عروض و قافیه PDF

 ‫یق‬ ‫رط ت‬ ‫رعوض و اقفیه‬ adabiat_niyayesh 1 ‫صفحه‬ amirzolfi_ut  ‫بنام خدا‬ ‫فهرسـت مطالب‬ ‫مقدمه و پیش نیاز های عروض ‪3.............................

 ‫یق‬ ‫رط ت‬ ‫رعوض و اقفیه‬ adabiat_niyayesh 1 ‫صفحه‬ amirzolfi_ut  ‫بنام خدا‬ ‫فهرسـت مطالب‬ ‫مقدمه و پیش نیاز های عروض ‪3...............................................‬‬ ‫مطابقت وزن و محتوا ‪9............................................................‬‬ ‫‪15‬‬ ‫پایه های آوایی ‪...................................................................‬‬ ‫‪32‬‬ ‫پایه های آوایی همسان دولختی ‪............................................‬‬ ‫‪43‬‬ ‫پایه های آوایی ناهمسان ‪.....................................................‬‬ ‫‪57‬‬ ‫اختیارات شاعری زبانی ‪..........................................................‬‬ ‫اختیارات شاعری وزنی ‪68...........................................................‬‬ ‫وزن در شعر نیمایی و نام گذاری اوزان ‪83.......................................‬‬ ‫قافیه ‪93................................................................................‬‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪2‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫‪ ‬عروض چیست؟؟! عروض کلمه ای عربی به معنای فن سنجیدن شعر و کالم موزون است‪.‬‬ ‫عروض یعنی چیزی که شعر را بر آن عرضه می کنیم تا درست و نادرست وزنش را مشخص کنیم پس‬ ‫به عبارتی عروض علمی است که سخن آهنگین را از گفته های پریشان و بی آهنگ تفکیک می کند‪.‬‬ ‫در زبان عربی از معانی عروض به مثابه چوبی است که خیمه بر آن استوار است همانطور که در شعر‬ ‫ما‪ ،‬واژه های ما قائم به وزن هستند‪.‬‬ ‫‪ ‬برای تشخیص وزن و موسیقی شعر‪ ،‬دو راه موجود است‪:‬‬ ‫‪ )1‬تقطیع هجایی‪ ،‬تقطیع به ارکان‪ ،‬پاره ها و قسمت های مساوی توازن آوایی‬ ‫‪ )2‬شنیداری‪ ،‬گوشی و سماعی (تکامل یافته روش قبل)‬ ‫‪ ‬پیش نیازهای عروض‪:‬‬ ‫واج – هجا – صامت – مصوت – الگوهای هجایی – خط عروضی – تقطیع به ارکان‬ ‫‪ ‬واج‪ :‬کوچکترین واحد آوایی زبان است‪.‬کلمه ها از واحدهای کوچکتری ساخته می شوند که بدان‬ ‫واج گفته می شود‪.‬واج همان حرف است‪.‬‬ ‫کتاب = کــ ــِـ تــ ا ب ‪ 5 ‬واج دارد‬ ‫دست = د ــَـ ســ ت ‪ 4 ‬واج دارد‬ ‫در زبان فارسی ‪ 22‬واج وجود دارد‪.‬‬ ‫‪ 22‬صامت‪ :‬ب – پ – (ت = ط) – (س = ص‪ ،‬ث) و ‪...‬‬ ‫‪ 6‬مصوت؛ کوتاه‪ :‬ــَـ ‪ ،‬ــِـ ‪ ،‬ــُـ بلند‪ :‬ا ‪ ،‬ی ‪ ،‬و‬ ‫‪ 22‬حرف الفبا داریم‪.‬دلیل اینکه ‪ 22‬واج داریم این است که شکل نوشتاری واج ها اهمیتی ندارد‬ ‫بلکه شیوه گفتاری آن را به کار می بریم‪.‬‬ ‫یک واج‬ ‫‪‬‬ ‫ت=ط‬ ‫ص = س = ث ‪ ‬یک واج‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪3‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫‪ ‬هجا از واج ها تشکیل می شود و مقدار آوایی است که با هر بار باز و بسته شدن دهان ادا می‬ ‫شود‪.‬به عبارتی همان بخش در دوران ابتدایی است‪.‬هر هجا از یک یا چند صامت و یک مصوت‬ ‫تشکیل شده است‪.‬‬ ‫در زبان فارسی ‪ 22‬صامت وجود دارد ‪ :‬س‪،‬ش‪،‬ک‬ ‫و ‪ 6‬مصوت ‪:‬کوتاه _َ _ ِ _ُ‬ ‫مصوت بلند (آ ی و )‬ ‫َ‬ ‫دلم رفت = ِد لم رفت‬ ‫ُ‬ ‫(ت)‪.‬به (ب) َ‬ ‫‪،‬ن‬ ‫ِ‬ ‫صامت ‪+‬مصوت کوتاه ‪:‬تو‬ ‫کوتاه )‪)U‬‬ ‫صامت ‪ +‬مصوت بلند ‪ :‬ما‪ ،‬مو‪ ،‬می‬ ‫بلند (‪)-‬‬ ‫ُ‬ ‫صامت ‪+‬مصوت کوتاه‪+‬صامت َ‬ ‫‪:‬سر‪ِ ،‬دل‪ ،‬گل‬ ‫صامت ‪ +‬مصوت بلند‪+‬صامت‪ :‬کار ‪،‬بود ‪ ،‬سیب‬ ‫انواع هجا‬ ‫صامت ‪ +‬مصوت بلند‪+‬صامت‪+‬صامت‪:‬کاشت ‪ ،‬دوست‪ ،‬بیست‬ ‫کشیده (‪)U-‬‬ ‫صامت ‪+‬مصوت کوتاه‪+‬صامت‪+‬صامت ‪:‬رفت‪ ،‬گفت‪ ،‬زشت‬ ‫از نظر امتداد کشیده شدن با هم متفاوت هستند‪.‬‬ ‫‪ ‬هجاهای زبان فارسی سه دسته اند‪ :‬کوتاه‪ ،‬بلند‪ ،‬کشیده‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪4‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫‪‬نکات یادگیری خط عروضی‬ ‫شرط اول یادگیری عروض‪ ،‬درست خواندن و درست نوشتن شعر است‪.‬‬ ‫‪ ) 1‬هجاها مربوط به گفتار هستند و ما با شکل ظاهری کلمات کاری نداریم‪.‬آنچه مهم است تلفظ‬ ‫آن ها است‪.‬‬ ‫خواهش ‪ ‬خاهش‬ ‫خواب ‪ ‬خاب‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫سجاد ‪‬‬ ‫محمد ‪ُ ‬م َحم َمد‬ ‫ّ‬ ‫‪ )2‬حروف مشدد (تشدید دار)‪ :‬دوبار نوشته می شوند‪:‬‬ ‫سج جاد‬ ‫‪ )2‬هیچ کلمه ای با مصوت (کوتاه یا بلند) شروع نمی شود بنابراین اگر ببینیم کلمه ای با مصوت آغاز‬ ‫شده آن مصوت نیست و در ابتدای خود یک صامت همزه دارد مانند احسان‪ ،‬اساس‪ ،‬اهرام‪ ،‬اهورا‪،‬‬ ‫الگو‪ ،‬استاد که قبل از مصوت ــَــِــُـ یک صامت همزه دارند‪.‬‬ ‫آرزو ‪ ‬ءارزو‬ ‫آب ‪ ‬ءاب ‪ ،‬ئاب‬ ‫‪ْ )4‬ن ‪ :‬نون ساکن‪ ،‬اگر قبلش مصوت بلند (ا – ی ‪ -‬و) بیاید‪ ،‬حذف می شود‪.‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫خون (خو)‬ ‫این (ای)‬ ‫(ن – گهـ ‪ -‬بان)‬ ‫نگهبان ِ‬ ‫مژگان سیه (مژ – گا – ِن – سی ‪ -‬یه) ‪ ‬نون حذف‬ ‫ِ‬ ‫* به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دینم‬ ‫نمی شود‪.‬‬ ‫‪( )5‬و) در کلماتی مثل نو (جدید)‪ُ ،‬ر و (برو)‪ ،‬فردوس‪ ،‬موج‪ ،‬اوج‪ ،‬جو و ‪...‬‬ ‫به صورت (مصوت کوتاه ــُـ ‪ ،‬صامت و) است و به شکل ‪ OW‬تلفظ می شود و (و) در این واژه ها‬ ‫هجای بلند می سازد‪.‬‬ ‫رو ‪ ‬ر ــُـ و‬ ‫نو ‪ ‬ن ــُـ و‬ ‫‪( )6‬و) میان دو کلمه یا (و) عطف در ‪ 22‬درصد مواقع در شعر به صورت ــُـ تلفظ می شود‪.‬‬ ‫امشب منم مهمان تو ‪ /‬دست من و دامان تو‬ ‫یا قفل در وا می کنی ‪ /‬یا تا سحر دف می زنم‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪5‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫‪ )7‬تنوین‪ :‬تنوین در کلمات به صورت ــَـ ن ‪ ،‬ــُـ ن ‪ ،‬ــِـ ن نوشته می شود مانند حتما ‪ ‬حتمن اصال‬ ‫‪ ‬اصلن‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫کأسا ‪ :‬کأ َسن‬ ‫‪‬‬ ‫اال یا ایها الساقی ادر کأسا و ناولها‬ ‫‪( )8‬هــ) در کلمات مختوم به (هــ) ممکن است ملفوظ یا ناملفوظ باشد‪.‬‬ ‫خفته‪ ،‬پرنده‪ ،‬برنده‪ ،‬چرنده‪ ،‬ستاره‪ ،‬چاره‪ ،‬شانه ‪ ‬هــ غیرملفوظ است و با کسره واج شماری می‬ ‫شود‪.‬‬ ‫به (در معنای بهتر)‪ ،‬مه‪ ،‬نه‪ ،‬ماه‪ ،‬شاه‪ ،‬توجه ‪ ‬هــ ملفوظ است‬ ‫‪( )2‬ی) در واژه هایی مثل بیا‪ ،‬بیار‪ ،‬ساقیا‪ ،‬قیامت‪ ،‬خیال‪ ،‬بیابان‪ ،‬نیایش و ‪...‬‬ ‫شکل ملفوظش ‪ ‬مصوت بلند (ی) ‪ +‬صامت (ی)‬ ‫اما در وزن شعر و هنگام تعیین هجاها از همان ابتدا باید آن ها را با کسره به صورت ِب یا – ِب یار –‬ ‫سا ِق یا – ِز یاد‪ِ -‬خ یال – ِن یا یش و ‪...‬تلفظ و هجابندی می کنیم تا وزن شعر مختل نشود‪.‬‬ ‫‪ )11‬ترکیبات عربی (ال) دار همانطور که تلفظ می شوند‪ ،‬واج شماری می شوند‪.‬‬ ‫َ‬ ‫بیت الغزل ‪ ‬بی تل غ زل‬ ‫َ‬ ‫امیرالمومنین= ا می رل مو ِم‬ ‫* اگر حرف بعد از (ال) مشدد نباشد‪ ،‬فقط (ا) حذف می شود‪.‬‬ ‫نین‬ ‫سیدالشهدا – ّ‬ ‫والسالم‬ ‫* اگر حرف بعد از (ال) مشدد باشد‪( ،‬ال) حذف می شود‪.‬‬ ‫‪ )11‬هجای کشیده در هر جایی از شعر به جز رکن آخر‪ ،‬به یک هجای بلند و کوتاه تجزیه می شود‪.‬‬ ‫دس ت‬ ‫ت‬ ‫رَف‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪ )12‬هجای پایان مصراع تحت هر شرایطی بلند است‪ ،‬چه کوتاه (‪ )U‬باشد و چه کشیده (_‪.)U‬‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪6‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬ ‫‪ ) 12‬حذف همزه‪ :‬قبل از همزه ی آغاز هجا‪ ،‬صامت ساکن بیاید معموال موقع خوانش همزه به کالم‬ ‫نمی آید‪.‬‬ ‫ِد لنــ گیز = ‪U _ _ U‬‬ ‫دل انگیز = _ _ _‬ ‫دا ِن شا موز = _ ‪U _ _ U‬‬ ‫دانش آموز = _ _ _ _‬ ‫* حذف همزه بستگی به وزن دارد‪.‬‬ ‫طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی ‪ ‬طاعتان نیست‬ ‫َ‬ ‫بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم ‪ ‬بیا تا گل َبرفشانیم و می در ساغ َرندازیم‬ ‫سر از من سروری از تو‬ ‫دل از من دلبری از تو‬ ‫درست‪:‬‬ ‫تو‬ ‫ءاز‬ ‫ری‬ ‫َب‬ ‫دل‬ ‫من‬ ‫لز‬ ‫ِد‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫نادرست‪:‬‬ ‫تو‬ ‫یز‬ ‫ِر‬ ‫َب‬ ‫دل‬ ‫من‬ ‫از‬ ‫دل‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫تست‪ :‬در چند گزینه (ن) بعد از مصوت بلند حذف نمی شود؟‬ ‫جان جان ِ هر چیزی وی است‬ ‫آ) چون که ِ‬ ‫ب) خواهی که به اشک خون دل پاک کنی‬ ‫پ) خون مظلومان نمی خوابد چو خون کوهکن‬ ‫ت) من که در افسونگری افسانه ام در روزگار‬ ‫ث) گفتم به یک اشاره کند ُملک چنین خراب‬ ‫‪ )4‬چهار‬ ‫‪ )3‬سه‬ ‫‪)2‬دو‬ ‫‪ )1‬یک‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪7‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬در کدام گزینه حذف همزه وجود ندارد؟‬ ‫‪ )1‬حجاب جسم را از پیش جان بردار ای ساقی ‪ /‬مرا مگذار زیر این کهن دیوار ای ساقی‬ ‫‪ )2‬کس در زمان حسن وفا از بتان ندید ‪ /‬تنها در این زمانه نه که در هر زمان که بود‬ ‫‪ )3‬من از حدیث تو مستم رقیب از شکرت ‪ /‬سخن سرایی طوطی مگس نمی داند‬ ‫‪ )4‬شکوة بی جا چرا می کردم از بیداد او ‪ /‬من که از خود می کشیدم انتقام خویش را‬ ‫تست‪ :‬کدام مصراع از تکرار چهاربار الگوی )‪ (_ _ U‬تشکیل شده است ؟‬ ‫‪)1‬مرا دوش مهتاب بویید و رفت‬ ‫‪) 2‬سالمی گر نمی شاید جوابی هم نمی ارزد‬ ‫‪)2‬به آهی پراکنده گشتن چو کاهی‬ ‫‪)4‬به خاتم ملک جم نتوان گرفتن‬ ‫تست‪ :‬کدام بیت از تکرار چهار بار )_‪ (_UU‬تشکیل شده است؟‬ ‫‪ )1‬عشق تو بربود ز من مایه ی مایی و منی‬ ‫خود نبود عشق تو را چاره ز بی خویشتنی‬ ‫‪ )2‬ای چشم جان را توتیا آخر کجا رفتی بیا‬ ‫تا آب رحمت بر زند از صحن آتشدان ما‬ ‫‪ )2‬مسلمانان مسلمانان چه باید گفت یاری را‬ ‫که صد فردوس می سازد جمالش نیم خاری را‬ ‫‪ )4‬شرم اگر در جمع نگذارد من شیدا بگریم‬ ‫سوی خلوت می گریزم تا مگر تنها بگریم‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪8‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫مطا ت‬‫بق‬ ‫تمح‬ ‫وزن و وا‬ adabiat_niyayesh 9 ‫صفحه‬ amirzolfi_ut  ‫اساسی ترین عامل پیدایش شعر عاطفه است‬ ‫دومین عنصر سازنده شعر وزن است‬ ‫ویژگی های وزن‬ ‫‪_1‬وزن به انتقال بهتر احساس کمک میکند‬ ‫‪_2‬وزن طبیعیت شعر است‬ ‫‪_2‬گوش ما از درک نظم و موسیقی و فهم وزن شعر لذت میبرد‬ ‫‪_4‬حتی کتاب های مقدس از وزن برای تاثییرگذاری بهره برده اند‬ ‫لحن‬ ‫ای ساربان آهسته ران کارام جانم میرود‬ ‫وان دل که با خود داشتم با دلستانم می رود‬ ‫من مانده ام مهجور از او بی چاره و رنجور از او‬ ‫گویی که نیشی دور از او در استخوانم میرود‬ ‫شاعر از رفتن معشوق و حزن و اندوه خود میگوید و برای سرودن این شعر از یک وزن و آهنگ‬ ‫آهسته و سنگین استفاده کرده است‬ ‫ز دشت اندر آمد یکی اژدها‬ ‫کزو پیل گفتی نیاید رها‬ ‫بدان جایگه بودش آرامگاه‬ ‫نکردی ز بیمش بر او دیو راه‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪10‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫در این بیت شاعر مقدمه چینی میکند‬ ‫تا یک جنگ توفنده و سهمگین را برای ما تعریف کند‬ ‫پس برای سرودن آن از یک وزن کوبنده و حماسی استفاده کرده است که شنیدن آن قدرت و‬ ‫نیرومندی رل به ما منتقل میکند‬ ‫نکته‪ :‬به همین علت تمام شاهنامه ی فردوسی بر وزن فعولن است‬ ‫من جز برای تو نمیخواهم خودم را‬ ‫ای از همه من های من بهتر من تو‬ ‫در این بیت عاشقانه شاعر از یک آهنگ و وزن آرام استفاده کرده است‬ ‫هرچه هجای کوتاه بیشتر باشد ضربی تر و آهنگین تر است‬ ‫و هرچه هجای بلند بیشتر باشد وزن سنگین تر میشود‬ ‫ای همه هستی ز تو پیدا شده‬ ‫خاک ضعیف از تو توانا شده‬ ‫آیا به نظر شما وزن ضربی و کوبنده برای ستایش خداوند مناسب است ؟‬ ‫نکته ‪:‬همیشه وزن و موضوع شعر باهم هماهنگ نیستند‬ ‫در انتحاب وزن برای شعرهای طوالنی مثل مثنوی احتمال دارد که این انتخاب آگاهانه انجام شود‬ ‫اما در اشعار دیگر وزن به شاعر الهام میشود‬ ‫عدم مطابقت وزن و محتوا بیشتر به این علت است که شعر از دل برنخاسته و جوششی نبوده است‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪11‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬موسیقی کدام بیت حال و هوای متفاوتی را در خواننده ایجاد میکند؟‬ ‫‪ )1‬ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما ‪ /‬افتاده در غرقابهای تا خود که داند آشنا‬ ‫‪ )2‬ای طوطی عیسی نفس وی بلبل شیرین نوا ‪ /‬هین زهره را کالیوه کن زان نغمه های جان‬ ‫تو را‬ ‫‪ )2‬مرا مادرم نام مرگ تو کرد ‪ /‬زمانه مرا پتک ترگ تو کرد‬ ‫‪ )4‬ای نوبهار عاشقان داری خبر از یار ما ‪ /‬ای از تو آبستن چمن وای از تو خندان باغها‬ ‫تست‪ :‬لحن شادی و طرب در مفهوم و موسیقی کدام یک از بیتهای زیر وجود دارد؟‬ ‫‪ )1‬دی به چمن برگذشت سرو سخنگوی من ‪ /‬تا نکند گل غرور رنگ من و بوی من‬ ‫‪ )2‬گر ماه من برافکند از رخ نقاب را ‪ /‬برقع فروهلد به جمال آفتاب را‬ ‫‪ )3‬سیاوش گو پیلتن را بخواند ‪ /‬وزین داستان چند گونه براند‬ ‫‪ )4‬جرمی نکرده ام که عقوبت کند ولیک ‪ /‬مردم به شرع مینکشد ترک مست را‬ ‫‪)5‬‬ ‫تست‪ :‬ریتم و آهنگ کدام شعر شاد نیست؟‬ ‫‪_1‬آمده ام که تا تورا جلوه دهم در این سرا‪ /‬همچو دعای عاشقان فوق فلک رسانمت‬ ‫‪_2‬آن که از این قبله گدایی کند ‪ /‬در نظرش سنجر و سلطان گداست‬ ‫‪_2‬گاه دیوانه را کند هشیار ‪ /‬گه به هشیار برنهد زنجیر‬ ‫‪_4‬ای سرو بلند قامت دوست ‪/‬وه وه که شمایلت چه نیکوست‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪12‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬در کدام گزینه تناسب وزن و محتوا دیده نمیشود؟‬ ‫‪ _1‬غم شربتی ز خون دلم نوش کرد و گفت‬ ‫این شادی کسی که در این دور خرم است‬ ‫‪ _2‬چند به دل فروخورم این غم سینه تاب را‬ ‫در ته دوزخ افکنم جان پر اضطراب را‬ ‫‪ _2‬میان سپهبد به دو نیم کزد‬ ‫سپه را همه دل پر از بیم کرد‬ ‫‪ _4‬تا همه جا ناز شود چون که طرب ساز شود‬ ‫تا سر خم باز شود گل ز سرش دوز کنم‬ ‫تست‪:‬درونمایه کدام بیت با لحن غم انگیز آن است ؟‬ ‫‪ _1‬ای که به عشقت اسیر خیل بنی آدم اند‬ ‫سوختگان غمت با غم دل خرم اند‬ ‫‪ _2‬ای تو امان هر بال ما همه در امان تو‬ ‫جان همه خوش است در سایه ی لطف جان تو‬ ‫‪ _2‬روز وصال است و صنم حاضر است‬ ‫هیچ مپا مدت آینده را‬ ‫‪ _4‬از هجر روزم قیر شد دل چون کمان بدتیر شد یعقوب مسکین پیر شد ای یوسف برنا بیا‬ ‫تست‪ :‬کدام گزینه با موسیقی و مفهوم خود غم را به خواننده القا میکند؟‬ ‫‪ )1‬چو در چشم شاهد نباید زرت ‪ /‬زر و خاک یکسان نماید برت‬ ‫‪ )2‬ای دل نگفتمت که به چشمش نظر مکن؟ ‪ /‬کز غم چنان شوی که نبینی به خواب خواب‬ ‫‪ )3‬احسنت و زه ای نگار زیبا ‪ /‬آراسته آمدی برما‬ ‫‪ )4‬یکی خرده بر شاه غزنین گرفت ‪ /‬که حسنی ندارد ایاز ای شگفت‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪13‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬کدام یک از گزینه های زیر با موسیقی خود لحن دوری از یار را به خواننده منتقل میکند؟‬ ‫‪ )1‬جهاندار ضحاک ازان گفت و گو ‪ /‬به جوش آمد و زود بنهاد روی‬ ‫‪ )2‬وقتی دل سودایی میرفت به بستان ها ‪ /‬بی خویشتنم کردی بوی گل و ریحان ها‬ ‫‪ )3‬مشتاقی و صبوری از حد گذشت یارا ‪ /‬گر تو شکیب داری طاقت نماند ما را‬ ‫‪ )4‬ساقی بده آن کوزه یاقوت روان را ‪ /‬یاقوت چه ارزد بده آن قوت روان را‬ ‫تست‪ :‬در کدام بیت وزن با محتوای آن تناسب ندارد؟‬ ‫‪ )1‬بی موی تو چون موی توام روز سیاهست ‪ /‬بیچشم تو چون چشم توام حال خراب است‬ ‫‪ )2‬ای نفس ّ‬ ‫خرم باد صبا ‪ /‬از بریار آمده ای مرحبا‬ ‫‪ )3‬آب زنید راه را هین که نگار میرسد مژده دهید باغ را‪ ،‬بوی بهار میرسد‬ ‫‪ )4‬بر او راست خم کرد و چپ کرد راست ‪ /‬خروش از خم چرخ چاچی بخاست‬ ‫تست ‪ :‬در همۀ گزینه ها به جز بیت گزینه ‪...‬بین وزن و محتوا هماهنگی وجود دارد ‪(/‬کانون ‪)89‬‬ ‫‪ )1‬روز وصال است و صنم حاضر است ‪ /‬هیچ مپا مدت آینده را‬ ‫‪ )2‬در رقص گشته تن ز نواهای تن به تن ‪ /‬جان خود خراب و مست در آن محو و آن فنا‬ ‫‪ )3‬ای سرخوشان ای سرخوشان آمد طرب دامن کشان ‪ /‬بگرفته ما زنجیر او بگرفته او دامان ما‬ ‫‪ )4‬هزار بار ببستت به درد و ناله زدی ‪ /‬چه منکری که خدا در خالص مضطر نیست ؟‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪14‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫اپهی اهی‬ ‫ی‬ ‫آوا ی‬ adabiat_niyayesh 15 ‫صفحه‬ amirzolfi_ut  ‫‪ ‬پیش نیاز‪ :‬وزن شعر فارسی‪ :‬نظمی است بر مبنای کمیت و کیفیت هجاها در شعر‪.‬‬ ‫کمیت‪ :‬تعداد هجاهای دو مصراع با هم برابر است‪(.‬برابری تعداد هجاها)‬ ‫کیفیت‪ :‬نشانه های هجایی دو مصراع با هم برابر است‪(.‬هجاهای کوتاه مقابل هم و هجاهای بلند‬ ‫مقابل هم)‬ ‫واحد وزن در شعر فارسی‪ ،‬مصراع است‪.‬‬ ‫در مصراع یا بیت زمانی با هم هموزن اند که کمیت و کیفیت هجاهای آن ها یکسان باشد‪.‬‬ ‫داستان ها دارم از بیداد پیری با جوانی‬ ‫بار دیگر گر فرود آرد سری با ما جوانی‬ ‫نی‬ ‫وا‬ ‫َج‬ ‫ما‬ ‫با‬ ‫ری‬ ‫َ‬ ‫س‬ ‫َرد‬ ‫دا‬ ‫رو‬ ‫ُ‬ ‫ف‬ ‫گر‬ ‫گر‬ ‫دی‬ ‫ِر‬ ‫با‬ ‫نی‬ ‫وا‬ ‫َج‬ ‫با‬ ‫ری‬ ‫پی‬ ‫ِد‬ ‫دا‬ ‫بی‬ ‫مز‬ ‫َر‬ ‫دا‬ ‫ها‬ ‫س تان‬ ‫دا‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪ ‬تقطیع‪ :‬به معنای قطعه قطعه کردن است‪.‬‬ ‫تقطیع هجایی‪ :‬قطعه قطعه کردن هجاها (کوتاه‪ ،‬بلند‪ ،‬کشیده) می باشد‪.‬‬ ‫که را گویم چو یک محرم ندارم‬ ‫جهانی راز دارم مانده در دل‬ ‫دل‬ ‫در‬ ‫ِد‬ ‫مان‬ ‫رم‬ ‫دا‬ ‫ز‬ ‫را‬ ‫نی‬ ‫ها‬ ‫َج‬ ‫َرم‬ ‫دا‬ ‫َن‬ ‫رم‬ ‫مح‬ ‫یک‬ ‫ُچ‬ ‫یم‬ ‫گو‬ ‫را‬ ‫ِک‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪ ‬برای تقطیع‪:‬‬ ‫‪ )1‬هجاهای شعر را همانطور که می خوانیم‪ ،‬می نویسیم‪.‬‬ ‫‪ )2‬نشانه های هر هجا را مشخص می کنیم‪.‬‬ ‫‪ )2‬آن ها را به صورت منظم به خوشه های ‪ 2‬تایی یا ‪ 4‬تایی تقسیم می کنیم‪.‬‬ ‫‪ )4‬نام هر خوشه هجایی را مشخص می کنیم‪.‬‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪16‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬ ‫‪ ‬پایه های آوایی‪ :‬منظور از پایه های آوایی اجزاء کلمات مصراع ها است که بعد از تقطیع هجایی‬ ‫بر اساس نظم بین آن ها به دسته های ‪ 7‬هجایی و ‪ 3‬هجایی تقسیم می کنیم‪.‬‬ ‫پایه های آوایی از جهت تقسیم بندی به دو دسته همسان و ناهمسان تقسیم می شوند‪.‬‬ ‫همسان نیز به دو دسته همسان تک پایه ای و همسان دولختی تقسیم می شود‪.‬‬ ‫اولین گام برای تقسیم کردن بیت این است که خود را در حال و هوای آن قرار دهیم تا بتوانیم وزن‬ ‫را به صورت سماعی درک کنیم و وقتی هجاهای شعری را به شکل درست به پایه های آوایی بخش‬ ‫کردیم بهتر است به جای هر یک از این پایه ها معادل آوایی هر یک از آن ها را بیاوریم‪.‬‬ ‫معادل و نمادهای آوایی این پایه ها را وزن واژه یا اسم رکن می نامیم‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫به جدول پایه های آوایی صفحه بعد دقت کنید!‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪17‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫پنج هجایی‬ ‫چهار هجایی‬ ‫سه هجایی‬ ‫دو هجایی‬ ‫یک هجایی‬ ‫َُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫فاعلتن ←‪ U‬ـ ‪U U U‬‬ ‫م ِ‬ ‫َ‬ ‫ف ِعالت ←‪ U U‬ـ ‪U‬‬ ‫ف ِعلن ← ‪ U U‬ـ‬ ‫ف َعل ←‪U‬ـ‬ ‫فع ← ـ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫متفاعلن ← ‪ U U‬ـ ‪- U‬‬ ‫ف ِعالتن ← ‪U U‬ـ ـ‬ ‫فعولن←‪- -U‬‬ ‫فع لن ←ـ ـ‬ ‫َ َُ‬ ‫ُ‬ ‫ستفعالتن ← ‪- - U- -‬‬ ‫ِ‬ ‫ُم‬ ‫ف َعلتن ← ‪- U U U‬‬ ‫فاعلن ←ـ ‪U‬ـ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫فتعلن ←ـ ‪U U‬ـ‬ ‫م ِ‬ ‫مفعول ←ـ ـ ‪U‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫فاع ُل ←‪ U‬ـ ‪U U‬‬ ‫م ِ‬ ‫مفعولن ←ـ ـ ـ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫فاعلن ←‪ U‬ـ ‪U‬ـ‬ ‫م ِ‬ ‫ُ‬ ‫فاعیل ←‪ U‬ـ ـ ‪U‬‬ ‫َم‬ ‫ُ‬ ‫َمفعوالت ← ‪U - - -‬‬ ‫ُ‬ ‫َمفاعیلن ← ‪U‬ـ ـ ـ‬ ‫ُ‬ ‫فاعالت ←ـ ‪U‬ـ ‪U‬‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫فاعالتن ←ـ ‪U‬ـ ـ‬ ‫ِ‬ ‫ستفع ُل ←ـ ـ ‪U U‬‬ ‫ِ‬ ‫ُم‬ ‫ُ‬ ‫ستفعلن ←ـ ـ ‪U‬ـ‬ ‫ِ‬ ‫ُم‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪18‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫ارکن عروضی فارسی ‪ 27‬مورد میباشند و در ‪ 5‬دسته جای میگیرند ‪.‬‬ ‫خانه های خاکستری بسیار کم اهمیت هستند ‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ ‬فعولن = ت تن تن = د دم دم (‪)_ _ U‬‬ ‫جهان در جهان آشنایی ندارد‬ ‫جهان را بدیدم وفایی ندارد‬ ‫رد‬ ‫دا‬ ‫َن‬ ‫یی‬ ‫فا‬ ‫َو‬ ‫دم‬ ‫دی‬ ‫ِب‬ ‫را‬ ‫هان‬ ‫َج‬ ‫رد‬ ‫دا‬ ‫َن‬ ‫یی‬ ‫نا‬ ‫ش‬ ‫ِ‬ ‫آ‬ ‫هان‬ ‫َج‬ ‫در‬ ‫هان‬ ‫َج‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫فعولن‬ ‫فعولن‬ ‫فعولن‬ ‫فعولن‬ ‫مثال های بیشتر‪:‬‬ ‫‪ )1‬بدین نامه چون درست کردم دراز ‪ /‬یکی مهتری بود گردن فراز‬ ‫‪ )2‬چو ضحاک شد بر جهان شهریار ‪ /‬بر او سالیان انجمن شد هزار‬ ‫‪ )2‬نمی بینم از همدمان هیچ بر جای ‪ /‬دلم خون شد از غصه ساقی کجایی‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ ‬مفاعیلن = ت تن تن تن = د دم دم دم (‪)_ _ _ U‬‬ ‫و گر نه روی زیبا در جهان است‬ ‫مرا خود با تو چیزی در میان است‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫نست‬ ‫یا‬ ‫ِم‬ ‫در‬ ‫زی‬ ‫چی‬ ‫ت‬ ‫با‬ ‫خد‬ ‫را‬ ‫َم‬ ‫نست‬ ‫ها‬ ‫َج‬ ‫در‬ ‫با‬ ‫زی‬ ‫ِی‬ ‫رو‬ ‫ن‬‫َ‬ ‫گر‬ ‫َو‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪19‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬ ‫مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن‬ ‫‪U‬ـ ـ ـ‪U /‬ـ ـ ـ‪ U /‬ـ ـ ـ‪ U /‬ـ ـ ـ‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫مفاعیلن مفاعیلن فعولن‬ ‫‪U‬ـ ـ ـ‪ U /‬ـ ـ ـ‪ U /‬ـ ـ‬ ‫‪.2‬‬ ‫مستفعلن مستفعلن مستفعلن‬ ‫‪.2‬‬ ‫ـ ـ ‪U‬ـ‪ /‬ـ ـ ‪U‬ـ‪ /‬ـ ـ ‪U‬ـ‪ /‬ـ ـ ‪U‬ـ‬ ‫مستفعلن‬ ‫فاعالتن فاعالتن فاعالتن فاعالتن‬ ‫ـ ‪U‬ـ ـ‪ /‬ـ ‪U‬ـ ـ‪ /‬ـ ‪U‬ـ ـ‪ /‬ـ ‪U‬ـ ـ‬ ‫‪.4‬‬ ‫فاعالتن فاعالتن فاعالتن فاعلن‬ ‫ـ ‪U‬ـ ـ‪ /‬ـ ‪U‬ـ ـ‪ /‬ـ ‪U‬ـ ـ‪-U-/‬‬ ‫همسان‬ ‫‪.5‬‬ ‫فاعالتن فاعالتن فاعلن‬ ‫ـ ‪U‬ـ ـ‪ /‬ـ ‪U‬ـ ـ‪-U-/‬‬ ‫یک‬ ‫‪.6‬‬ ‫فعالتن فعالتن فعلن‬ ‫‪- -/- –UU/- –UU‬‬ ‫پایه ای‬ ‫‪.7‬‬ ‫فعالتن فعالتن فعالتن فعالتن‬ ‫‪–UU/- –UU/ - –UU /- –UU‬‬ ‫همسان‬ ‫‪.8‬‬ ‫فعالتن فعالتن فعالتن فعلن‬ ‫‪- -/- –UU/– -UU/- –UU‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫فعولن فعولن فعولن فعولن‬ ‫‪- –U/- –U/- –U/- –U‬‬ ‫‪.11‬‬ ‫فعولن فعولن فعولن فعل‬ ‫‪- U/- –U/- –U/- –U‬‬ ‫‪.11‬‬ ‫مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن‬ ‫ـ ‪U U‬ـ‪ /‬ـ ‪U U‬ـ‪ /‬ـ ‪U U‬ـ‪ /‬ـ ‪U U‬ـ‬ ‫‪.12‬‬ ‫مفتعلن مفتعلن فاعلن‬ ‫ـ ‪U U‬ـ‪ /‬ـ ‪U U‬ـ‪-U-/‬‬ ‫‪.12‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫فعالت فاعالتن فعالت فاعالتن‬ ‫‪- –U-/- –UU/- –U-/- –UU‬‬ ‫‪.14‬‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪20‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن‬ ‫‪/- U -/- U U-/- U -/- U U-‬‬ ‫همسان‬ ‫‪.15‬‬ ‫مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن‬ ‫‪/- U – U/- U U-/- U – U/- U U-‬‬ ‫دولختی‬ ‫‪.16‬‬ ‫مفاعلن فعالتن مفاعلن فعالتن‬ ‫‪/- - U U/- U – U /- - U U/- U –U‬‬ ‫(دوری)‬ ‫‪.17‬‬ ‫مستفعلن فعولن مستفعلن‬ ‫‪/- - U/- U - -/- - U/- U - -‬‬ ‫‪.18‬‬ ‫فعولن‬ ‫‪/- -U-/U- -/- -U-/U- -‬‬ ‫مفعول فاعالتن مفعول فاعالتن‬ ‫مستفعل مفعولن مستفعل‬ ‫‪/- - -/-U- -/- - -/-U- -‬‬ ‫‪.12‬‬ ‫مفعولن‬ ‫‪/- - -U/U--/- - -U/U- -‬‬ ‫مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن‬ ‫فاعالتن فاعلن فاعالتن فاعلن‬ ‫‪/-U-/- -U-/-U-/- -U-‬‬ ‫‪.21‬‬ ‫فعولن‬ ‫مفاعیلن‬ ‫مفاعیلن‬ ‫مثال های بیشتر‪:‬‬ ‫‪ )1‬دلم جز مهر مه رویان طریقی بر نمی گیرد ‪ /‬ز هر در می دهم پندش ولیکن در نمی گیرد‬ ‫‪ )2‬گهی بر درد بی درمان بگریم ‪ /‬گهی بر جان بی سامان بخندم‬ ‫‪ )2‬مجال من همین باشد که پنهان عشق او ورزم ‪ /‬کنار و بوس و آغوشش چه گویم چون نخواهد‬ ‫شد‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ ‬مستفعلن = تن تن ت تن = دم دم د دم (_ _ ‪)_ U‬‬ ‫ای بـــی بصر من می روم او می کشد قالب را‬ ‫سعدی چو جورش میبری نزدیک او دیگر مرو‬ ‫رو‬ ‫َم‬ ‫گر‬ ‫دی‬ ‫او‬ ‫ِک‬ ‫دی‬ ‫نز‬ ‫ری‬ ‫َب‬ ‫جو رش می‬ ‫ُچ‬ ‫سع دی‬ ‫َ‬ ‫را‬ ‫ب‬ ‫ال‬ ‫شد قل‬ ‫ِک‬ ‫می‬ ‫او‬ ‫وم‬ ‫َر‬ ‫َصر من می‬ ‫َب‬ ‫بی‬ ‫ای‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫مستفعلن‬ ‫مستفعلن‬ ‫مستفعلن‬ ‫مستفعلن‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪21‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫مثال های بیشتر‪:‬‬ ‫‪ )1‬ای ساربان آهسته رو با ناتوانان صبر کن ‪ /‬تو بار جانان می بری من بار هجران می برم‬ ‫‪ )2‬او می رود دامن کشان من زهر تنهایی چشان ‪ /‬دیگر مپرس از من نشان کز دل نشانم می رود‬ ‫‪ )2‬ای سرو خوش باالی من ای دلبر رعنای من ‪ /‬لعل لبت حلوای من از من چرا رنجیده ای‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ ‬فاعالتن = تن ت تن تن = دم د دم دم (_ ‪)_ _ U‬‬ ‫گفت در دنبال دل ره گم کند مسکین‬ ‫گفتم ای سلطان خوبان رحم کن بر این غریب‬ ‫غریب‬ ‫َ‬ ‫ریب‬ ‫غ‬ ‫این‬ ‫کن‬ ‫بر‬ ‫م‬ ‫رح‬ ‫خو بان‬ ‫ِن‬ ‫ِمی سل طا‬ ‫ت‬ ‫گف‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ریب‬ ‫غ‬ ‫ند مس کین‬ ‫ک‬ ‫گم‬ ‫ره‬ ‫دل‬ ‫ِل‬ ‫با‬ ‫دن‬ ‫در‬ ‫ت‬ ‫گف‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫فاعلن‬ ‫فاعالتن‬ ‫فاعالتن‬ ‫فاعالتن‬ ‫مثال های بیشتر‪:‬‬ ‫‪ )1‬واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنند ‪ /‬چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند‬ ‫‪ )2‬مشکلی دارم ز دانشمند مجلس باز پرس ‪ /‬توبه فرمایان چرا خود توبه کمتر می کنند‬ ‫‪ )2‬یاری اندر کس نمی بینم یاران را چه شد؟ ‪ /‬دوستی کی آخر آمد دوستداران را چه شد؟‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪ ‬مفتعلن = تن ت ت تن = دم د د دم (_ ‪)_ U U‬‬ ‫یار تویی غار تویی خواجه نگهدار مرا‬ ‫یار مرا غار مرا عشق جگرخوار مرا‬ ‫را‬ ‫َم‬ ‫ر‬ ‫خا‬ ‫گر‬ ‫ِج‬ ‫ِق‬ ‫عش‬ ‫را‬ ‫َم‬ ‫ر‬ ‫غا‬ ‫را‬ ‫َم‬ ‫ر‬ ‫یا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫را‬ ‫َم‬ ‫ر‬ ‫دا‬ ‫گه‬ ‫ِن‬ ‫ِج‬ ‫خا‬ ‫یی‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫غا‬ ‫یی‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫یا‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫مفتعلن‬ ‫مفتعلن‬ ‫مفتعلن‬ ‫مفتعلن‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪22‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫مثال های بیشتر‪:‬‬ ‫‪ )1‬رستم از این بیت و غزل ای شه سلطان و ازل ‪ /‬مفتعلن مفتعلن مفتعلن کشت مرا‬ ‫‪ )2‬ای ز نظر گشته نهان ای همه را جان و جهان ‪ /‬بار دگر رقص کنان بی دل و دستار بیا‬ ‫‪ )2‬مرده بدم زنده شدم گریه بدم خنده شدم ‪ /‬دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪ ‬مفاعلن = ت تن ت تن = د دم د دم (‪)_ U _ U‬‬ ‫به درک اولین و آخرین صدا رسیده ای‬ ‫به ابتدا رسیده ای به انتها رسیده ای‬ ‫ای‬ ‫ِد‬ ‫سی‬ ‫ِر‬ ‫ها‬ ‫ِت‬ ‫ان‬ ‫ِب‬ ‫ای‬ ‫ِد‬ ‫سی‬ ‫ِر‬ ‫دا‬ ‫ِت‬ ‫اب‬ ‫ِب‬ ‫َ‬ ‫ای‬ ‫ِد‬ ‫سی‬ ‫ِر‬ ‫دا‬ ‫ص‬ ‫ِ‬ ‫رین‬ ‫خ‬ ‫آ‬ ‫ُن‬ ‫لی‬ ‫َو‬ ‫او‬ ‫ِک‬ ‫در‬ ‫ِب‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫مفاعلن‬ ‫مفاعلن‬ ‫مفاعلن‬ ‫مفاعلن‬ ‫مثال های بیشتر‪:‬‬ ‫‪ )1‬به ماه بوسه می زنم به کوه تکیه می کنم ‪ /‬به من نگاه کن ببین به عشق تو چه می کنم‬ ‫‪ )2‬در این سرای بی کسی کسی به در نمی زند ‪ /‬به دشت پرمالل ما پرنده پر نمی زند‬ ‫‪ )2‬چرا تو ای شکسته دل خدا خدا نمی کنی‬ ‫خدای چاره ساز را چرا صدا نمی کنی‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪ ‬فعالتن = ت ت تن تن = د د دم دم (‪)_ _ U U‬‬ ‫مگر از موی میان تو کناری که تو دانی‬ ‫سر مویی نتوان جست کنار از سر کویت‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫یت‬ ‫کو‬ ‫ِر‬ ‫َ‬ ‫س‬ ‫رز‬ ‫نا‬ ‫ِک‬ ‫ت‬ ‫وان جس‬ ‫ت‬ ‫َن‬ ‫یی‬ ‫مو‬ ‫ِر‬ ‫َ‬ ‫س‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫نی‬ ‫دا‬ ‫ت‬ ‫ِک‬ ‫ری‬ ‫نا‬ ‫ِک‬ ‫ت‬ ‫ِن‬ ‫یا‬ ‫ِم‬ ‫ِی‬ ‫مو‬ ‫رز‬ ‫َ‬ ‫گ‬ ‫َم‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫فعالتن‬ ‫فعالتن‬ ‫فعالتن‬ ‫فعالتن‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪23‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫مثال‪:‬‬ ‫مطلب طاعت و پیمان و صالح از من مست ‪ /‬که به پیمانه کشی شهره شدم روز الست‬ ‫‪)1‬‬ ‫غمگین من است‬ ‫ِ‬ ‫دل‬‫نشاط ِ‬ ‫ِ‬ ‫غم این کار‬ ‫دین من است ِ‬ ‫سودای بتان ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ )2‬روزگاریست که‬ ‫َ ََ‬ ‫ً‬ ‫انکار شراب! این چه حکایت باشد؟ غالبا این قدرم عقل و ِکفایت باشد‬ ‫ِ‬ ‫‪ )2‬من و‬ ‫تست‪ :‬با توجه به وزن واژه ها‪ ،‬کدام گزینه برای کامل کردن بیت های زیر مناسب است؟‬ ‫«من اندر خود ‪......‬که روی از دوست برتابم ‪..... /‬ای دوست دست از من که طاقت رفت و پایابم‪».‬‬ ‫«تنم فرسود و عقلم رفت و ‪......‬همچنان باقی ‪ /‬وگر جانم دریغ آید نه مشتاقم که کذابم»‬ ‫‪ )4‬نمی یابم‪،‬‬ ‫‪ )3‬نتوانم‪ ،‬بگیر‪ ،‬عشقت‬ ‫‪ )1‬اندیشم‪ ،‬مکش‪ ،‬جانم ‪ )2‬نمی بینم‪ ،‬بدار‪ ،‬عشقم‬ ‫مگیر‪ ،‬دلم‬ ‫تست‪ :‬کدام ابیات در یک وزن سروده شده اند؟‬ ‫آ) به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دینم ‪ /‬بیا کز چشم بیمارت هزاران درد برچینم‬ ‫ب) اگر سروی به باالی تو باشد ‪ /‬نه چون قد دل آرای تو باشد‬ ‫پ) امشب ای ماه به درد دل من تسکینی ‪ /‬آخر ای ماه تو همدرد من مسکینی‬ ‫ت) جوانی شمع ره کردم که جویم زندگانی را ‪ /‬نجستم زندگانی را و گم کردم جوانی را‬ ‫‪ )4‬ب – پ‬ ‫‪ )3‬آ – ت‬ ‫‪ )2‬ب – ت‬ ‫‪ )1‬آ – پ‬ ‫تست‪ :‬وزن واژه شعر زیر کدام است؟ (سراسری انسانی ‪ 89‬خارج از کشور)‬ ‫«به چه خواهی بردن ‪ /‬در شبی این همه تاریک پناه»‬ ‫‪ )2‬فعالتن فعلن ـ فاعالتن فاعالتن فاعالتن فع لن‬ ‫‪ )1‬فعالتن فع لن ـ فعالتن فعالتن فعالتن‬ ‫‪ )4‬فاعالتن فعالتن فعلن ـ فاعالتن فعالتن فع لن‬ ‫‪ )3‬فعالتن فع لن ـ فاعالتن فعالتن فعلن‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪24‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬وزن عروضی سروده زیر کدام است؟ (سراسری انسانی ‪)6066‬‬ ‫«آسمان صاف و شب آرام ‪ /‬بخت خندان و زمان رام»‬ ‫‪ )1‬فاعالتن فعالتن فعالتن فعلن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫‪ ) 2‬فعالت فاعالتن فعالت فاعالتن‬ ‫‪ ) 3‬فاعالتن فعالتن فعالتن فعل‬ ‫‪ ) 4‬فاعالتن فعالتن فاعالتن فعالتن‬ ‫تست‪:‬بر اساس تقطیع هجایی کدام عبارت کامل کننده ی بیت زیر است ؟‬ ‫سعدی ز خود برون شو ____‬ ‫کان رسید در وی کز خود قدم برون زد‬ ‫‪ )1‬گر مرد راه عشقی‬ ‫‪ )2‬اگر مرد راه عشقی‬ ‫‪)2‬پرواز ز دنیا کن‬ ‫‪ )4‬پرواز از دنیا کن‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪25‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪:‬بیت ( در هوایت بی قرارم روز و شب ‪ /‬سر ز پایت بر ندارم روز و شب ) با کدام بیت هم وزن است؟‬ ‫‪ _1‬چو جنگ آوری با کسی بر ستیز‬ ‫که از وی گریزت بود یا گریز‬ ‫‪ _2‬جدایی گمان کرده بودم ولیکن‬ ‫نه چندان که یک سو نهی آشنایی‬ ‫‪ _2‬خواجه جیران گشت اندر کار مرغ‬ ‫بی خبر ناگه بدید اسرار مرغ‬ ‫‪ _4‬باد در سایه ی درختانش‬ ‫گسترانیده فرش بوقلمون‬ ‫تست‪:‬وزن کدام بیت نادرست ذکر شده است ؟‬ ‫‪ _1‬سینه ماال مال درد است ای دریغا مرهمی‬ ‫دل ز تنهایی به جان آمد خدا را همدهمی‬ ‫فاعالتن فاعالتن فاعالتن فاعلن‬ ‫‪ _ 2‬ز حسرت بر سر و بر رو همی زد‬ ‫به سان فاخته کوکو همی زد‬ ‫فعولن فعولن فعولن فعل‬ ‫‪ _2‬خوشا از نی خوشا از سر سرودن‬ ‫خوشا نی نامه ای دیگر سرودن‬ ‫مفاعیلن مفاعیلن فعولن‬ ‫‪ _4‬عاشق دیوانه سرمست را‬ ‫پند خردمند نیاید به کار‬ ‫مفتعلن مفتعلن فاعلن‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪26‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬پایه آوایی همسان در کدام گزینه با بقیه متفاوت است؟‬ ‫‪ _1‬ای که گفتی جان بده تا باشدت آرام جان‬ ‫جان به غم هایش سپردم نیست آرامم هنوز‬ ‫‪ _2‬طوطیان در شکرستان کامرانی میکنند‪/‬وز تحسر دست بر سر می زند مسکین مگس‬ ‫‪ _2‬زندگانی صرف کردن در طلب حرفی نباشد ‪ /‬گر دری خواهد گشودن سهل باشد انتظاری‬ ‫‪ _4‬هر که این عشرت نخواهد خوش دلی بر وی تباه ‪ /‬وان که این مجلس نجوید زندگی بر وی حرام‬ ‫تست‪ :‬تعداد پایه های آوایی کدام بیت کمتر است ؟‬ ‫‪ _1‬خدا را چون دل ریشم قراری بست با زلفت‬ ‫بفرما لعل نوشین را که زودش با قرار آرد‬ ‫‪ _2‬هر که خواهد گو بیا و هر چه خواهد گو بگو‬ ‫کبر و ناز و حاجب و دربان بدین درگاه نیست‬ ‫‪_2‬ببرد از من به ناگاهان هوای مهر آن دلبر‬ ‫نشاط از جان قرار از دل توان از تن خرد از سر‬ ‫‪ _4‬می شد از چشم آن کمان ابرو و دل‬ ‫از پی اش می رفت و گم می کرد پی‬ ‫تست‪ :‬از رکن پایانی همه مصراع ها یک هجا کم شده است به جز ؟‬ ‫‪ _1‬صبح رویش از بداهت دم زند‬ ‫‪ _2‬سرزنش ها گر کند خار مغیالن غم مخور‬ ‫‪ _2‬بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه بان دارد‬ ‫‪ _4‬چو ما بر خویشتن اغیار گشتیم‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪27‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫مقابل کدام مصرع‪ ،‬درست است؟ (سراسری انسانی ‪)88‬‬ ‫ِ‬ ‫وزن‬ ‫تست‪ِ :‬‬ ‫‪ )1‬چند نومید ز کوی تو دل زار آید‪ :‬فاعالتن فعالتن فعالتن فعالتن‬ ‫‪ )2‬گوهر تاجم که در دست گدا افتادهام‪ :‬فاعالتن فاعالتن فاعالتن فاعلن‬ ‫‪ )3‬جهان و کار جهان جمله هیچ بر هیچ است‪ :‬مفاعلن فعالتن مفاعلن فعالتن‬ ‫گردان بیحاصل‪ :‬مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن فعولن‬ ‫ِ‬ ‫‪ )4‬من و باد صبا مسکین‪ ،‬دو سر‬ ‫تست‪ :‬کدام بیت در وزن «فعالتن فعالتن فعالتن فعلن» سروده نشده است؟‬ ‫‪ )1‬به جمال تو که دیدار ز من باز مگیر ‪ /‬که مرا طاقت نادیدن دیدار تو نیست‬ ‫‪ )2‬نه من انگشت نمایم به هواداری رویت ‪ /‬که تو انگشت نمایی و خالیق نگرانت‬ ‫‪ )3‬چه کند بنده که بر جور تحمل نکند ‪ /‬دل اگر تنگ شود مهر تبدل نکند‬ ‫‪ )4‬به خرابات چه حاجت که یکی مست شود ‪ /‬که به دیدار تو عقل از سر هشیار برفت‬ ‫تست‪ :‬کدام بیت در وزن «مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن» سروده نشده است؟‬ ‫‪ )1‬ماها! پری رویا! سخن با ما نمیگویی چرا؟ ‪ /‬آخر من از دیوانگی با ماه میگویم سخن‬ ‫‪ )2‬دیروز مستان را به ره بربود آن ساقي کله ‪ /‬امروز مي در مي دهد تا برکند از ما قبا‬ ‫‪ )3‬من قدم بیرون نمی یارم نهاد از کوی دوست ‪ /‬دوستان ! معذور داریدم که پایم در ِگل است‬ ‫‪ )4‬اقبال خویش آید تو را دولت به پیش آید تو را ‪ /‬فرخ شوی از مقدمش کالصبر مفتاح الفرج‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪28‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬کدام گزینه در وزنی متفاوت با سایر ابیات سروده شده است؟‬ ‫‪ )1‬مرده بدم زنده شدم گریه بدم خنده شدم ‪ /‬دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم‬ ‫‪ )2‬ای گل خوش نسیم ً‬ ‫من بلبل خویش را مسوز ‪ /‬کز سر صدق می کند شب همه شب دعای تو‬ ‫‪ )3‬یار مرا غار مرا عشق جگر خوار مرا ‪ /‬یار تویی غار تویی خواجه نگهدار مرا‬ ‫‪ )4‬گوش تویی دیده تویی وز همه بگزیده تویی ‪ /‬یوسف دزدیده تویی بر سر بازار مرا‬ ‫تست‪ :‬در ابیات زیر چند بیت در وزن «فعولن فعولن فعولن فعولن» وجود دارد؟‬ ‫آ) دلم چون کشد مهد سلطان عشقش ‪ /‬که یک ذره هفت آسمان بر نگیرد‬ ‫ب) گرت جوشن از زهد و تقوا بود ‪ /‬ز جان بگذرد تیر مژگان او‬ ‫پ) چو شمعی فروزنده شمعی به پیشش ‪ /‬چو گل دسته ای دسته ای گل به دستش‬ ‫ت) به یاد زمین بوس درگاه تو ‪ /‬سراچای آن نامه بوسیده ام‬ ‫ث) چو ساغر بگرید ببین های هایم ‪ /‬چو مطرب بنالد ببین های و هویم‬ ‫‪ )4‬چهار‬ ‫‪ )3 ‬سه‬ ‫‪ )2‬دو‬ ‫‪ )1‬پنچ‬ ‫تست‪ :‬کدام بیت در وزن «فاعالتن فاعالتن فاعالتن فاعالتن» سروده شده است؟‬ ‫‪ )1‬شهد ریزی چون دهانت دم به شیرینی زند ‪ /‬فتنه انگیزی چو زلفت سر به رعنایی کشد‬ ‫‪ )2‬من ندانستم از اول که تو بی مهر و وفایی ‪ /‬عهد نابستن از آن به که ببندی و نپایی‬ ‫‪ )3‬باغ می خواهم که روزی سرو باالیت ببیند ‪ /‬تا گلت در پا بریزد و ارغوان بر سر ببارد ‪‬‬ ‫‪ )4‬در این بازار اگر سودی است با درویش خرسند است ‪ /‬خدایا منعمم گردان به درویشی و‬ ‫خرسندی‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪29‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬وزن کدام مصراع در مقابل آن نادرست آمده است؟‬ ‫‪ )1‬بی سببی ترک من ای ترک پری رخ چه دهی ‪ :‬مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن‬ ‫‪ )2‬هنگام تیر انداختن گر بر من آرد تاختن ‪ :‬مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن‬ ‫‪ )3‬چو بنشست گفتم که بنشیند آتش ‪ :‬فعولن فعولن فعولن فعل‬ ‫‪ )4‬درس تقوا چند خوانی خاصه بر مستان عاشق ‪ :‬فاعالتن فاعالتن فاعالتن فاعالتن‬ ‫تست‪ :‬چند مصراع از موارد زیر هم وزن هستند؟‬ ‫آ) همچو کتابی است جهان جامع احکام نهان‬ ‫ب) تا چو بکاهد بکشد نور خدایش به خدا‬ ‫پ) گفت چگونه ای از این عارضه ی گران بگو‬ ‫ت) در دو جهان در دو سرا کار تو داری صنما‬ ‫ث) تا چه شوند عاشقان روز وصال ای خدا‬ ‫‪ )4‬چهار‬ ‫‪ )3‬سه‬ ‫‪ )2‬دو‬ ‫‪ )1‬پنچ‬ ‫تست‪ :‬کدام بیت در وزنی متفاوت با سایر ابیات سروده شده است؟‬ ‫‪ )1‬مرده بدم زنده شدم گریه بدم خنده شدم ‪ /‬دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم‬ ‫‪ )2‬ای گل خوش نسیم من بلبل خویش را مسوز ‪ /‬کز سر صدق میکند شب همه شب دعای تو‬ ‫‪ )3‬یار مرا غار مرا عشق جگر خوار مرا ‪ /‬یار تویی غار تویی خواجه نگه دار مرا‬ ‫‪ )4‬گوش تویی دیده تویی وز همه بگزیده بار تویی ‪ /‬یوسف دزدیده تویی بر سر بازار بیا‬ ‫تست‪ :‬وزن کدام یک از ابیات زیر از چهار بار تکرار منظم »فعالتن» ساخته شده است؟‬ ‫‪ )1‬من از این بند نخواهم به در آمد همه عمر ‪ /‬بند پایی که به دست تو بود تاج سر است‬ ‫‪ )2‬عافیت می بایدت چشم از نکورویان بدوز ‪ /‬عشق می ورزی‪ ،‬بساط نیک نامی در نورد‬ ‫‪ )3‬به خدا گر نگریزی قدح مهرنریزی ‪ /‬چه شود ای شه خوبان که کنی گوش به پندم‬ ‫‪ )4‬گر پند می خواهی بده‪ ،‬ور بند می خواهی بنه ‪ /‬دیوانه سر خواهد نهاد‪ ،‬آن که نهد از سر هوس‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪30‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬کدام گزینه با بیت زیر هم وزن است؟‬ ‫«در اندیشه بیستم‪ ،‬قــــلم وهم شکستم ‪ /‬که تو زیباتر از آنی که کنم وصف و بیانت»‬ ‫‪ )1‬گذر از دست رقیبان نتوان کرد به کویت ‪ /‬مگر آن وقت که در سایه زنهار تو باشم‬ ‫‪ )2‬به کدام مذهب است این به کدام دولت است این ‪ /‬که کشند عاشقی را که تو عاشقم چرایی‬ ‫‪ )3‬سفر دراز نباشد به پای طالب دوست ‪ /‬که زنده ابد است آدمی که کشته اوست‬ ‫‪ )4‬تو که به جانب خصمت به ارادت نظر است ‪ /‬به که ضایع نگذاری طرف معظم دوست‬ ‫تست‪ :‬کدام ابیات‪ ،‬وزن یکسانی دارند؟‬ ‫الف ‪ -‬قافلة شب چه شنیدی از صبح؟ ‪ /‬مرغ سیلمان چه خبر از سبا‬ ‫ب ‪ -‬به نام خداوند بسیار بخش ‪ /‬خرد بخش و دین بخش و دینار بخش‬ ‫ج ‪ -‬یک چند ما را غم رهنمون شد ‪ /‬جان یار غم گشت‪ ،‬دل غرق خون شد‬ ‫د ‪ -‬از امروز کاری به فردا ممان ‪ /‬چه دانی که فردا چه گردد زمان؟‬ ‫‪ )4‬الف و د ‪ /‬ب و ج‬ ‫‪ )3‬ج و هـ ‪ /‬د و الف‬ ‫‪ )2‬الف و د ‪ /‬ب و هـ‬ ‫‪ )1‬ب و هـ ‪ /‬ج و د‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪31‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫ی‬ ‫اپهی اهی آوا ی‬ ‫ل تخ‬ ‫هم‬ ‫سان دو ی‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪32‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫‪ ‬پایه های آوایی همسان دولختی‬ ‫اوزان همسان دولختی اوزانی است که در آن ها نظم همسان پایه ها به صورت دولختی (دوری)‬ ‫ً‬ ‫است یعنی کی پایه همسان عینا تکرار نمی شود بلکه دو پایهی رکن عروضی مختلف و ناهمگون‬ ‫به صورت متناوب (یک درمیان و نوبتی) در مصراع ها تکرار می شوند‪.‬‬ ‫هر مصراع به دو قسمت (دو نیم مصراع) تقسیم می شود به گونه ای که قسمت دوم و موسیقی‬ ‫حاصل از آن تکرار قسمت اول است‪.‬به این ترتیب هر نیم مصراع می تواند در حکم یک مصراع باشد‬ ‫و از طرفی هر مصراع می تواند در حکم یک بیت باشد‪.‬‬ ‫ب‬ ‫الف‬ ‫ب‬ ‫الف‬ ‫نیم مصراع دوم‬ ‫نیم مصراع اول‬ ‫مقایسه‪:‬‬ ‫که بر خاکم روان گردی‪ ،‬بگیرد دامنت گردم‬ ‫ندارم دستت از دامن به جز در خاک و آن دم هم‬ ‫‪ ‬وزن دوری از تناوب دو رکن درست می شود نه از تکرار ارکان‪ ،‬مثال‪:‬‬ ‫گفتا خموش حافظ کاین ّ‬ ‫غصه هم سر آید‬ ‫گفتم زمان عشرت دیدی که چون سر آمد‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مد‬ ‫را‬ ‫س‬ ‫چون‬ ‫ِک‬ ‫دی دی‬ ‫رت‬ ‫عش‬ ‫ِن‬ ‫ما‬ ‫ز‬ ‫تم‬ ‫گف‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ید‬ ‫را‬ ‫س‬ ‫هم‬ ‫ص‬ ‫ِ‬ ‫کین غص‬ ‫فظ‬ ‫حا‬ ‫ش‬ ‫مو‬ ‫خ‬ ‫تا‬ ‫گف‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫‪U‬‬ ‫_‬ ‫_‬ ‫فاعالتن‬ ‫مفعول‬ ‫فاعالتن‬ ‫مفعول‬ ‫همسان تک پایه ای ‪    ‬‬ ‫همسان دولختی ‪    ‬‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪33‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫‪ ‬ویژگی های همسان دولختی یا دوری‪:‬‬ ‫‪ )1‬هر مصراع به دو پاره تقسیم می شود (مفعول فاعالتن ‪ //‬مفعول فاعالتن)‬ ‫‪ )2‬موسیقی آهنگ پاره دوم تکرار موسیقی پاره اول است‪.‬‬ ‫‪ )3‬در میانه ی هر مصراع درنگ یا مکثی ایجاد می شود که این درنگ و مکث در خوانش هم باید‬ ‫رعایت شود‪.‬‬ ‫‪ ) 4‬در این نوع وزن هر مصراع در حکم یک بیت است و هجای پایانی هر نیم مصراع تابع قوانین‬ ‫هجای پایانی مصراع است بنابراین هجای کوتاه یا کشیده در پایان نیم مصراع باید هجای بلند به‬ ‫شمار آید‪.‬‬ ‫چشم ندارد خالص هر که در این دام رفت‬ ‫هر که دالرام دید از دلش آرام رفت‬ ‫‪ ‬وزن واژه های پرکاربرد دولختی‬ ‫‪.1‬مفعول فاعالتن یا مستفعلن فعولن (_ _ ‪)_ _ U _ U‬‬ ‫* آیینه ای طلب کن تا روی خود ببینی ‪ /‬وز حسن خود بماند انگشت در دهانت‬ ‫* ای صاحب کرامت شکرانه سالمت ‪ /‬روزی تفقدی کن درویش بی نوا را‬ ‫* ای باد بامدادی خوش می روی به شادی ‪ /‬پیوند روح کردی پیغام دوست دادی‬ ‫* یک عمر دور و تنها تنها به جرم این که ‪ /‬او سر سپرده می خواست من دل سپرده بودم‬ ‫‪.2‬مفعول مفاعیلن یا مستفعل مفعولن (_ _ ‪)_ _ _ U U‬‬ ‫* دایم گل این بستان شاداب نمی ماند ‪ /‬دریاب ضعیفان را در وقت توانایی‬ ‫* ای دوست شکر بهتر یا آن که شکر سازد ‪ /‬خوبی قمر بهتر یا آن که قمر سازد؟‬ ‫* هر چند نمی سوزد بر من دل سنگینت ‪ /‬گویی دل من سنگی است در چاه زنخدانت‬ ‫* غمناک نباید بود از طعن حسود ای دل ‪ /‬شاید که چو وابینی خیر تو در این باشد‬ ‫‪.2‬مفتعلن فاعلن (_ ‪)_ U _ _ U U‬‬ ‫* روی تو چون نوبهار جلوه گری می کند ‪ /‬زلف تو چون روزگار پرده دری می کند‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪34‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫* هر غزلم نامه ای است صورت حالی در او ‪ /‬نامه نوشتن چه سود؟ چون نرسد سوی دوست‬ ‫* زاهد خلوت نشین دوش به میخانه شد ‪ /‬از سر پیمان برفت با سر پیمانه شد‬ ‫* سلسله موی دوست‪ ،‬حلقه دام بالست ‪ /‬هر که در این حلقه نیست فارغ از این ماجرا است‬ ‫‪.4‬مفتعلن مفاعلن (_ ‪)_ U _ U _ U U‬‬ ‫* باغ سالم می کند سرو قیام می کند ‪ /‬سبزه پیاده می رود غنچه سوار می رسد‬ ‫* اوست نشسته در نظر من به کجا کنم نظر ‪ /‬اوست گرفته شهر دل من به کجا سفر کنم‬ ‫* بی همگان به سر شود بی تو به سر نمی شود ‪ /‬داغ تو دارد این دلم جای دگر نمی شود‬ ‫* تا دل هرزه گرد من رفت به چنین زلف او ‪ /‬ز آن سفر دراز خود عزم وطن نمی کند‬ ‫‪.5‬مفاعلن فعالتن (‪)_ _ U U _ U _ U‬‬ ‫* برای ماه تو ای دل مرو به جانب بامی ‪ /‬بیا ببین که به بام آمده است ماه تمامی‬ ‫‪.6‬فعالت فاعالتن (‪)_ _ U _ U _ U U‬‬ ‫* به خود آی و دیده بگشا به عیان نگر خدا را ‪ /‬که خدا به چشم عارف همه جا است آشکارا‬ ‫* شب عاشقان بی دل چه شبی دراز باشد ‪ /‬تو بیا کز اول شب در صبح باز باشد‬ ‫* برو ای طبیبم از سر که خبر ز سر ندارم ‪ /‬به خدا رها کنم جان که ز جان خبر ندارم‬ ‫* به من ار چه می پرستم مدهید می به دستم ‪ /‬مبرید دل ز دستم که دل دگر ندارم‬ ‫‪.7‬فع لن فعولن یا مستفعلن فع (_ _ ‪)_ _ U‬‬ ‫* چندان که گفتم غم با طبیبان ‪ /‬درمان نکردند مسکین‪ ،‬غریبان‬ ‫* حافظ نگشتی شیدای گیتی ‪ /‬گر می شنیدی پند ادیبان‬ ‫‪.8‬مفاعلن فاعلن (‪)_ U _ _ U _ U‬‬ ‫* صبا رخ ارغوان به شوخی از بس مکد ‪ /‬چو دانه های عقیق ز عارضش خون چکد‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪35‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬کدام بیت دارای وزن دولختی می باشد؟‬ ‫‪ )1‬گر چه غمت کرد چو مویی مرا ‪ /‬فارغم از عشق تو یک موی نیست‬ ‫‪ )2‬شایدم گر جان و دل از دست رفت ‪ /‬ایمنم اندی که در زنهار توست‬ ‫‪ )3‬نبود حزین از آنم به زالل خضر ذوقی ‪ /‬که برات عمر باقی به قدح نوشت ما را‬ ‫‪ )4‬مده ای ماه کسی را شکری ‪ /‬که شکر هست زبانی که تو راست‬ ‫تست‪ :‬کدام مصراع در وزن دوری سروده شده است؟‬ ‫‪ )2‬زکاتم ده که مسکین و فقیرم‬ ‫‪ )1‬وفا و عهد نکو باشد ار بیاموزی‬ ‫‪ )4‬دل به رغبت می سپارد جان به چشم مست یار‬ ‫‪ )3‬نه چون رخ رنگینت گل در چمنت باشد‬ ‫تست‪ :‬کدام ابیات‪ ،‬دارای وزن (دوری) شبیه به یکدیگرند؟ (خارج از کشور ‪)89‬‬ ‫الف) آن روز قیامت را بر پای کند ایزد ‪ /‬که آیی پی دلجویی بر خاک شهیدانت‬ ‫ب) ای بوستان خوبی خارم ز بی نوایی ‪ /‬بگذار تا بچینم برگی ز بوستانت‬ ‫ج) جور بکن که حاکمان جور کنند بر رهی ‪ /‬شیر که پای بند شد تن بدهد به روبهی‬ ‫د) وقتی دل سودایی میرفت به بستانها ‪ /‬بیخویشتنم کردی بوی گل و ریحانها‬ ‫‪ )4‬الف – د‬ ‫‪ )3‬الف – ب‬ ‫‪ )2‬ب – د‬ ‫‪ )1‬ج – ب‬ ‫تست‪ :‬کدام بیت «فاقد» وزن دوری (همسان دولختی) است؟ (کنکور سراسری ‪)6066‬‬ ‫‪ )1‬تا تو به گلشن آمدی با همه درکشاکشم ‪ /‬وه که تو در کنار گل من به میان آتشم‬ ‫محبت دانی چه کار کردم ‪ّ /‬اول به سر دویدم آخر ز پا فتادم‬ ‫‪ )2‬در وادی ّ‬ ‫‪ )3‬تا خیل غمت خیمه زد اندر دل تنگم ‪ /‬از تنگدلی با در و دیوار به جنگم‬ ‫‪ )4‬ای کعبه مقصودم وی قبله آمالم ‪ /‬مپسند بدین روزم مگذار بدین حالم‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪36‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫تست‪ :‬وزن همه مصراع ها متناوب است به جز‪( :‬کنکور سراسری ‪)82‬‬ ‫‪ )2‬جهان ز گریه ام از آب گشت ماالمال‬ ‫‪ )1‬در بزم درد نوشان زهد و ورع نگنجد‬ ‫‪ )4‬با بلبالن بیدل شیدا مکن غرور‬ ‫‪ )3‬ای لب و گفتار تو کام دل و قوت جان‬ ‫تست‪ :‬همه ابیات به جز بیت گزینه ‪......‬دارای وزن همسان دولختی است‪.‬‬ ‫‪ )1‬نرسیده ام به دردی که کسی رسد به دردم ‪ /‬چه عجب اگر نسوزد دل کس به آه سردم؟‬ ‫‪ )2‬سیب بگفت ای ترنج! از چه تو رنجیده ای؟ ‪ /‬گفت من از چشم بد می نشوم خودنما‬ ‫‪ )3‬هزار جان مقدس فدای روی تو باد ‪ /‬که در جهان چو تو خوبی کسی ندید و نزاد‬ ‫‪ )4‬هر کو ز می وصلت یک جام بیاشامد ‪ /‬تا زنده بود او را هشیار نخواند کس‬ ‫تست‪ :‬کدام دو بیت را می توان به دو صورت دسته بندی هجایی کرد؟‬ ‫الف) دست به جان نمی رسد تا به تو برفشانمش ‪ /‬بر که توان نهاد دل تا ز تو واستانمش‬ ‫ب) نه حسرت وصالش از دل به در توان کرد ‪ /‬نه صبر در فراقش زین بیشتر توان کرد‬ ‫ج) من نمی گویم که عاقل باش یا دیوانه باش ‪ /‬گر به جانان آشنایی از جهان بیگانه باش‬ ‫د) ساقی چمن گل را بی روی تو رنگی نیست ‪ /‬شمشاد خرامان کن تا باغ بیارایی‬ ‫‪ )4‬ج – د‬ ‫‪ )3‬ب – د‬ ‫‪ )2‬الف ‪ -‬ج‬ ‫‪ )1‬الف – ب‬ ‫تست‪ :‬وزن همه گزینه ها به جز گزینه ‪.........‬را می توان به دو صورت دسته بندی هجایی کرد‪.‬‬ ‫‪ )1‬ای خواجه نمی بینی این روز قیامت را ‪ /‬این یوسف خوبی را این خوش قد و قامت را‬ ‫‪ )2‬خورشید چون برآید هر ذره رو نماید ‪ /‬نوری دگر بباید ذرات مختفی را‬ ‫‪ )3‬زان سوی او چندان کرم زین سو خالف و بیش و کم ‪ /‬زان سوی او چندان نعم زین سوی تو‬ ‫چندین خطا‬ ‫‪ )4‬ماهی است که در گردش الغر نشود هرگز ‪ /‬خورشید جمال او بدریده ظالمت را‬ ‫‪adabiat_niyayesh‬‬ ‫صفحه ‪37‬‬ ‫‪amirzolfi_ut‬‬  ‫وزن کدام بیت «دوری» است؟ (خارج از کشور ‪)6066‬‬ ‫تست‪ِ :‬‬ ‫‪ )1‬باز آی و بر چشمم نشین ای دلستان نازنین ‪ /‬کآشوب و فریاد از زمین بر آسمانم میرود‬ ‫‪ /‬که این متاع قلیل است و آن عطای کثیر‬ ‫‪ )2‬نعیم هر دو جهان پیش عاشقان بجوی‬ ‫‪ )3‬زاهد از ما به سالمت بگذر کاین می لعل ‪ /‬دل و دین میبرد از دست بدان سان که مپرس‬ ‫‪ )4‬به شوق چشمه نوشت چه قطرهها که فشاندم ‪ /‬ز لعل بادهفروشت چه عشوهها که خریدم‬ ‫تست‪ :‬کدام بیت در وزن «مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن» سروده شده است؟‬ ‫‪ )1‬تا ز شراب شوق تو دل بچشید جرع