bawat lungsod-estado. D. Iba’t iba ang kulturang nabuo sa Greece kaya iba’t ibang kabihasnan ang umusbong dito 15. Ano ang pangunahing dahilan ng pag-usbong ng Rome bilang pinakamakapangyarihan sa Mediterrenean? A. Nakatulong ang maunlad na aspetong pang-ekonomiya ng Rome kung ikukumpara sa mga karatig-lugar. B. Natalo at nasakop ng Rome ang malalakas na kabihasnan sa Mediterrenean tulad ng Carthage at Greece. C. Naipagpatuloy ng Rome ang kalakasan ng kulturang Greece D. Wasto ang lahat ng nabanggit 117 16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali at Songhai sa pag-unlad nito? A. Napalilibutan ito ng mga anyong-tubig na nagbigay-daan sa pag-unlad ng pagsasaka B. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang produkto sa pagitan ng kaloob-loobang bahagi ng Africa at ng mga Arab sa Sahara C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at kaligtasan mula sa banta ng mga mananakop D. Nagsilbing natural na proteksiyon ng imperyo ang malawak na disyerto ng Sahara 17. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific? A. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay pagsasaka at pangingisda. B. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga Pulo ng Pacific ay naniniwala sa banal na kapangyarihan o “mana”. C. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay Animismo. D. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa o dagat-dagatan. 18. Sa panahon ng Piyudalismo, ang lipunan ay nahahati sa tatlong uri: Pari, Kabalyero, at Serf. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa serf? A. May karapatan at kalayaan silang bumuo ng sariling pamilya. B. Malaya nilang mapauunlad ang kanilang pamumuhay at pamilya. C. Sila ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval. D. Itinuturing silang natatanging sektor sa lipunan 19. “Ang madalas na pagsalakay ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga mamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang proteksiyon kaya naitatag ang sistemang Piyudalismo”. Ano ang ipinapahiwatig ng pahayag? A. Magulo ang Europe dahil sa pagsalakay ng mga barbaro B. Sa panahon ng kaguluhan, ang mga tao ay naghangad ng proteksyon C. Mahina ang pamahalaan noon kaya dumami ang mga grupong barbaro D. Ang sistemang Piyudalismo ay sagot sa kahirapan ng mga tao 118 20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan ng Kapapahan (Papacy). Alin sa sumusunod ang higit na naglalarawan sa Kapapahan o sa Papacy? A. Ito ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko. B. Tumutukoy din ito sa kapangyarihang politikal ng Papa bilang pinuno ng estado ng Vatican. C. Itinuturing ang Papa bilang Ama ng mga Kristiyano na siya pa ring tawag hanggang sa kasalukuyan. D. Simbolo ang Kapapahan ng malawak na kapangyarihan ng Simbahang Katoliko noong Panahong Medieval 119 ARALIN 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe Ang Olympics ay isang pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng mga atleta mula sa iba’t ibang bansa. Noong 2008, natuon ang pansin ng lahat sa Asia dahil sa ginanap na Olymics sa Beijing, China. Saan at kailan nga ba nagsimula ang paligsahang ito? Naganap ang kauna-unahang Olympics noong 776 BC sa Olympia- isang lungsod-estado ng sinaunang Greece. Kontribusyon ito ng Klasikal na Kabihasnan sa Europe na kinabibilangan ng Kabihasnang Greece at Rome. Sa bahaging ito ng modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang pangyayari tungkol sa pag-usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng mga Kabihasnang Greece at Rome. Masasagot din ang katanungang:paano nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan? 120  ALAMIN Umusbong ang mga sinaunang kabihasnan ng China, India, Mesopotamia, at Egypt sa mga lambak-ilog. Ganito rin kaya ang mga kabihasnang nabuo sa Europe partikular sa Greece at Rome? Alamin sa araling ito ang kasagutan. Gawain 1. Ano ang Gusto Ko? Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito. Makikita sa Pilosopo larawan ang isang Politiko Artist tipikal na tagpo sa isang Mandirigma lungsod-estado sa Europe noong Mangangalakal Panahong Klasikal. Bawat isa ay may tungkuling ginagampanan. Kung ikaw ay nabuhay nang panahong iyon, alin sa sumusunod na Kababaihan tungkulin ang nais mong gampanan? Bakit? Pamprosesong Tanong 1. Ano ang masasabi mo tungkol sa tipikal na anyo ng isang lungsod-estado noong Panahong Klasikal? Ipaliwanag. 2. May pagkakatulad ba ang makikita sa larawan, sa karaniwang tagpo sa mga lungsod sa kasalukuyang panahon? Patunayan 121  Gawain 2. I-R-F CHART Panuto:Basahing mabuti ang tanong. Pagkatapos ay isulat sa bahaging “initial” ng diagram ang maiisip na sagot. FINAL Paano nakaimpluwensya ang Panahong REVISED Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan? INITIAL BINABATI KITA! Sa puntong itona Tiyak aynais nagtatapos mo pangna ang bahagi mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa PAUNLARIN mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe. Sa pagsasagawa ng iba’t ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol sa paksa. 122 PAUNLARIN Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mga kabihasnang nabuo sa Panahong Klasikal ng Europe, kabilang ang mahahalagang pangyayari sa bawat kabihasnan at ang mahahalagang kontribusyon ng mga ito sa paghubog ng pandaigdigang kamalayan. Simulan mo na ang paglalakbay tungo sa iyong pagkatuto. Gawain 3. Mapa-Suri. Suriin ang mapa upang makita ang kaugnayan ng lokasyon ng Greece sa pag-unlad ng kabihasnan nito. Pamprosesong Tanong 1. Ano ang mga anyong tubig na malapit sa Greece? 2. Saang direksyon ng Greece makikita ang Isla ng Crete? 3. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon ng Greece sa pag-usbong ng Kabihasnang Greek? Mapa 1.1 Mapa ng Europe 123  Gawain 4. Magbasa at Matuto Panuto: Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa Kabihasnang Minoan at Mycenaean. Naging sentro ng sinaunang Greece ang mabundok na bahagi ng tangway ng Balkan sa timog at ilang mga pulo sa karagatan ng Aegean. Samantala, ang karagatan ng Mediterranean ang naging tagapag-ugnay ng Greece sa iba pang panig ng mundo. Sa mundo ng mga sinaunang Greek, ang karagatan ang pinakamainam na daanan sa paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan 60 kilometro lamang mula sa baybay-dagat. Ang lupain ng Greece ay mabato at bulubundukin. Ito ang pangunahing naging sagabal sa mabilis na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal ang paglago ng mga kaisipan at teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang ang bawat lungsod-estado ay magkaroon ng kani-kanilang natatanging katangian na nagpayaman sa kanilang kultura. Ang mga mainam na daungan na nakapaligid sa Greece ay nagbigay-daan sa maunlad na kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na kabuhayan. Ito rin ang nagbigay daan upang magkaroon sila ng kaugnayan sa iba’t ibang uri ng tao na nakatulong naman upang mapayaman nila ang kanilang kultura at maibahagi ang kanilang mga naging tagumpay sa iba’t ibang larangan ng pamumuhay sa sandaigdigan. Halaw sa “Project Ease Modyul 4: Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego pp. 8-10 Suriin ang timeline bilang gabay sa pagtalakay sa Kabihasnang Greece. 334-323 B.C. E 499 B.C.E 431 B.C. E Pananakop ni Nagsimula Nagsimula ang Alexander the ang Persian Peloponnesian Great War War 700 B.C.E 600 B.C.E 500 B.C.E 400 B.C.E 300 B.C.E 200 B.C.E 700 B.C.E 460 B.C.E 404 B.C.E Pigura 1.1 Timeline ng mga Umusbong Nagsimula Tinalo ng ang mga pangyayari sa Kabihasnang ang Golden Sparta ang Lungsod- Greece. Age ng Athens estado ng Athens Greece 124 Ang mga Minoans Ang kabihasnang Minoan ay tumagal hanggang mga 1400 B.C.E. Ayon sa mga arkeologo, ang kauna- Nagwakas ito nang salakayin ang unahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula Knossos ng mga di nakikilalang mga sa Crete mga 3100 B.C.E. o Before the mananalakay na sumira at nagwasak Common Era. Tinawag itong Kabihasnang sa buong pamayanan. Tulad ng Minoan batay sa pangalan niHaring Minos, inaasahan, ang iba pang mga ang maalamat na haring sinasabing lungsod ng mga Minoan ay nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang bumagsak at isa-isang nawala. mahuhusay gumamit ng metal at iba pang teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng pagsulat. Magagaling din silang mandaragat. Hindi nagtagal, kinilala ang Knossos Gabay na Tanong bilang isang makapangyarihang lungsod at sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito matatagpuan ang isang napakatayog na Saan nagsimula ang Kabihasnang palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya Minoan? ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na ____________________________ bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod ____________________________ na sunog at iba pang mga natural na kalamidad. Ano ang dahilan ng pag-unlad ng Paglipas ng ilan pang taon na kabuhayan ng mga Minoan? tinataya 1600 hanggang 1100 B.C.E., ____________________________ narating ng Crete ang kanyang tugatog. ____________________________ Umunlad nang husto ang kabuhayan dito dulot na rin ng pakikipagkalakalan ng mga Minoan sa Silangan at sa paligid ng Aegean. Sino-sino ang mga pangkat ng tao Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang sa pamayanang Minoan? Knossos ang naging pinakamalaki. ____________________________ Sa pamayanang Minoan ay may apat ____________________________ na pangkat ng tao: ang mga maharlika, mga mangangalakal, mga magsasaka, at ang Bakit nagwakas ang Kabihasnang mga alipin. Sila ay masayahing mga tao at Minoan? mahiligin sa magagandang bagay at ____________________________ kagamitan. Maging sa palakasan ay di ____________________________ nagpahuli ang mga Minoan. Sila na siguro ang unang nakagawa ng arena sa buong daigdig kung saan nagsasagawa ng mga labanan sa boksing. 125 Ang mga Mycenaean Bago pa man salakayin at sakupin ng mga Mycenaean ang Crete, nasimulan na nilang paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan sa Timog Greece. Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro ang layo sa aplaya ng karagatang Aegean ang naging sentro ng kabihasnang Mycenaean. Ang mga lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na daanan at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na paderang lungsod upang magsilbing pananggalang sa mga maaring lumusob dito.Pagdating ng 1400 B.C.E., isa nang napakalakas na mandaragat ang mgaMycenaean at ito ay nalubos ng masakop at magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang Crete sa lumalagong kabihasnan sa Greece. Maraming mga salitang Minoan ang naidagdag sa wikang Greek. Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang Mycenaea Ang sining ng mga Greek ay naimpluwensiyahan ng http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan ay naisama sa mga kwento at alamat ng mga Greek. Ano-anong impormasyon ang Bagamat walang naiwang mga nakasulat na mahahalaw mula a teksto? kasaysayan, ang pagsasalin-salinng mga kwento ng mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di 1. _________________________ naglaon ang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa _________________________ mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito ang sinasabing naging batayan ng mitolohiyang Greek.Sa bandang 2. _________________________ huli, di nailigtas ng mga pader na kanilang ginawa __________________________ ang mga Mycenaean sa paglusob ng mga mananalakay. 3. __________________________ Noong 1100 B.C.E., isang pangkat ng tao __________________________ mula sa hilaga ang pumasok sa Greece at iginupo ang mga Mycenaean. Sila ay kinilalang mga Dorian. 4. __________________________ Samantala, isang pangkat naman ng tao na __________________________ mayroon dinkaugnayan sa mga Mycenaean ang tumungo sa timog ng Greece sa may lupain sa Asia Minor sa may hangganan ng karagatang Aegean. 5. __________________________ Nagtatag sila ng kanilangpamayanan at tinawag __________________________ itong Ionia.Nakilala sila bilang mga Ionian. Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang dark ageo madilim na panahon natumagal din nang Halaw sa “Project Ease Modyul 4: Pagsibol halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng ng Sibilisasyong Griyego pp 10-11 mga iba’t ibang kaharian. Nahinto ang kalakalan, pagsasaka, at iba pang gawaing pangkabuhayan.Maging ang paglago ng sining at pagsulat nang unti-unti ay naudlot din. 126  Gawain 5. Daloy ng mga Pangyayari Panuto: Batay sa binasang teksto, isulat ang limang mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng sibilisasyong Minoan at Mycenean. Minoan Mycenean Pamprosesong Tanong 1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng kabihasnang Minoan at Mycenean? 2. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad ng kabihasnang Minoan at Mycenean? 3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan sa pag-usbong ng kabihasnang Greek? 127  Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isang bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan sa baybayin ng Greece na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o Greeks ang nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa kasaysayan bilang Kabihasnang Hellenic mula sa kanilang tawag sa Greece na Hellas.Ito ay tumagal mula 800 B.C.E. hanggang 400 B.C.E. at naging isa sa mga pinakadakilang sibilisasyong naganap sa kasaysayan ng daigdig. Sa bahaging ito, alamin mo ang mahahalagang pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong, pag-unlad at pagbagsak ng Klasikal na kabihasnang Greece. Gawain 6. Magbasa at Matuto Panuto: Basahin at unawain ang mga tekstong ilalahad sa bahaging ito. Sagutin din ang mga katanungan sa bawat kahon. Ang mga Polis Batay sa teksto, isulat Dahil sa mga digmaan bago pa ang Panahong ang kahulugan ng mga Hellenic, nagtayo ng mga kuta ang mga Greek sa mga sumusunod na salita: lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga taluktok ng bundok upang maprotektahan ang kanilang sarili sa polis-______________ pagsalakay ng iba’t ibang pangkat. Ang mga pook na ito ___________________ ay naging pamayanan. Dito nagsimula ang mga lungsod- ___________________ estado o polis kung saan hango ang salitang may kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya, politika at politiko. May malalaki at maliliit na polis. Ang acropolis-___________ pinakahuwarang bilang na dapat bumuo ng isang polis ay ___________________ 5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang ___________________ nailalagay sa opisyal na talaan ng populasyon ng lungsod-estado. Karamihan sa mga polis ay may mga pamayanang matatagpuan sa matataas na lugar na agora- _____________ tinawag na acropolis o mataas na lungsod. Sa panahon ___________________ ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Greek para ___________________ sa kanilang proteksyon. Sa acropolis matatagpuan ang matatayog na palasyo at templo kung kaya’t ito ang naging sentro ng politika at relihiyon ng mga Greek. Samantala, ang ibabang bahagi naman ay tinawag na agora o pamilihang bayan. Napapaligiran ng mga pamilihan at iba pang mga gusali na nagbigay daan sa malayang bilihan at kalakalan. 128  Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang Pamprosesong kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga Tanong nasa lungsod-estado ay mamamayan nito. Ang mga lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang 1. Ano-ano ang mga bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng karapatang posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa mga korte. tinatamasa ng mga Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa lehitimong pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga mamamayan ng polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito, isang lungsod- dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay estado? daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging 2. Ano-ano ang pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang responsibilidad ng lugar ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid isang mamamayan ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat sa lungsod-estado? napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang lungsod-estado o metropolis. 3. Bakit mahalaga ang Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang pakikipagkalakalan panig ng daigdig, natutuhan ng mga Greek ang mga para sa mga bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay Greek? nakuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi naman ng kanilang sariling alpabeto. Ginamit din nila ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian Karagdagang babasahin: naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula Kasaysayan ng Daigdig, Batayang naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit Aklat sa Araling Panlipunan ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan. Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pp. 114-116. Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma Ang polis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa Peloponnesus na nasa timog na bahagi ng tangway ng Greece. Sa lahat ng mga lungsod-estado, ang Sparta lamang ang hindi umasa sa kalakalan. Ito ay may magandang klima, sapat na patubig at matabang lupa na angkop sa pagsasaka.Pinalawak ng mga Spartan ang kanilang lupain sa pamamagitan ng pananakop ng mga karatig na lupang sakahan at pangangangamkam nito. Ang mga magsasaka mula sa nasakop na mga lugar ay dinala nila sa Sparta upang maging mga helot o tagasaka sa malawak nilang lupang sakahan. Samakatuwid, naging alipin ng mga Spartan ang mga helot. Maraming pagkakataon na nag- alsa laban sa mga Spartan ang mga helot ngunit ni isa rito ay walang nagtagumpay. Dahilan sa palagiang pag-aalsa ng mga helot, nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin ang kanilang hukbong militar at magtatag ng isang pamayanan ng mga mandirigma upang maging laging handa sa kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga helot. 129  Ang naging pangunahing mithiin ng lungsod-estado ng Sparta ay magkaroon ng mga kalalakihan at kababaihang walang kinatatakutan at may malalakas na pangangatawan. Ang mga bagong silang na sanggol ay sinusuri. Kapag nakitang mukhang mahina at sakitin ang isang sanggol ay Pamprosesong dinadala sa paanan ng kabundukan at hinahayaang mamatay Tanong: doon. Samantala, ang malulusog na sanggol ay hinahayaang lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit 1. Ano ang ang ikapitong taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang mga pangunahing batang lalaki ay dinadala na sa mga kampo-militar upang katangian ng Sparta sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo bilang isang militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa lungsod-estado ng pakikipaglaban, at katapatan ang ilan sa pangunahing layunin Greece? ng pagsasanay. Tinitiis nila ang mga sakit at hirap nang walang reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang pamilya sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na 20, ang mga kabataang lalaki ay magiging sundalong mamamayan at ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan. Sa edad na 30, 2. Paano sinasanay sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at ang mga Spartan manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa upang maging gastos. Sa edad na 60, sila ay maaari nang magretiro sa malakas? hukbo. Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga helot. Maging ang mga kababaihan ay sinasanay na maging matatag. Di 3. Paano nakabuti at tulad ng mga kababaihang Greek na limitado ang ginagampanan sa lipunan, ang mga kababaihang Spartan ay nakasama ang maraming tinatamasang karapatan. Sila ang mga nag-aasikaso paraan ng disiplina ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa ng mga Spartan? kampo militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at malayang nakikipaghalubilo sa mga kaibigan ng kani-kanilang mga asawa habang masaya silang nanonood ng mga palarong tulad ng pagbubuno o wrestling, boksing, at karera. Ang Sparta ang responsable sa pagkakaroon ng pinakamahusay na sandatahang lakas sa buong daigdig. Sa simula, labu-labo kung makipagdigma ang mga Greek. Oo nga’t sama-samang nagmamartsa sa lugar ng digmaan, ang mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway Karagdagang babasahin: hanggang sila ay manghina at mamatay. Nang lumaon ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang mga Griyego, lalo na ang mga Spartan, ay mas naging Aklat sa Araling Panlipunan maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng Ikatlong Taon nina Mateo et. al. isa-isa sa mga kalaban,sila ay nananatiling sama-sama sa pahina 117 pagkakatayo pasulong man o paurong sa labanan,hawak ang pananggalang sa kaliwang kamay at espada naman sa kanan. Ang hukbong ito na tinaguriang phalanx ay karaniwang binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandirigma. Kapag namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na sinasalitan ng susunod pang hanay. Ang phalanx ay hindi mga bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang polis. 130 Ang Athens at ang Pag-unlad Nito Batay sa teksto, ano ang Sa simula ng 600 B.C.E., ang Athens ay isa kahulugan ng sumusunod? lamang maliit na bayan sa gitnang tangway ng Greece na tinatawag na Attica. Ang buong rehiyon ay hindi tyrant-________________ angkop sa pagsasaka kaya karamihan sa mga _____________________ mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan, _____________________ gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o mandaragat. Hindi nanakop ng mga kolonya ang Archon- _____________ Athens.Sa halip, pinalawak nito ang kanilang teritoryo _____________________ na naging dahilan upang ang iba pang nayon sa Attica _____________________ ay sumali sa kanilang pamamahala. Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay pinamunuan ng mga tyrant na noon ay nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan. Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari na inihalal ng asembleya ng mamamayan at pinapayuhan ng mga mga konseho ng maharlika. Ang asembleya ay binubuo naman ng mayayaman na may malaking kapangyarihan. Ang mga pinuno nito ay tinawag na Archon na pinapaburan naman ang mga may kaya sa lipunan. Di nagtagal, nagnais ng pagbabago ang mga artisano at mga mangangalakal. Upang mapigil ang lumalalang sitwasyon ng mga di nasisiyahang karaniwang tao, nagpagawa ang mayayamang tao o Larawan 1.1 Ang Parthenon ng Greece aristokrata ng nakasulat na batas kay Draco isang tagapagbatas. Malupit ang mga batas ng Greek at https://encrypted- hindi ito binago ni Draco ngunit kahit na paano ang tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:A kodigong ginawa niya ay nagbigay ng pagkakapantay- Nd9GcReawl5Xp8agCB- pantaysa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang TODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64 mga namumuno. Sa gitna ngpagbabagong ito yykmPzc7kg nanatiling di kontento ang mga mamamayan ng Athens. Maraming Athenian ang nagpaalipin upang makabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa larangan ng politika. 131  Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong 594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa mga pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang. Gumawa rin siya ng sistemang legal kung saan lahat ng malayang kalalakihang ipinanganak mula sa mga magulang na Athenian ay maaaring maging hurado sa mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga Larawan 1.2 Si Solon, isang mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mambabatas na Greek mga ilang pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad http://en.wikipedia.org/wiki/Fil ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang e:Solon2.jpg ginawa ni Solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na umuugit ng batas. Noong mga 546 B.C.E., isang politikong nagngangalang Pisistratus, ang namuno sa pamahalaan ng Athens. Bagamat mayaman siya, nakuha niya ang suporta at pagtitiwala ng karaniwang tao. Mas radikal ang mga pagbabagong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng malawakang trabaho sa malalaking proyektong pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa lungsod ng Athens, at nagpatayo ng magagandang Larawan 1.3 Si Pisistratus, isang templo. Ipinakita rin niya ang kaniyang interes sa sining at mahusay na pinunong Greek kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga http://en.wikipedia.org/wiki/ pintor at sa mga nangunguna sa drama. Ang pagsulong Cleisthenes niya sa sining ang nagbigay-daan upang tanghalin ang Athens na sentro ng kulturang Greek. 132. Noong 510 B.C.E., naganap muli ang pagbabago sa sistemang politikal ng Athens sa pamumuno ni Cleisthenes. Hinati niya ang Athens Pamprosesong sa sampung distrito. Limampung kalalakihan ang magmumula sa bawat Tanong: distrito at maglilingkod sa konseho ng tagapayo upang magpasimula ng batas sa Asembleya ang tagagawa ng mga pinaiiral na batas. Sa kauna- 1. Ano ang unahang pagkakataon, nakaboto sa asembleya ang mga mamamayan, pangunahing may-ari man ng lupa o wala. katangian ng Athens Upang mapanatili ang kalayaan ng mga mamamayan ipinatupad bilang iang lungsod- ni Cleisthenes ang isang sistema kung saan bawat taon ay binibigyan ng estado ng Greece? pagkakataon ang mga mamamayan na ituro ang taong nagsisilbing panganib sa Athens. Kapag ang isang tao ay nakakuha ng mahigit 6,000 2. Para sa iyo, ano ang boto, siya ay palalayasin sa Athens ng 10 taon. Dahil sa ang pangalan ay pinakamahalagang isinusulat sa pira-pirasong palayok na tinatawag na Ostrakon, ang ambag ng Athens sa sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na daigdig? ostracism. Bagamat kaunti lamang ang naipatapon ng sistemang ito, nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga mamamayan. 3. Nakabuti ba sa Sa pagsapit ng 500 B.C.E., dahil sa lahat ng mga repormang Greek ang naipatupad sa Athens, ang pinakamahalagang naganap ay ang pagsilang pagpapatupad ng ng demokrasya sa Athens, kung saan nagkaroon ng malaking bahagi ang demoksrasya? mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang pamahalaan. Patunayan. Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Griyego pahina 15-21. Karagdagang babasahin: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 116-117 133  Gawain 7. Paghahambing Panuto:Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng sinaunang Greece. Sparta Athens Pamprosesong Tanong 1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga Spartan at Athenian? 2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pag- unlad ng Kabihasnang Greek? 3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo mas pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta? Ipaliwanag ang sagot. Gawain 8. Magbasa at Matuto Bagamat ang Greece ay binubuo ng iba’t ibang lungsod-estadong malaya sa isa’t isa, iisa lamang ang wika at kultura ng mga Greek. Mataas ang tingin nila sa isa’t isa, samantalang hindi edukado at mababa ang tingin nil sa mga hindi Greek. Naranasan din ng Greece ang banta ng paglusob at pananakop ng mga kalapit na kabihasnan. Matutunghayan mo sa bahaging ito ang mga digmaang kinasangkutan ng Greece. 134 Ang Banta ng Persia Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo nito sa kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus the Great ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni Darius I, ang nagmana ng trono ni cyrus the Great, ang hangaring ito. Noong 499 B.C.E., sinalakay niya ang mga kalapit na kolonyang Greek. Nagpadala ng tulong ang Athens ngunit natalo ang mga kolonyang Greek sa labanang pandagat sa Miletus noong 494 B.C.E. Bagamat natalo ang puwersa ng Athens, nais ni darius na parusahan ang lungsod sa ginawang pagtulong at gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece. Bilang paghahanda sa napipintong pananalakay ng Persia, sinimulan ng Athens ang pagpapagawa ng isang plota o fleet na pandigma. Ang Digmaang Graeco- Persia (499-479 B.C.E.) Ang unang pagsalakay ng Persia sa Greece ay naganap noong 490 B.C.E. sa ilalim ni Darius. Tinawid ng plota ng Persia ang Aegean Sea at bumaba sa Marathon , isang kapatagan sa hilagang-silangan ng Athens. Tinalo ng 10, 000 puwersa ng Athens ang humigit-kumulang 25,000 puwersa ng Persia. Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang tangkang pagpapabagsak sa Athens. Noong B.C.E., Larawan 1.4. Paglalarawan ng isang madugong labanan ang naganap sa Digmaang Graeco-Persia Thermopylae, isang makipot na daanan sa gilid ng bundok at ng silangang baybayin ng Central Greece. http://althistory.wikia.com/wiki/Greek _Glory?file=GRECO-PERSIAN- Pitong libong Greek, tatlong daan sa mga ito ay taga- WARS.gif Sparta sa ilalim ni Leonidas ang nakipaglaban sa puwersa ni Xerxes. Noong una, inakala ni Xerxes na madali niyang malulupig ang mga Greek. Hindi niya inasahan ang katapangan at kahusayan ng mga taga- Ano ang dahilan ng Sparta sa pakikipagdigma. Sa loob ng tatlong araw, pagtatagumpay ng Greek dumanak ang dugo ng mga taga Persia. Subalit laban sa malaking puwersa ipinagkanulo ng isang Greek ang lihim na daanan ng Persia? Ipaliwanag. patungo sa kampo ng mga Greek. Pinayuhan ni ______________________ Leonidas ang mga Greek na lumikas habang ______________________ ipinagtatanggol ng kanyang puwersa ang ______________________ Thermopylae. Sa harap ng higit na maraming puwersa ______________________ ni Xerxes, namatay ang karamihan sa tropa ni Leonidas. ______________________ Sinalakay at sinakop ni Xerxes ang Athens. ______________________. Subalit dinala ni Themistocles ang labanan sa dalampasigan ng pulo ng Salamis kung saan ang dagat ay lubhang makipot. Nahirapang iwasan ng malaking barko ni Xerxes ang maliliit na barko ng Athens na pilit na binabangga ang mga ito hanggang Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, sa mabutas. Isa-isang lumubog ang plota ng Persia. Batayang Aklat sa Araling Ang nalalabing hukbo ni Xerxes ay tinalo ng mga Panlipunan Ikatlong Taon nina alyansa ng mga lungsod-estado ng Greece sa Mateo et. al. pp 117-118 pamumuno ni Pausanias ng Sparta. Kabilang sa 135 alyansang ito ang Athens, Sparta, Corinth, at Megara. Digmaang Peloponnesian Nais ni Pericles na manatili ang kapayapaan di lamang sa Athens kundi maging sa mga kalapit nitong mga lungsod-estado at maging sa Persia. Habang umuunlad ang Athens, lumawak din ang kanilang kapangyarihan sa kalakalan. Ito ang naging dahilan kung bakit sa panahon ng Delian League ay naging isang imperyo ang Athens. Hindi lahat ng lungsod-estado ay sumang-ayon sa ginawa ng Athens na pagkontrol sa Delian League subalit wala silang nagawa upang umalis sa alyansa. Kayat ang mga lungsod-estado na kasapi sa Delian League tulad ng Sparta, Corinth at iba pa ay nagtatag ng sarili nilang alyansa sa pamumuno ng Sparta at tinawag itong Peloponnesian League. Noong 431 B.C.E., nilusob ng Sparta ang mga karatig pook ng Athens na naging simula ng Digmaang Peloponnesian. Batid ni Pericles na mahusay na mandirigma sa lupa ang mga Spartan kung kayat iniutos niya ang pananatili ng mga Athenian sa pinaderang lungsod. Samantala, inatasan niya ang sandatahang lakas ng Athens na lusubin sa karagatan ang mga Spartan. Ngunit sinawing-palad na may lumaganap na sakit na ikinamatay ng libo-libong tao, kasama na si Pericles, noong 429 B.C.E. Lahat ng mga pumalit kay Pericles ay hindi nagtagumpay dahilan sa mga mali nilang mga Mapa 1.3 Lokasyon ng Digmaang Peloponnesian desisyon. Isa na rito si Alcibiades. Matapos siyang akusahan ng mga Athenian na lumalabag sa http://en.wikipedia.org/wiki/Peloponnesian paniniwalang panrelihiyon, tumakas siya patungong _War Sparta upang iwasan ang pag-uusig sa kanya. Doon Ano ang epekto sa Greece ng siya ay naglingkod laban sa kanya mismong mga hidwaan at digmaan sa pagitan ng kababayan. Di naglaon bumalik din si Alcibiades sa Athens at siya ay pinatawad at binigyang-muli ng mga lungsod-estado nito? Ipaliwanag pagkakataong pamunuan ang sandatahang lakas ng ______________________________ Athens. Bagamat naipanalo niya ang ilang laban nila ______________________________ sa Sparta, lubhang malakas ang mga Sparta at noong ______________________________ 404 B.C.E., sumuko ang mga Athenian. Bilang ganti, ______________________________ ipinapatay ng mga Spartan si Alcibiades. _____________________________. Ang dalawampu’t pitong taong Digmaan ng Peloponnesian ay isang malaking trahedya para sa Greece. Nagkaroon ng malawakang pagkawasak ng ari-arian at pagkamatay ng mga tao. Lumala rin ang Karagdagang Babasahin: suliranin sa kawalan ng hanapbuhay, pagtaas ng Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa presyo ng mga bilihin, at kakulangan sa pagkain. Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et.al. pp 119 Halaw sa Project EASE Modyul 4: Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Greece pp. 31-32 136  Gawain 9. A-K-B Chart Panuto: Punan ang diagram ng kinakailangang impormasyon batay sa binasang teksto. Digmaang Kinasangkutan ng Sinaunang Greece Aktor (Sino ang magkalaban?) Kaganapan (Anu-ano ang mga mahahalagang pangyayari?) Bunga (Ano ang resulta ng digmaan?) Pamproseng Tanong 1. Ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng mga Spartan at Athenian sa daigdig? 2. Alin sa sumusunod na kontribusyon ang may kaugnayan sa kasalukuyan? Patunayan. 137  Gawain 10. Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol Ginintuang Panahon ng Athens. Ginintuang Panahon ng Athens Sa edad na 18 taong gulang, ang mga Noong 461 B.C.E., si Pericles, isang lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon at strategos o heneral na inihalal ng mga pagkatapos ay maaari nang maging kalalakihang mamamayan ang namuno sa mamamayan ng Athens at makibahagi sa Athens. Taon-taon ay nahahalal si Pericles pamahalaan nito. Samantala, ang mga hanggang sa sumapit ang kaniyang kamatayan kababaihan ay itinuring na mas mababa sa noong 429 B.C.E. mga kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng Sa loob ng mahabang panahon ng pagkamamamayan at hindi maaaring kaniyang panunungkulan, maraming pinairal makibahagi sa pamahalaan. Hindi rin sila na mga programang pampubliko si Pericles. maaaring magmay-ari. Ang kanilang buhay ay Lahat ay naglalayong gawing umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga pinakamarangyang estado ang Athens. ng mga anak. Sa edad na 14-16 sila ay Nais ni Pericles na lumawak pa ang ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang umiiral na demokrasya sa Athens kung kaya’t mga magulang. dinagdagan niya ang bilang ng mga Pagsasaka ang karaniwang manggagawa sa pamahalaan at sinuwelduhan ikinabubuhay ng mga Athenian. Ang mga ani niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay ay kanilang kinakain. Ang mga sobrang nagkaroon pagkakataong makapagtrabaho sa produkto ay ipinapalit nila ng iba pang pamahalaan mayaman man o mahirap. Kaya di kagamitang pambahay. nagtagal mga ikatlong bahagi (1/3) ng Bagamat marangya at magarbo ang populasyon ng Athens ay bahagi na ng mga ang mga gusaling pampubliko, ang mga gawain ng pamahalaan. tahanan naman ay simple lamang, maging ito Ngunit hindi lahat ay nasiyahan sa mga ay pag-aari ng mayayaman o karaniwang tao. repormang ipinatupad ni Pericles. Para sa Sa kabuuan, simple lamang ang naging mayayaman ang ginawa niyang mga pamumuhay sa sinaunang Greece.Ngunit mula pagbabago ay magdudulot ng pagkalugi sa sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang pamahalaan at maghihikayat ng katamaran sa pinakamahuhusay na artista, manunulat, at mga ordinaryong mamamayan. Ipinagtanggol mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan niya ang kanyang mga ginawang pagbabago hanggang sa ating makabagong panahon. sa pamamagitan ng pagbibigay ng isang Ang may-akda ng mga natatanging pahayag na naitala naman ni Thucydides, na pilosopong Greek sa larangan ng politika isang historyador. Ayon kay Pericles “Ang ating ay kinilala sa mundo tulad ng The Republic ni konstitusyon ay isang demokrasya sapagkat ito Plato at Politics ni Aristotle. ay nasa mga kamay ng nakararami at hindi ng Maging sa larangan ng arkitektura ay iilan.” nakilala ang mga Greek. Kahangahanga ang Mahalaga ang edukasyon para sa mga arkitektura ng mga templo. Ang ilan dito ay Athenian. Ang mga lalaki ay pinag-aaral sa matatagpuan sa Athens, Thebes, Corinth, at mga pribadong paaralan kung saan sila ay iba pang siyudad. Ang tatlong natatanging natuto ng pagbasa, matematika, musika,at mga estilo na Ionian, Doric, at Corinthian ay obra ni Homer na Iliad at Odyssey. Hinikayat naperpekto nila nang husto. din silang talakayin ang sining, politika at iba pang usapin. Ang palakasan ay bahagi rin ng kanilang pag-aaral. 138  Ang pinakamagandang halimbawa ay makapagsalita, at makipagdebate sa mga ang Parthenon, isang marmol na templo sa Asembleya. Maraming Athenian ang tumuligsa Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito at Calicrates at inihandog kay Athena, ang ay si Socrates. Ayon sa kaniya mahalaga na diyosa ng karunungan at patrona ng Athens. kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself). Ilan sa mga labi ng iskulturang Greek ay Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong matatagpuan din sa mga templo ng Crete, ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay Mycenaea, at Tiryus. Ang pinakadakilang upang matiyak kung sila ay may mga Greek na iskultor ay si Phidias. Ang estatwa ni kasagutan sa mga katanungang ito. Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia ay Ang pamamaraang ito ay kinikilala ilan lamang sa mga obra maestra niya. Ilan ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng pang mga natatanging iskultura ay ang mga Athenian ang ginawang pagtatanong ni Collossus of Rhodes ni Chares at Scopas ni Socrates lalo na ang mga tungkol sa mga Praxiteles na parehong itinanghal na Seven diyos-diyosan at ilang patakaran ng Athens. Wonders of the Ancient World. Dahilan dito siya ay nakulong at nahatulan ng Kinilala rin ang kontribusyon ni kamatayan. Ngunit bago pa siya naparusahan, Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang siya ay nagpakamatay sa pamamagitan ng kanyang mga paglalakbay sa Asya at Sparta ay paglason sa sarili. Ang lahat ng mga ideya ni nakatulong upang maging obra maestro niya Socrates ay hindi niya naisulat. ang Kasaysayan ng Digmaang Persian. Si Plato, ang kaniyang pinakasikat na Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan. mag-aaral, ang nagsumikap na maitala ang Sinundan ito ng isa pang historyador, si lahat ng dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang Anabis, isang kuwento ng sikat na martsa ng Republic, isang talakayan tungkol sa katangi- mga Greek mula sa Babylonia hanggang Black tanging polis at ang uri ng pamahalaan na Sea at Memorabilia na kalipunan ng mga makapagbibigay ng kaligayahan sa mga kuwento ng guro niyang si Socrates. mamamayan nito. Nagkaroon din ng kaalaman sa Samantala, si Aristotle, ang makabagong medisina sa sinaunang Greece. pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, ay Ang pinakadakilang Greek na manggagamot ay nagpakadalubhasa sa pag-aaral ng halaman, si Hippocrates na kinilala bilang Ama ng hayop, astronomiya, at pisika na pawang Medisina. Itinaas niya ang larangan ng nangangailangan ng masusing pagmamasid. medisina bilang agham at hindi bunga ng Ayon sa kaniya, ang alinmang teorya ay maaari mahika. lamang tanggapin kung ito ay batay sa Marami ring Greek ang kinilala at masusing pagmamasid ng mga katotohanan. dinakila dahil sa kanilang naging ambag sa Kinilala si Aristotle na Ama ng Biyolohiya. Ilan larangan ng agham at pilosopiya. Ang kauna- sa mga tanyag niyang aklat ay ang Poetic, unahang pilosopiya ay ipinakilala ni Thales ng isang pagsusuri sa mga iba’t ibang dula- Militus. Ayon sa kaniya ang sandaigdigan ay dulaan, ang Rhetoric na nagsasabi kung nagmula sa tubig, ang pangunahing elemento paano dapat ayusin ng isang nagtatalumpati ng kalikasan. Samantala si Pythagoras naman ang kanyang talumpati, at ang Politics kung ang nagpasikat ng doktrina ng mga numero saan tinalakay ng mga mamamayan ang iba’t kung saan sinasabi niya na ang bilang na tatlo, ibang uri ngpamahalaan. lima at pito ay maswerteng mga numero. Ilang dekada matapos ang Digmaang Persian, isang pangkat ng mga guro na Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong tinatawag na mga Sophist ang sumikat sa ng Sibilisasyong Griyego. Athens. Nagpakilala sila ng pagbabago sa mga umiiral na pilosopiya. Ayon sa kanila maaaring turuan ang mga tao na gumawa ng magagandang batas, 139 Gawain 11. Talahanayan, Punan Mo. Panuto: Mula sa binasang teksto tungkol sa ginintuang panahon ng Athens, buuin ang talahanayan ng mga ambag ng Greece sa iba’t ibang larangan. Larangan Ambag Kahalagahan Pamprosesong Tanong 1. Ano ang epekto ng kabihasnang Greece sa kasalukuyang panahon? 2. Alin sa mga nabanggit na kontribusyon ang may pinakamalawak na epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan. 140  Gawain 12. Magbasa at Matuto Panuto: Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto tungkol sa paglakas ng Imperyong Macedonia at pagbagsak ng mga lungsod-estado ng Greece.. Imperyong Macedonian Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig, Hinangad ni Philip, hari ng Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Macedonia , na pag-isahin ang mga Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina lungsod-estado sa Greece sa ilalim ng 119-120 kanyang pamamahala. Upang matupad ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang paraan ng pakikipagdigma. Bilang pagtatanggol ng kanilang kalayaan, sinalakay ng magkasanib na puwersa ng Athens at ng Thebes ang Macedonia noong 338 B.C.E. Madaling tinalo ni Philip ang hukbo ng dalawang lungsod-estado.Ang pagkatalo ng Athens at Thebes ay hudyat ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga lungsod-estado. Ang buong Greece, maliban sa Sparta, ay napasailalim sa kapangyarihan ng Macedonia. Naging tanyag na pinuno ng Macedonia ang anak ni Philip na si Alexander the Great. Noong siya ay bata Larawan 1.5 Paglalarawan kay Alexander pa lamang, naging guro niya si Aristotle na the Great nagturo sa kaniya ng pagmamahal sa http://upload.wikimedia.org/wikipedia/comm kultura at karunungan. Habang lumalaki, ons/a/ac/BattleofIssus333BC-mosaic- natutuhan niya ang kagalingan sa detail1.jpg pakikipagdigma. Siya ay 21 taong gulang nang mamatay ang kanyang ama at naging hari ng Macedonia at Greece. Matalino, Gabay na Tanong malakas ang loob at magaling na pinuno si 1. Ano ang dahilan ng paghina Alexander. Sinalakay niya ang Persia at ng mga lungsod-estado ng Egypt at pagkatapos ay tumungo sa Greece? silangan at sinakop ang Afghanistan at hilagang India. Nagtatag siya ng imperyo na sumakop sa kabuuan ng kanlurang 2. Ano ang nagbigay-daan sa Asya, Egypt, at India. Pinalaganap niya paglakas ng Macedonia? ang kaisipang Greek sa silangan. Noong 323 B.C.E., sa gulang na 32 3. Ano ang maituturing na taon namatay si Alexander sa Babylon sa kontribusyon ng Imperyong hindi matiyak na karamdaman. Macedonia sa mundo? 141  GAWAIN 13: GREECE…SA ISANG TINGIN Panuto: Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Greece. Matapos punan ang word map ay sagutin ang tanong sa kahon. Politika Heograpiya Ekonomiya Sinaunang Kabihasnang Greece Agham at Pilosopiya Sining at Teknolohiya Arkitektura Bakit itinuturing na isang Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnang Greek? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 142  Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti-unting humina ang malawak na imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe, isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome. Kung ang Greece ay kilala sa taguring “the glory that was Greece” makikilala ang Rome sa taguring “the grandeur that was Rome”. Ano kaya ang kahulugan nito? Halina’t iyong tuklasin. Suriin ang timeline ng kasaysayan ng Imperyong Roman. Magagamit itong gabay sa mga susunod na pagtalakay. 306 C.E. 202 B.C.E. Naging Natalo ng 180 C.E. emperador ng mga Nagtapos imperyo si Romans si ang Pax Constantine Hannibal Romana 750 B.C.E 500 B.C.E 250 B.C.E 1 C.E. 250 C.E 500 A.D. 509 B.C.E. 27 B.C.E 476 C.E. 264 B.C.E. Nagtapos Itinatag Nagsimula ang Sumiklab ang ang Pax Roman ang Punic imperyong Romana sa Republic War Romano sa pamumuno ni Augustus Kanluran 284 C.E. 450 B.C.E Hinati ni 45 B.C.E Naging Diocletian Naging pundasyon ang diktador ng ng batas ng imperyong Rome si mga Rome Julius Romans Caezar ang Twelve Tables Pigura 1.2 Timeline ng mga pangyayari sa Imperyong Rome. 143  Gawain 14. Magbasa at Matuto. Panuto: Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnan ng Rome.. Ang Italy ay isang bansang matatagpuan sa kanlurang Europe. Ito ay isang peninsula na nakausli sa Mediterranean Sea. Katulad ng Greece, ang Italy ay binubuo ng maraming kabundukan at ilang mga kapatagan. Isang mahalagang kapatagan ang Latium. Ang Ilog Tiber ay dumadaloy sa kapatagang ito. May ilang bakas ng sinaunang kabihasnan sa kapatagan ng Latium at sinasabing dito umusbong ang dakilang lungsod ng Rome. Masasabing istratehiko ang lokasyon ng Rome dahil sa Ilog Tiber na nag-uugnay dito at sa Mediterranean Sea. Ang lokasyong ito ay nagbigay-daan sa pakikipagkalakalan ng Rome sa Mapa 1.4. Lokasyon ng Kabihasnang Rome mga bansang nakapalibot sa Mediterranean Sea. Ang saganang kapatagan at maunlad na Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa agrikultura ay kayang suportahan pag-usbong ng Rome bilang isang ang pagkakaroon ng malaking matatag na lungsod? populasyon. __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ 144  Ang Simula ng Rome 3 1 Ang kambal ay Ang Rome ay itinatag sa sinagip at inaruga ng isang kalagitnaan ng ikawalong siglo babaing lobo. Nang lumaki B.C.E. ng mga unang Roman na ang dalawa at nalaman nagsasalita ng Latin, isang sangay ang kanilang pinagmulan, ng wikang nabibilang sa Indo- inangkin nila ang trono at Europeo. Sila ay lumipat sa gitnang itinatag ang Rome sa Italy at nagtayo ng sakahang pampang ng Tiber River pamayanan sa Latium Plain. noong 753 B.C.E. 2 Ayon sa isang matandang alamat ang http://upload.wikime Rome ay itinatag ng dia.org/wikipedia/co kambal na sina Romulus at mmons/6/6a/She- wolf_suckles_Romul Remus. Habang mga us_and_Remus.jpg sanggol pa lamang, inilagay sila sa isang basket at ipinaanod sa 4 Tiber River ng kanilang amain sa takot na angkinin Ang mga Roman ay tinalo ng kambal ang kaniyang ng mga Etruscan, ang kalapit na trono. tribo sa hilaga ng Rome. Sila ay magagaling sa sining, musika, at sayaw. Dalubhasa rin sila sa arkitektura, gawaing metal, at Paano nagsimula ang Rome? kalakalan. Tinuruan nila ang mga Roman sa pagpapatayo ng mga gusaling may arko, mga aqueduct, __________________________________ mga barko, paggamit ng tanso, __________________________________ paggawa ng mga sandata sa __________________________________ pakikipagdigma, pagtatanim ng __________________________________ ubas, at paggawa ng alak. __________________________________ __________________________________ __________________________________ Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, __________________________________ Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, __________________________________ Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 126-127 145 Ang Republikang Romano Sang-ayon sa tradisyon, pinaalis ng mga Roman ang punong Etruscan at Batay sa binasang teksto, nagtayo ng Republika, isang pamahalaang ilarawan ang mga walang hari. sumusunod na bahagi ng Noong 509 B.C.E, namuno si Lucius Republikang Romano. Junius Brutus at nagtagumpay sa pagtataboy sa mga Etruscan. Pagkatapos maitaboy ang konsul- _________________ huling haring Etruscan na si Tarquinius _______________________ Superbus, itinatag ni Lucius Junius Brutus _______________________ ang isang Republika. Tumagal ito mula 509 hanggang 31 B.C.E. diktador- ________________ Sa halip na pumili ng hari, naghalal _______________________ ang mga Roman ng dalawang konsul na may _______________________ kapangyarihang tulad ng hari at nanungkulan sa loob lamang ng isang taon. Bawat isa ay Patrician- _______________ may kapangyarihang pigilin ang pasya ng _______________________ isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan _______________________ ng mga konsul, humina ang sangay tagapagpaganap. Sa oras ng kagipitan, kinakailangang pumili ng diktador na Plebeian- ______________ manunungkulan sa loob lamang ng anim na _______________________ buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit _______________________ na kapangyarihan kaysa mga konsul. Republika lamang sa pangalan ang mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa mga maharlika o patrician. Pawang mga patrician ang dalawang konsul, ang diktador at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi ng Assembly na binubuo ng mga Para sa karagdagang kaalaman, mandirigmang mamamayan. Walang basahin ang Kasaysayan ng kapangyarihan ang plebeian at hindi rin makapag-aasawa ng patrician. Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 127 Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. pahina 92. 146 Tagumpay ng Plebeian Laban sa Patrician. Ano ang kahalagahan ng Ayon sa kasaysayan, nagsimulang pagkakaroon ng nakasulat na maghimagsik ang mga plebeian noong 494 batas para sa mga plebeian? B.C.E. upang magkamit ng pantay na _________________________ karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome _________________________ at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang Banal na Bundok. Doon sila nagbalak _________________________ magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng _______________________ mga patrician na mawalan ng mga manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian Magbigay ng halimbawa ng upang itigil ang kanilang balak sa pangyayari sa kasalukuyang pamamagitan ng pagpapatawad sa dati panahon na maihahalintulad sa nilang utang; pagpapalaya sa mga naging tinahak ng mga plebeian upang alipin nangg dahil sa pagkakautang; at ang matamo ang kanilang paghahalal ng mga plebeian ng dalawang karapatan. Ipaliwanag mahistrado o tribune na magtatanggol ng _________________________ kanilang karapatan. _________________________ May karapatan ang tribune o mahistrado na humadlang sa mga hakbang _________________________ ng senado na magkasama sa mga plebeian. _______________________ Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang isang panukalang-batas, dapat lamang Sa kasalukuyan, nabibigyan din niyang isigaw ang salitang Latin na veto! ba ng kahalagahan ang (Tutol Ako!). Sa loob ng isang siglo at kapakanan ng mga karaniwang kalahati, nagkaroon ng higit na maraming tao? Patunayan karapatan ang plebeian. Noong 451 B.C.E, _________________________ dahil sa mabisang kahilingan ng mga _________________________ plebeian, nasulat ang mga bataas sa 12 _________________________ lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forum _______________________ upang mabasa ng lahat. Ang 12Tables ang kauna-unahang nasusulat na batas sa Rome at naging ugat ng Batas Roman. Sa pamamagitan nito, nabawasan ang panlilinlang sa mga plebeian at napagkalooban sila ng karapatang makapg- Para sa karagdagang kaalaamn, basahin asawa ng patrician, mahalal na konsul, at ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang maging ksapi ng Senado. Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 127-128 Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. pahina 92. 147 Paglaganap ng Kapangyarihan ng Rome Mula sa binasang teksto, Lumaganap ang kapangyarihan ng isa-isahin ang pangyayaring Rome sa buong Italy matapos ang sunud- nagbigay-daan sa paglaganap ng sunod na digmaan mula pa noong 490 Kapangyarihan ng Rome. B.C.E. Nasakop ang mga Latino, mga Etruscan at iba pang pangkat tulad ng ___________________________ Hernici, Volscian, Sabine at Samnite. ___________________________ Matapos masakop ang gitnang Italy, isinunod ___________________________ ang lungsod-estado ng Greece sa timog. ___________________________ Naganap ang unang sagupaan ng Rome at ___________________________ Greece sa Heraclea, Italy noong 280 B.C.E. Nagwagi Ang Greece dahil tinulungan si ___________________________ Haring Pyrrhus ng Espirus ng kaniyang ___________________________ pinsang si Alexander the Great at dahil din ___________________________ sa paggamit ng mga elepanteng ___________________________ kinatatakutan ng mga mandirigmang ___________________________ Romano. Bagamat nagtagumpay si Haring ___________________________ Pyrrus, marami sa kaniyang tauhan ang ___________________________ nalipol, kung kaya sa ngayon, ang isang ___________________________ napakamahal na tagumpay ay tinaguriang ___________________________ Pyrric Victory. Hindi nagtagal, nagapi si ___________________________ Haring Pyrrhus noong 275 B.C.E sa ___________________________ Beneventum, Italy. Rome ang naging reyna ng peninsula ng Italy. ___________________________ Ang tagumpay ng isang labanan ay ___________________________ hindi lamang nangangahulugan ng panalo ng ___________________________ Roman at pagtatamo ng kabantugang militar. ___________________________ Kadalasan, naging kaanib ng Rome ang nagaping kaaway at magiging kolonya ng Rome ang nasakop na teritoryo. Ang mga hukbong nagapi ay nagiging karagdagang mandirigma para sa hukbong Roman. Sa Para sa karagdagang kaalaman, basahin ganitong sistema unti-unting lumaganap ang ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Tiber hanggang sa kabuuan ng Italy. Taon nina Mateo et. al. pahina 128. Sumasakop ang teritoryong Roman mula sa Ariminium at Pisa sa hilaga hanggang sa Kipot ng Messina sa timog. Sa kabila ng 16 na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng mga Roman sa Sicily ang naging pinakamabigat na kaaway nito- ang mga Carthagenian. Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. pahina 93 148  3 Digmaang Punic Nasubok ang kapangyarihan ng Rome at Carthage sa tatlong Digmaang Punic- salitang Latin na nagmula sa 2 pangalang Phoenicia. Sa Nagdulot ng suliranin sa Carthage ang digmaang ito napagpasyahan kung pananakop ng Rome sa bahaging timog ng Italy. sino ang mamumuno sa Nagisismula pa lamang ang Carthage noon na Mediterranean. Sa simula maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng makapangyarihan ang Carthage sa Mediterranean. Itinatag ang Carthage (Tunis dagat bagaman pawang upahan ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong ang mga mandirigma nito dahil sa 814 B.C.E. Nang sakupin ng Persia ang Tyre, maliit na populasyon. Ang mga naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng Roman naman sa simula ay walang imperyong komersyal na nasasakop ng hilagang hukbong pandagat ni karanasan sa Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica, digmaang pandagat. Sardinia at Sicily. Mapa 1.5 Lokasyon ng Digmaang Punic 1 Sa simula makapangyarihan ang http://upload.wikimedia.org/ wikipedia/commons/7/79/First_Punic Carthage sa dagat _War_264_BC.png bagaman pawang upahan ang mga mandirigma nito Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, dahil sa maliit na Batayang Aklat sa Araling populasyon. Ang mga Panlipunan, Ikatlong Taon nina Roman naman sa simula ay Vivar et. al. pahina 94 walang hukbong pandagat ni karanasan sa digmaang pandagat. 149  Digmaang Mahahalagang Pangyayari Kinahinatnan Punic  Bagamat walang malakas na plota, dinaig ng Rome ang Carthage noong 241 Unang B.C.E.  Nanalo ang Rome Digmaang  Nagpagawa ang Rome ng laban sa Carthage. Punic (264- plota at sinanay ang mga 241 B.C.E) sundalo nito na maging magagaling na tagapagsagwan.  Bilang tanda ng pagkakapanalo ng Rome, sinakop nito ang Sicily, Sardinia at Corsica  Nagsimula ito noong 218 B.C.E. nang salakayin ni  Natalo si Hannibal Ikalawanag Hannibal, ang heneral ng sa labanan sa Digmaang Carthage, ang lungsod ng Zama noong 202 Punic (218- Saguntum sa Spain na B.C.E. 202 B.C.E) kaalyado ng Rome.  Mula Spain, tinawid ni  Sa isang Hannibal ang timog Frane kasunduang kasama ng mahigit na 40, pangkapayapaan 000 sundalo. noong 201 B.C.E,  Tinawid din nila ang pumayag ang bundok ng Alps upang Carthage na siraon makarating sa Italy. ang plota nito,  Tinalo ni Hannibal ang isuko ang Spain, at isang malaking hukbo ng magbayad ng Rome saCannae noong buwis taon-taon sa 216 B.C.E. subalit hindi Rome naghangad si Hannibal na salakayin ang Rome nang hindi pa dumarating ang inaasahang puwersa na manggagaling sa Carthage.  Sa ilalim ng pamumuno ni Scipio Africanus, sinalakay ng mga Roman ang hilagang Africa upang 150  pilitin si Hannibal na iwan ang Italy at tumungo sa Carthage upang sagipin Bakit mahalaga par ang kaniyang mga pagkontrol sa Mediterra kababayan. Ano ang dahilan ng p  Matapos ang 50 taon, naganap na Digmaang Ikatlong naganap ang Ikatlong  Muling natalo ang Digmaang Digmaang Punic. Carthage sa Paano nakabuti sa R Punic (149-  Mahalaga ang papel ni digmaan. laban sa Carthage? 146 B.C.E) Marcus Porcius Cato, isang pinuno at manunulat  Kinuha ng Rome na Roman, sa pagsiklab ng ang lahat ng pag- Tagumpay sa digmaan. Sa kanyang aari ng Carthage Pagkatap pagbisita sa Carthage, sa Hilagang Africa pumunta sa sila nakita niya ang Macedonia ay n kasaganahan at luho ng ang Corinth at pamumuhay rito. Batid pangangasiwa n niyang malakas ang Mula 13 lupain. Sa pags Carthage at nananatili ay nasakop ng n itong banta sa seguridad ang Mediterrane ng Rome. Pagbalik sa Rome, itinanim niya sa Halaw sa Kasaysa isipan ng Senate at publiko nina Mateo et. a na dapat wasakin ang Carthage.  Nang salakayin ng Carthage ang isang kaalyado ng Rome, sinalakay ng Rome ang Carthage. Sinunog nito ang lungsod at ipinagbili ang mga mamamayan bilang alipin. Kabihasnang Roman Sa pagsakop ng Rome sa mga lungsod-estado ng Greece, libo-libong Greek ang tumungo sa Italy. Tinangay din ng mga heneral ng Rome ang mga gawang sining at aklat ng Greece sa pagbabalik nila sa Rome. Kumalat ang kabihasnang Greece sa Rome at maraming Roman ang tumungo sa Athens para mag-aral. Naimpluwensiyahan ng Greece ang kabihasnang nabuo sa Rome. Gayunpaman, may sariling 151 katangian ang kabihasnang Roman. Pangunahin na rito ang kaalaman sa  Larawan 1.6 Ang labi ng Colloseum sa Rome. http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view /coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg Batas Panitikan Ang mga Roman ay kinikilala Ang panitikan ng Rome ay nagsimula bilang pinakadakilang mambabatas ng noong kalagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E. sinaunang panahon. Ang kahalagahan Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga ng Twelve Tables ay ang katotohanan tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si na wala itong tinatanging uri ng Livius Andronicus na nagsalin ng Odyssey lipunan. Ito ay batas para sa lahat, sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay patrician o plebeian man. Ito ang ang mga unang manunulat ng comedy. Ang ginamit upang alamin ang mga krimen iba pang manunulat ay sina Lucretius at at tantiyahin ang kaukulang parusa. Catullus. Si Cicero naman ay isang Nakasaad dito ang mga karapatan ng manunulat at orador na nagpahalaga sa mga mamamayan at ang pamamaraan batas. Ayon sa kanya, ang batas ay hindi ayon sa batas. dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan o sirain ng pera kailanman. Inhenyeriya Arkitektura Ipinakita ng mga Kabihasnang Ang mga Roman ang Roman ang kanilang galing sa inhenyeriya. Nagtayo sila Roman tumuklas ng semento. marunong na rin silang ng mga daan at tulay upang gumamit ng stucco, isang pag-ugnayin ang buong plaster na pampahid at imperyo kabilang ang pantakip sa labas ng pader. malalayong lugar. Marami sa Umaangkat sila ng marmol mga daan na ginawa nila Pananamit mula sa Greece. Ang arch na noon ay ginagamit pa Dalawa ang kasuotan natutuhan ng mga Roman hanggang ngayon. Isang ng mga lalaking Roman. Ang mula sa mga Etruscan ay halimbawa ang Appian Way tunic ay kasuotang ginagamit sa mga temple, na nag-uugnay sa Rome at pambahay na hanggang aqueduct, at iba pang mga timog Italy. Gumawa rin sila tuhod. Ang toga ay isinusuot gusali. Ang gusali na ng mga aqueduct upang sa ibabaw ng tunic kung sila ipinakilala ng mga Roman ay dalhin ang tubig sa lungsod. ay lumalabas ng bahay. 152bulwagan ang basilica, isang Ang mga babaeng ng nagsisilbing korte at Roman ay dalawa rin ang pinagpupulungan ng kasuotan. Ang stola ay Gawain 15. Lagumin Mo. Panuto: Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang talahanayan. Pangyayaring Nagdulot ng Patunay/ Paliwanag Paglakas ng Rome 153  Pamprosesong Tanong 1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng Kabihasnang Rome? 2. Bakit mahalaga sa Rome ang pagkakapanalo sa Digmaang Punic? 3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng kabihasnang Rome. Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak ng Kapangyarihang Roman Habang patuloy ang pagkakasangkot ng Rome sa mga usaping panlabas, dinagdagan ng Senate ang kapangyarihan at katanyagan nito sa pamamagitan ng Batay sa tekstong binasa, pangangasiwa ng mga kasunduan. ano-ano ang mga suliraning Bagama’t ang pagpapatibay ng mga tratado kinaharap ng Rome bunsod ng at deklarasyon ng digmaan ay dapat na paglawak ng kapangyarihan nito? isinasangguni sa Assembly, ang lupong ito ay nagsisilbing tagapagpatibay lamang ng ___________________________ nais ng Senate. Ang monopoly ng ___________________________ kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa ___________________________ katiwalian sa pamahalaan. Madalas na ___________________________ gamitin ng mga opisyal na ipinapadala sa ___________________________ mga lalawigan ang kanilang katungkulan ___________________________ upang magpayaman. Ang mga pagkakataon sa katiwalian ay lumalaki dulot ng mga ___________________________ kapaki-pakinabang na kontrata para sa ___________________________ kagamitan ng hukbo. ________________________ Masama naman ang naging epekto ng mga digmaan sa pagsasaka. Ang timog Paano nakaapekto ang mga na bahagi ng Italy ay lubos na nasira dahil sa nabanggit na suliranin sa pamiminsala na ginawa ng hukbo ni Republikang Roman? Hannibal. Nilisan ng maraming magsasaka ___________________________ ang kanilang bukirin. Hindi sila nakahanap ___________________________ ng trabaho sa malalaking lupain ng ___________________________ mayayaman sapagkat ang nagsasaka ay ___________________________ mga alipin o bihag ng digmaan. Tumungo ang mga magsasaka ng Rome upang ___________________________ maghanap ng trabaho ngunit wala namang Maihahalintulad ba ang mga154 malaking industriya ang Rome na pangyayaring isinasaad sa teksto magbibigay ng kanilang trabaho. sa kalagayan ng kasalukuyang Ang yaman na pumasok sa Rome lipunan? Sa paanong paraan? Gawain 16. Magbasa at Matuto Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa mga pangyayaring nagdulot ng pagbagsak ng Republika ng Rome tungo sa pagtatag ng Imperyong Roman. Ang Banta ng Digmaang Sibil Itinuturing ng magkapatid na Tiberius at Gaius Gracchus, kapwa tribune, ang lumalaking agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap bilang panganib sa katatagan ng Republic. May mga nagtangkang magpatupad ng pagbabago katulad ng mga sumusunod: Pinuno/Taon Pangyayari Epekto Tiberius Nagpanukala ng batas sa Upang hadlangan si Tiberius pagsasaka kung saan ang mga at takutin ang iba pang 133 B.C.E lupang nakamit sa nagnanais ng pagbabago, pamamagitan n