Karasek - Istota użycia zastawu.docx

Karasek Iwona, Istota prawa użycia zastawu Opublikowano: ABC Status: aktualny **Autor:** 1. Karasek Iwona **Rodzaj:** komentarz praktyczny Komentarz prezentuje istotę prawa użycia zastawu. Zgodnie z polskim prawem podstawową dla praw zastawniczych jest to, iż zastawnikowi nie przysługuje pra...

Karasek Iwona, Istota prawa użycia zastawu Opublikowano: ABC Status: aktualny **Autor:** 1. Karasek Iwona **Rodzaj:** komentarz praktyczny Komentarz prezentuje istotę prawa użycia zastawu. Zgodnie z polskim prawem podstawową dla praw zastawniczych jest to, iż zastawnikowi nie przysługuje prawo korzystania z przedmiotu zastawu ani rozporządzania nim, choćby zastaw wiązał się z oddaniem tego przedmiotu we władanie zastawnika. Jedynym uprawnieniem zastawnika jest prawo do zaspokojenia się z rzeczy dopiero z chwilą wystąpienia określonej w umowie podstawy do realizacji zabezpieczenia. Wcześniejszy stan prawny powodował, że ustanowienie zastawu na zdematerializowanych papierach wartościowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych powodowało konieczność blokady rachunku papierów wartościowych. W konsekwencji z obciążonych papierów zapisanych na rachunku nie mógł korzystać ani zastawnik, ani zastawca. **1.** Na gruncie prawa polskiego podstawową dla praw zastawniczych zasadą jest, iż zastawnikowi nie przysługuje prawo korzystania z przedmiotu zastawu ani rozporządzania nim -- art. 306 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. -- Kodeks cywilny dalej jako: k.c., choćby zastaw wiązał się z oddaniem tego przedmiotu we władanie zastawnika. Jedynym uprawnieniem zastawnika jest prawo do zaspokojenia się z rzeczy dopiero z chwilą wystąpienia określonej w umowie podstawy do realizacji zabezpieczenia. **2.** Do chwili wejścia w życie ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych -- dalej u.n.z.f., a więc do dnia 30 kwietnia 2004 r., ustanowienie zastawu (w tym zastawu rejestrowego) na zdematerializowanych papierach wartościowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych powodowało konieczność blokady rachunku papierów wartościowych (§ 93 rozporządzenia z dnia 19 kwietnia 2005 r. w sprawie trybu i warunków postępowania domów maklerskich oraz banków prowadzących rachunki papierów wartościowych; rozporządzenie). W konsekwencji z obciążonych papierów zapisanych na rachunku nie mógł korzystać ani zastawnik, ani zastawca. Na gruncie prawa polskiego była i nadal jest możliwa autonomiczna (tj. niepowiązana z ustanowieniem zastawu) blokada rachunku inwestycyjnego, nie regulowana przez cytowane wyżej rozporządzenie. Funkcjonuje ona w ten sposób, że zastawca jest uprawniony do wymiany papierów na rachunku (poprzez wydawanie poleceń zbycia papierów oraz nabycia innych papierów za środki pieniężne znajdujące się na sprzężone z rachunkiem papierów rachunkiem pieniężnym) ^1^. Taka konstrukcja zapobiec może poważnym stratom, jeżeli ze względu na znaczny spadek kursu papierów zachodziła potrzeba ich zbycia. Bowiem nie są one w żadnej chwili trwania zabezpieczenia zablokowane. Na gruncie u.n.z.f. ten sposób zabezpieczenia został usankcjonowany przez art. 6 u.n.z.f. Jednak blokada rachunku inwestycyjnego jako sposób zabezpieczenia wierzytelności posiada wiele wad, które wydają się czynić ją najmniej atrakcyjnym z dostępnych sposobów zabezpieczenia wierzytelności finansowych. **3.** W systemach prawnych większości państw Unii Europejskiej do ustanowienia zastawu konieczne jest przeniesienie papierów na konto zastawnika, który -- do chwili wydania stosownych ustaw implementujących dyrektywę 2002/47/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych -- nie miał uprawnienia do obrotu nimi ^2^. Nie mógł nimi także obracać zastawca, gdyż papiery nie znajdowały się na jego rachunku. Dopiero więc wprowadzona przez dyrektywę 2002/47/WE konstrukcja prawa użycia stanowi podstawę w owych systemach prawnych do przyznania jednej ze stron stosunku zastawniczego uprawnienia do zbywania papierów. Dotąd jednak, pomimo braku podstaw prawnych do takiego użycia przedmiotu zastawu, zastawnicy rozporządzali przedmiotem zastawu; podstawiane następnie instrumenty finansowe w miejsce zbytych nie różniły się od pierwotnego przedmiotu zastawu ^3^. Dyrektywa 2002/47/WE, przyznając prawo użycia zastawnikowi, nawiązała przede wszystkim do regulacji tych państw Unii, gdzie zastawione papiery są zapisywane na koncie zastawnika, a więc właśnie jemu -- a nie zastawcy -- należało to uprawnienie przyznać. Polskie konstrukcje systemu zabezpieczeń, które także do tej pory (poprzez konstrukcję autonomicznej blokady rachunku inwestycyjnego) pozwalały jednej ze stron na zbywanie papierów (co zapewniało utrzymanie ich płynności), zostały rozwinięte w ten sposób, iż uprawnienie do zbycia przedmiotu zabezpieczenia będzie możliwe także w związku z ustanowieniem zastawu (a nie jedynie blokady autonomicznej rachunku inwestycyjnego), a ponadto prawo takie będzie mógł uzyskać -- w zależności od woli stron -- nie tylko ustanawiający zabezpieczenie (zastawca), ale i jego beneficjent (zastawnik). Konstrukcja zastawu finansowego z zastrzeżonym dla niego prawem użycia służy niewątpliwie zwiększeniu płynności majątku zastawnika oraz samych papierów stanowiących przedmiot zabezpieczenia. **4.** Skorzystanie przez zastawnika z prawa użycia poprzez rozporządzenie zastawionymi instrumentami finansowymi rodzi po jego stronie obowiązek zwrotu takich samych instrumentów w tej samej ilości (ustawa określa je jako „przedmiot zastępczy" -- por. art. 3 pkt 6 u.n.z.f.) najpóźniej w terminie wykonania zobowiązania podlegającego zabezpieczeniu. Obowiązek zwrotu przedmiotu zastępczego wygasa, jeżeli zastawnik dokona skutecznego potrącenia lub kompensaty przysługującej mu (zabezpieczonej zastawem) wierzytelności z wierzytelnością zastawcy o zwrot przedmiotu zabezpieczenia (por. art. 9 u.n.z.f.). **5.** Dla zabezpieczenia ekspozycji kredytowej zastawcy celowym może być zastrzeżenie jednoczesności świadczeń z zabezpieczanej wierzytelności i świadczenia przedmiotu zastępczego tak, by dłużnik uprawniony był do wstrzymania się ze spełnieniem swego świadczenia, gdy zastawnik nie będzie mógł z jakichkolwiek powodów zaoferować zwrotu przedmiotu zastępczego, np. gdy postawiony zostanie w stan upadłości. Roszczenie byłego zastawcy o zwrot przedmiotu zabezpieczenia zaspokajane byłoby wówczas -- według większościowego poglądu doktryny i orzecznictwa -- w ramach podziału środków masy. Gdyby zostało spełnione już świadczenie z zabezpieczanej wierzytelności (zostałaby więc zaspokajana wierzytelność), to zastawca nie będzie miał możliwości skorzystania w upadłości z nettingu (zob. Definicja nettingu na wypadek niewypłacalności na tle innych rodzajów nettingu; Regulacja nettingu na wypadek niewypłacalności w Prawie upadłościowym i naprawczym -- rozliczenie stron; Regulacja nettingu na wypadek niewypłacalności w Prawie upadłościowym i naprawczym -- zakres zastosowania i prawo do wypowiedzenia umowy ramowej). ^1^Por. K. Włodarska, *Blokada autonomiczna jako sposób zabezpieczenia wierzytelności,* Kraków 2005. ^2^Zob. np.: *European Financial Market Lawyers Group. Proposal for An EU Directive on Collateralization,* June 2000, http://efmlg.org/Docs/efmlg\_proposal.pdf; M. Michalski, R. R. Zdzieborski, *Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych. Komentarz,* Warszawa 2005. ^3^Zob. np.: *ISDA Margin Survey 2004, International Swaps and Derivatives Association,* Inc.2004, http://www.isda.org/c\_and\_a/pdf/ISDA-Margin-Survey-2004.pdf) oraz wcześniejsze raporty należące do tej serii.