2A L_Het spijsverteringsstelsel PDF

 1. Welke rol speelt het spijsverteringsstelsel voor de cel? IK ONTDEK 1. ▪ Bekijk de cartoon en omcirkel alle onderdelen die gelinkt zijn aan het spijsverteringsstelsel. Beantwoord de vrage...

 1. Welke rol speelt het spijsverteringsstelsel voor de cel? IK ONTDEK 1. ▪ Bekijk de cartoon en omcirkel alle onderdelen die gelinkt zijn aan het spijsverteringsstelsel. Beantwoord de vragen. a. Welke voedingsstof wordt er verbrand bij de celademhaling? b. Wat voert het spijsverteringsstelsel nog aan? c. Welke energievorm zit er in voedingsstoffen opgeslagen? d. Vanuit welk orgaan worden de voedingsstoffen aangevoerd? Het spijsverteringsstelsel Pagina 2 van 43  2. Vergelijk het verkleiningsproces van het krijt met het verkleinen van voedsel in je mond. ▪ Kleur de pijlen. Mechanische verkleining Chemische verkleining IK LEER WELKE ROL SPEELT HET SPIJSVERTERINGSSTELSEL VOOR DE CEL? ✓ Het spijsverteringsstelsel zorgt voor het verkleinen van voedsel zodat de nodige voedingsstoffen in het bloed en de cellen kunnen: o via mechanisch verkleinen door beweging; o via chemisch verkleinen door verteringssappen die chemisch reageren met het voedsel. ✓ Het spijsverteringsstelsel maakt verschillende verteringssappen aan, zoals speeksel, waardoor het voedsel een stofomzetting ondergaat. ✓ Glucose is de brandstof die nodig is voor de celademhaling. Samen met andere voedingsstoffen wordt glucose uit de darm gehaald en via het bloed naar de cel vervoerd. Het spijsverteringsstelsel Pagina 3 van 43  IK OEFEN 3. ▪ Kruis aan welke verkleiningsvorm van toepassing is. Mechanisch verkleinen Chemisch verkleinen Bruistablet reageert met water koekjes pletten voor crumble papier knippen met een schaar de maag kneedt voedsel het maagsap verkleint voedsel toiletreiniger verwijdert kalk 4. ▪ Beantwoord de vragen. a. Waarom moeten voedingsstoffen verkleind worden in je lichaam? b. Hoe worden voedingsstoffen naar de cel vervoerd? c. Vanuit welk orgaan komen de voedingsstoffen in het bloed? d. Hoe heet het energieproces dat plaatsvindt in de mitochondriën van de cellen? e. Ondergaat glucose in de cel een stofomzetting? Verklaar. ❖ Extra oefeningen : Smartschool – Vak ST-WE 2A – Oefeningen 1.Het spijsverteringsstelsel – de cel Het spijsverteringsstelsel Pagina 4 van 43  2. Waar haalt het lichaam de nodige voedingsstoffen vandaan? 2. 1 W A A R U I T B E S T A A N V O E D I N G S M I D D E L E N ? 5. ▪ Bekijk de voedingsetiketten en beantwoord de vragen. a. In welke twee eenheden wordt energie uit voeding weergeven? b. Welke voedingsstof zit in fruitsap en niet in koekjes? c. Wat is een synoniem voor proteïnen? d. Wat is het hoofdbestanddeel van fruitsap en staat niet genoteerd op het etiket? Toch is het een noodzakelijke voedingsstof en een oplosmiddel voor de minerale zouten. e. Welke voedingsstoffen zijn het talrijkst aanwezig in beide voedingsmiddelen? f. Hoe worden koolhydraten verder onderverdeeld? Het spijsverteringsstelsel Pagina 5 van 43  WIST JE DAT: Glucose is de eenvoudigste suiker die in de mitochondriën van de cel wordt gebruikt als brandstof. Zetmeel bestaat uit een keten van aan elkaar gebonden glucosemoleculen. Zetmeel wordt ook een trage suiker genoemd, omdat het chemisch verkleinen tot glucose enige tijd in beslag neemt. IK LEER WAARUIT BESTAAN VOEDINGSMIDDELEN? ✓ Voedingsmiddelen zijn alle soorten voedsel die je eet en drinkt. Ze zijn van plantaardige, dierlijke of gemengde oorsprong. ✓ Op een voedingsetiket staat de samenstelling van het voedingsmiddel. ✓ Voedingsstoffen (nutriënten) zijn de stoffen waaruit voedingsmiddelen zijn opgebouwd. ✓ Er zijn zeven voedingsstoffen: koolhydraten, vetten, eiwitten (proteïnen), voedingsvezels, mineralen, vitamines en water. Hoe noteer je energie? ▪ Het symbool voor de grootheid energie is E. De hoofdeenheid van energie is joule (J). ▪ Bij voedingsmiddelen wordt vaak een afgeleide eenheid van energie gebruikt: calorie (cal). Grootheid SI-eenheid Energie E Joule J Kilojoule (kJ) – calorie (cal) – kilocalorie (kcal) ▪ Joule en calorie zijn erg kleine eenheden. Daarom wordt vaak het voorvoegsel kilo- (k) bij de eenheid gebruikt. Kilojoule (kJ) en kilocalorie (kcal) komen daarom vaak voor op verpakkingen. Beide eenheden kun je in elkaar omzetten met deze omrekenregel: x 4,2 … cal …J : 4,2 Het spijsverteringsstelsel Pagina 6 van 43  2. 2 W A T I S D E F U N C T I E V A N D E V E R S C H I L L E N D E V O E D I N G S S T O F F E N ? 6. ▪ Bekijk de reclame en leid hieruit de 3 functies van voeding af. Voedsel Voedsel Voedsel Het spijsverteringsstelsel Pagina 7 van 43  7. ▪ Bekijk onderstaande voedingsmiddelentabel. Noteer de verschillende voedingsstoffen in de tabel. Brandstoffen Bouwstoffen Beschermende stoffen ▪ Bekijk de tabel op de volgende bladzijde. Kruis aan. a. Voedingsmiddelen die veel eiwitten en/of vetten bevatten, zijn meestal van … Ο Plantaardige oorsprong Ο Dierlijke oorsprong b. Voedingsmiddelen die veel koolhydraten en/of vezels bevatten, zijn meestal van … Ο Plantaardige oorsprong Ο Dierlijke oorsprong Het spijsverteringsstelsel Pagina 8 van 43 Het spijsverteringsstelsel Pagina 9 van 43  IK LEER WAT IS DE FUNCTIE VAN DE VERSCHILLENDE VOEDINGSSTOFFEN? ✓ Je lichaam heeft voedingsstoffen nodig om goed te kunnen functioneren. Aan de hand van hun functie worden de voedingsstoffen onderverdeeld in drie groepen. o Brandstoffen zijn vetten en koolhydraten. Ze leveren energie voor de lichaamsbeweging, de werking van de organen en het op peil houden van de lichaamstemperatuur. o Bouwstoffen zijn eiwitten, water en mineralen. Ze zorgen voor groei en herstel bij wonden en breuken en de aanmaak van nieuwe cellen. o Beschermstoffen zijn vitamines, mineralen en voedingsvezels. Ze zorgen voor een goede orgaanwerking en beschermen je lichaam tegen ziekteverwekkers. IK OEFEN 8. ▪ Noteer de groep voedingsstoffen bij de situatie waarin ze extra nuttig zijn. Kies uit: bouwstoffen (1) – brandstoffen (2) – beschermstoffen (3) Léon is het laatste jaar 3 cm gegroeid. Mathis heeft al twee dagen last van een slechte darmtransit. Sibe eet spaghetti voordat hij een belangrijke voetbalwedstrijd gaat spelen. Lone herstelt al vier weken van een beenbreuk die ze opliep tijdens het skiën. Tess heeft last van een te lage bloeddruk. De dokter raadt aan om meer zout te eten. Het spijsverteringsstelsel Pagina 10 van 43  9. ▪ Op basis van de functies van ons voedsel worden deze ingedeeld in drie grote groepen. Noteer de groepen naast de afbeelding. Noteer de voedingsstoffen. Kies uit: water – vetten – vitamines – voedingsvezels – mineralen – eiwitten – koolhydraten het voedsel dat we eten soort voedingsstoffen bevat... ❖ Extra oefeningen : Smartschool – Vak ST-WE 2A – Oefeningen 2.Waaruit haalt het lichaam de voedingsstoffen? Het spijsverteringsstelsel Pagina 11 van 43  2. 3 W E L K E F A C T O R E N B E P A L E N J E D A G E L I J K S E E N E R G I E B E H O E F T E EN -VERBRUIK? 10. ▪ Bekijk de tabel en beantwoord de vragen. a. Wat valt je op als je de energiebehoefte van jongens en meisjes van jouw leeftijd bekijkt? b. Waarom stijgt de energiebehoefte bij kinderen en jongeren tot de leeftijd van 18 jaar? c. Waarom daalt de energiebehoefte bij bejaarden? d. Wat als energiebehoefte en -verbruik niet in verhouding zijn met elkaar? IK LEER WELKE FACTOREN BEPALEN JE DAGELIJKSE ENERGIEBEHOEFTE EN -VERBRUIK? ✓ Je dagelijkse energiebehoefte en -verbruik is afhankelijk van je geslacht, je leeftijd, je massa en je dagelijkse activiteit. Het spijsverteringsstelsel Pagina 12 van 43  IK OEFEN 11. ▪ Markeer de voedingsmiddelen in het rood en de voedingsstoffen in het geel. Salami Voedingsvezels Koolhydraten Ei Mineralen Kaarsvet Peer Glas Fruitsap Tomaat Brood Vitamines Vetten Lasagne 12. ▪ Noteer de functies van voeding (de drie B’s) en hun bijbehorende voedingsstoffen. a. Tijdens het skiën liep je een spierscheur op. Wat heb je nodig voor een vlot herstel? b. Je had net buikgriep. Hoe verhoog je je weerstand en herstel je de darmtransit? c. Waarom eet je tijdens de speeltijd een koek om energie te hebben tot de middag? 13. ▪ Noteer welke eenheden er voor energie op voedingsetiketten staan. ▪ Noteer het symbool voor energie en tussen haakjes de hoofdeenheid. ▪ Kruis aan welke energievorm er in voedingsmiddelen opgeslagen zit. Ο Elektrische energie Ο Thermische energie Ο Chemische energie Ο Kinetische energie ▪ Kruis aan bij wie de energiebehoefte groter is als beide personen even oud zijn. Ο Man Ο Vrouw Ο Bij lichte activiteit Ο Zware activiteit Het spijsverteringsstelsel Pagina 13 van 43  14. ▪ Bekijk de etiketten van confituur en knakworst en beantwoord de vragen. Omcirkel de energiewaarde per 100 g voedingsmiddel op elk etiket. a. Welk etiket is afkomstig van knakworst? Verklaar. b. Welke koolhydraten bevat confituur meer dan knakworst? Het spijsverteringsstelsel Pagina 14 van 43  3. De bouw van het spijsverteringsstelsel 15. ▪ Noteer de nummers van de organen. Ter info: groen is de weg die het voedsel aflegt van mond tot aars. 1 mondholte 2 keelholte 3 slokdarm 4 maag twaalfvingerige 5 darm 6 lever 7 galblaas alvleesklier 8 (pancreas) 9 dunne darm 10 blinde darm 11 appendix 12 dikke darm 13 endeldarm 14 aars IK LEER DE BOUW VAN HET SPIJSVERTSERINGSSTELSEL ✓ De weg die het voedsel aflegt: mondholte → keelholte → slokdarm → maag → twaalfvingerige darm → dunne darm → blindedarm → dikke darm → endeldarm → aars. ✓ De lever, galblaas, alvleesklier en appendix maken ook deel uit van het spijsverteringsstelsel, maar het voedsel gaat niet in of door die organen. Het spijsverteringsstelsel Pagina 15 van 43  IK OEFEN 16. ▪ Benoem de delen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 ❖ Extra oefeningen : Smartschool – Vak ST-WE 2A – Oefeningen 3. Bouw van het spijsverteringsstelsel Het spijsverteringsstelsel Pagina 16 van 43  3. 2 W A T G E B E U R T E R I N D E M O N D - E N K E E L H O L T E ? 17. ▪ Eet een koekje op. a. Wat gebeurt er met het koekje in je mond? b. Tanden zorgen voor het CHEMISCH / MECHANISCH verkleinen van voedsel. c. Met welk verteringssap wordt het koekje vermengd in je mond? Opmerking: een verteringssap bevat bepaalde stoffen (enzymen) die grote voedingsstoffen kunnen afbreken tot kleinere voedingsstoffen. d. Kruis de functie van het verteringssap aan. Ο voedsel laten smelten in je mond Ο voedsel bevochtigen om het gemakkelijker in te slikken Ο mechanisch verkleinen van voedsel Ο chemisch verkleinen van voedsel Ο afbraak van glucose → zetmeel Ο afbraak van zetmeel → glucose e. Welke spier in je mond gebruik je om het voedsel te verkleinen? f. Kruis de functie van deze spier aan. Ο voedsel tussen de tanden duwen Ο voedsel pletten Ο voedsel fijnmalen Ο voedsel inslikken Ο voedsel mechanisch verkleinen Ο voedsel chemisch verkleinen g. Noteer in welke holte het voedsel terechtkomt na het inslikken. h. Kruis de functie van de huig bij het slikken aan. Ο de neusholte afsluiten Ο de luchtpijp afsluiten i. Kruis de functie van het strotklepje bij het slikken aan. de neusholte afsluiten Ο de luchtpijp afsluiten j. Noteer in welke darm het voedsel na inslikken terechtkomt. k. Noteer wat er gebeurt als het voedsel per ongeluk toch in de luchtpijp komt. Het spijsverteringsstelsel Pagina 17 van 43  IK LEER WAT GEBEURT ER MET HET VOEDSEL IN DE MOND- EN KEELHOLTE? ✓ De tanden zorgen voor een eerste mechanische verkleining van het voedsel door het in kleinere stukjes te snijden (snij- en hoektanden) en te vermalen (kiezen). ✓ Speeksel is het eerste verteringssap dat zorgt voor het bevochtigen van de voedselbrij zodat het inslikken gemakkelijker verloopt. Door het speeksel start het chemische verkleiningsproces van zetmeel → glucose. ✓ De tong duwt het voedsel tussen de tanden, mengt het met het speeksel en duwt de voedselbrij bij het inslikken in de keelholte. ✓ In de keelholte zorgen de huig en het strotklepje ervoor dat het voedsel enkel in de slokdarm terechtkomt en niet in de neusholte of de luchtpijp. Het spijsverteringsstelsel Pagina 18 van 43  3. 3 W A T G E B E U R T E R M E T H E T V O E D S E L I N D E S L O K D A R M ? 18. 1. Onderzoeksvraag Hoe beweegt voedsel zich door de (slok)darm? 2. Hypothese  Voedsel beweegt altijd naar beneden door de zwaartekracht.  Voedsel beweegt zich steeds verder in de darmen dankzij samentrekkende spieren. 3. Benodigdheden Stoel, glas water met rietje, nylonsok, tennisbal 4. Werkwijze  1. Ga ondersteboven op een stoel hangen.  2. Drink terwijl je ondersteboven hangt met een rietje van een glas water.  3. Ga weer rechtop zitten.  4. Neem de nylonsok en stop er de tennisbal in.  5. Vergelijk de sok met je slokdarm en je handen met de darmspieren. Duw de tennisbal door de sok, zoals het voedsel door de slokdarm beweegt. 5. Waarneming 2. Ondersteboven drinken lukt … WEL / NIET. 5. De tennisbal duw je door de sok door te … Ο Knijpen op de bal Knijpen boven de bal Je hand vormt bij het knijpen … Ο Een kleiner kringetje een groter kringetje Op welke plaats moeten de spieren samentrekken? Ο Nr. 1 op de tekening Ο Nr. 2 op de tekening 6. Besluit - Spieren in de slokdarm trekken samen en duwen het voedsel verder, ook als dat tegen de zwaartekracht in is. IK LEER WAT GEBEURT ER MET HET VOEDSEL IN DE SLOKDARM? ✓ In de slokdarm zorgen kring- en lengtespieren voor peristaltiek. Dat is het vooruitduwen van voedsel in het spijsverteringskanaal dankzij knijp- en duwbewegingen van de darmspieren. ✓ Het voedsel wordt door peristaltiek verder mechanisch verkleind. Het spijsverteringsstelsel Pagina 19 van 43  3. 4 W A T G E B E U R T E R M E T H E T V O E D S E L I N D E M A A G ? 19. ▪ Wat doet je maag als je honger hebt? Als je honger hebt, begint je lege maag samen te trekken, waardoor de lucht erin heen en weer beweegt met bijbehorend geluid. Zit er voedsel in de maag, dan kneden de maagspieren het. ▪ De functie van de maagspieren: Ο Voedsel mechanisch verkleinen Ο Voedsel chemisch verkleinen ▪ Noteer hoe het contactoppervlak (A) van het voedsel hierdoor verandert, waardoor verteringssappen er beter op kunnen inwerken. 20. ▪ Hoe smaakt of ruikt braaksel? (voedselbrij dat uit de maag komt) als je overgeeft? Braaksel ziet er anders uit en ruikt ook anders dan het voedsel dat je hebt opgegeten. Het maagsap bevat naast een sterk zuur ook hierin opgeloste enzymen die het voedsel kunnen verkleinen. Het maagsap is hierdoor in staat om vlees in kleine stukjes af te breken tot een soort vleesbouillon. ▪ De functie van de maagsap: Ο Voedsel mechanisch verkleinen Ο Voedsel chemisch verkleinen IK LEER WAT GEBEURT ER MET HET VOEDSEL IN DE MAAG? ✓ Spieren in de maag kneden het voedsel heen en weer. Hierdoor wordt het verder mechanisch verkleind en goed vermengd met het maagsap. Hoe kleiner de voedingsstoffen, hoe beter de verteringssappen erop kunnen inwerken. ✓ Maagsap is een zuur verteringssap dat het voedsel chemisch kan verkleinen. Hier start de afbraak van eiwitten → aminozuren. Het spijsverteringsstelsel Pagina 20 van 43  3. 5 W A T G E B E U R T E R I N D E T W A A L F V I N G E R I G E D A R M ? 21. ▪ Benoem de aangeduide organen. ▪ Lees de tekst, bekijk het schema op de volgende pagina en beantwoord de vragen. Nadat het voedsel twee tot vier uur in de maag doorgebracht heeft, vloeit het beetje bij beetje de twaalfvingerige darm in. Hier worden galsap en alvleessap aan de voedselbrij toegevoegd. Het galsap wordt geproduceerd in de lever en tijdelijk opgeslagen in de galblaas. Het sap helpt vetten verdelen in kleinere vetdruppeltjes. Vetten ondergaan hierbij geen stofomzetting, maar door het grotere contactoppervlak kunnen de hierop volgende verteringssappen er wel beter op inwerken. Het alvleessap wordt geproduceerd in de alvleesklier (pancreas). Het is een verteringssap, dat chemisch inwerkt op de eiwitten, koolhydraten (waaronder zetmeel en suikers) en vetten. a. Wat is de functie van galsap? b. Waarom is galsap geen echt verteringssap? c. Waarom wordt gezegd dat alvleessap de functie van het speeksel en het maagsap verderzet? d. Welke voedingsstof wordt voor het eerst chemisch afgebroken door alvleessap? Het spijsverteringsstelsel Pagina 21 van 43  IK LEER WAT GEBEURT ER IN DE TWAALFVINGERIGE DARM? ✓ In de twaalfvingerige darm worden twee sappen toegevoegd aan de voedselbrij, die zich hier verder voortbeweegt dankzij peristaltiek. ✓ Galsap wordt geproduceerd in de lever en tijdelijk bewaard in de galblaas. Het is in staat om grotere vetdeeltjes op te splitsen in kleinere vetdeeltjes. Aangezien er hier geen stofomzetting gebeurt, is galsap ook geen verteringssap. ✓ Alvleessap wordt geproduceerd in de alvleesklier (pancreas). Het is in staat om verschillende nog te grote voedingsstoffen verder chemisch te verkleinen, zoals de afbraak van zetmeel → glucose, eiwitten → aminozuren, vetten → vetzuren en glycerol. Het spijsverteringsstelsel Pagina 22 van 43  3. 6 W A T G E B E U R T E R I N D E D U N N E D A R M ? 22. ▪ Bekijk de tekeningen en beantwoord de vragen. a. Hoe is de dunne darm inwendig aangepast om een zo groot mogelijk oppervlak te hebben? b. Waarom moet het darmsap de voedseldeeltjes nog verder verkleinen tot hun kleinste vorm? c. Hoe heet de stofuitwisseling van kleine voedingsstoffen in het bloed? d. Is darmsap een verteringssap? IK LEER WAT GEBEURT ER IN DE DUNNE DARM? ✓ Dankzij peristaltiek wordt de vloeibare voedselbrij in de dunne darm voortbewogen. ✓ Darmsap zorgt in de dunne darm voor de laatste verteringsprocessen. ✓ Verteren is het verkleinen van voedsel tot opneembare kleine voedingsstoffen, zoals glucose, aminozuren, vetzuren en glycerol. ✓ In de dunne darm gebeurt er absorptie. Dat is de opname van kleine voedingsstoffen via de darmwand in het bloed. Die stofuitwisseling verloopt optimaal door de grote lengte van de dunne darm en zijn grote oppervlak binnenin dankzij de darmplooien en darmvlokken. Het spijsverteringsstelsel Pagina 23 van 43  3. 7 W A T G E B E U R T I N D E D I K K E D A R M ? 23. ▪ Lees de tekst en benoem de delen. Op het einde van de dunne darm komt het voedsel in een doodlopend stukje blindedarm, dat eindigt in de appendix. Naar boven toe gaat de blindedarm over in het opstijgende gedeelte van de dikke darm. De voedselbrij is in het begin nog vloeibaar. Aangezien je lichaam nog water nodig heeft, wordt een deel van dat water uit de dikke darm onttrokken en komt het in het bloed terecht. Wat uiteindelijk nog overblijft, zijn vastere onverteerbare voedselresten, die zich opstapelen in de endeldarm. Die geeft een signaal wanneer je naar het grote toilet moet. De kringspieren in de aars ontspannen zich en de uitwerpselen verlaten het lichaam. 1 2 3 4 5 6 ▪ Noteer welk probleem je hebt als er … a. Te weinig water uit de dikke darm wordt onttrokken. b. Te veel water uit de dikke darm wordt onttrokken. IK LEER WAT GEBEURT ER IN DE DIKKE DARM? ✓ Op het einde van de dunne darm komt de voedselbrij via de blindedarm in de dikke darm. Hier wordt er overtollig vocht onttrokken en opgenomen in het bloed. ✓ De vaste onverteerbare voedselresten verzamelen zich uiteindelijk in de endeldarm. Dankzij peristaltiek worden die voedselresten voortbewogen tot aan de aars. ✓ Wanneer de kringspieren in de aars zich ontspannen, verlaten de uitwerpselen het lichaam. Het spijsverteringsstelsel Pagina 24 van 43  IK OEFEN Algemene spijsvertering: https://schooltv.nl/video/spijsvertering-spijs-is-voedsel-vertering-is-klein- maken/#q=spijsvertering 24. ▪ Kruis aan welke verkleining er plaatsvindt. Chemische verkleining Mechanische verkleining Slokdarm Mondholte Dunne darm Maag 25. ▪ Noteer tot welke kleine opneembare voedingsstoffen de grote voedingsstoffen kunnen worden verteerd in het spijsverteringsstelsel. a. Eiwitten → b. Zetmeel → c. Vetten → 26. ▪ Benoem de organen die opgelicht zijn op de foto. Het spijsverteringsstelsel Pagina 25 van 43  27. ▪ Noteer het nummer van de functie bij het orgaan. 1. Hier gebeurt de eerste stap in het verteren van voedsel. 2. In deze darm wordt de voedselbrij richting maag geduwd. 3. Dit orgaan zorgt voor de aanmaak van galsap. 4. Hier wordt water onttrokken aan de onverteerde voedselresten. 5. In dit stukje darm worden twee sappen aan de voedselbrij toegevoegd. 6. Hierlangs verlaten de onverteerde voedselresten het lichaam. 7. Dit stukje darm zorgt voor de opstapeling van de uitwerpselen. 8. Dit geelgroene orgaan verzamelt het sap dat vetten splitst in kleine druppeltjes. 9. In dit orgaan wordt de voedselbrij gekneed. Het toegevoegde spijsverteringssap werkt in op de eiwitten, waardoor die verkleind worden. 10. Hier wordt het laatste verteringssap toegevoegd. Dankzij het grote contactoppervlak met het bloed verloopt de absorptie optimaal. Lever Maag Slokdarm Dikke darm Endeldarm Twaalfvingerige Dunne darm Aars Galblaas Mondholte darm ❖ Extra oefeningen : Smartschool – Vak ST-WE 2A – Oefeningen 4. Functie van het spijsverteringsstelsel Het spijsverteringsstelsel Pagina 26 van 43  3. Hoe is het spijsverteringsstelsel bij andere gewervelde dieren aangepast? 28. ▪ Markeer de planteneters in het groen en de vleeseters in het rood. ▪ Welke dierengroep heeft de grootste buikomtrek? Planteneters Paard Luipaard Neushoorn Jakhals Koala Koe 29. ▪ Bekijk de tekening en benoem de darmen. Na de twaalfvingerige darm volgt de … 1 2 3 4 Hoeveel keer zijn de darmen langer dan de romp? Konijn Mens Kat Het spijsverteringsstelsel Pagina 27 van 43  ▪ Over welk type eter gaat? Kruis aan. a. Dieren met een lang darmstelsel in vergelijking met hun romplengte zijn... Ο planteneters Ο vleeseters Ο alleseters b. Dieren met een kort darmstelsel in vergelijking met hun romplengte zijn... Ο planteneters Ο vleeseters Ο alleseters c. Dieren met een grote blindedarm zijn … Ο planteneters Ο vleeseters Ο alleseters IK LEER HOE IS HET SPIJSVERTERINGSSTELSEL BIJ ANDERE GEWERVELDE DIEREN AANGEPAST? ✓ Het spijsverteringsstelsel van dieren is aangepast aan de aard van hun voedsel. ✓ Planten worden moeilijker verteerd dan vlees. Langere darmen vergroten de verteringstijd. ✓ Planteneters (herbivoren) hebben een grote buikomtrek door hun lange darmen. ✓ Vleeseters (carnivoren) hebben een kleine buikomtrek door hun kortere darmen. ✓ Alleseters (omnivoren) hebben een matige buikomtrek door hun middellange darmen. Het spijsverteringsstelsel Pagina 28 van 43  IK OEFEN 30. ▪ Bekijk de foto’s en kruis aan. Nijlpaard Varken Hermelijn Ο kleine buikomtrek Ο kleine buikomtrek Ο kleine buikomtrek Ο matige buikomtrek Ο matige buikomtrek Ο matige buikomtrek Ο grote buikomtrek Ο grote buikomtrek Ο grote buikomtrek Ο planteneter Ο planteneter Ο planteneter Ο vleeseter Ο vleeseter Ο vleeseter Ο alleseter Ο alleseter Ο alleseter Ο darmlengte > Ο darmlengte > Ο darmlengte > romplengte romplengte romplengte Ο darmlengte >> Ο darmlengte >> Ο darmlengte >> romplengte romplengte romplengte Ο darmlengte >>> Ο darmlengte >>> Ο darmlengte >>> romplengte romplengte romplengte ❖ Extra oefeningen : Smartschool – Vak ST-WE 2A – Oefeningen 5. Het spijsverteringsstelsel bij andere gewervelden Het spijsverteringsstelsel Pagina 29 van 43  4. Wat is een gezonde voedings- en leefwijze voor ons lichaam? 31. ▪ Lees wat Liam en Oscar dagelijks eten en drinken. ▪ Gebruik de voedingsdriehoek en beantwoord de vragen. a. Wie van deze jongeren eet het minst gezond en waarom? b. Waarom is het ontbijt van Oscar gezond? c. Waarom is het avondmaal van Oscar gezond? Het spijsverteringsstelsel Pagina 30 van 43  32. ▪ Lees wat Liam en Oscar dagelijks aan beweging doen. ▪ Gebruik de bewegingsdriehoek en beantwoord de vragen. a. Wie van deze jongeren beweegt voldoende en waarom? b. Waarom zorgt Oscar dankzij zijn beweging ook voor minder luchtvervuiling?  33. ▪ Bekijk de tekening die de voordelen van bewegen weergeeft en kruis aan. a. Bewegen zorgt voor een sterkere ontwikkeling van de hersenen. JUIST / FOUT Correctie: b. Meer bewegen zorgt voor meer stress bij jongeren. JUIST / FOUT Correctie: c. Voldoende bewegen is belangrijk voor zowel kinderen, jongeren als volwassenen. JUIST / FOUT Correctie: d. Meer bewegen verlaagt de kans op hart- en vaatziektes en het ontwikkelen van diabetes type 2. JUIST / FOUT Correctie: e. Meer bewegen versterkt je spieren en botten en verbetert je evenwicht en coördinatie. JUIST / FOUT Correctie: f. Meer bewegen maakt je helaas minder sociaal en je krijgt er minder zelfvertrouwen van. JUIST / FOUT Correctie: g. Meer bewegen zorgt voor een betere concentratie en dus betere schoolprestaties. JUIST / FOUT Correctie: Het spijsverteringsstelsel Pagina 33 van 43  IK LEER WAT IS EEN GEZONDE VOEDINGS- EN LEEFWIJZE VOOR ONS LICHAAM? ✓ Om gezond te leven moet je veel water drinken (1,5 liter per dag). ✓ Eet dagelijks meer plantaardige voedingsmiddelen dan dierlijke. Kies voor weinig of niet-bewerkte voedingsmiddelen. Vermijd teveel suikers, vet, zout, alcohol... ✓ Om gezond te leven moet je voldoende bewegen en lang stilzitten regelmatig onderbreken: elke stap telt! ✓ De voedings- en bewegingsdriehoek helpen je de juiste keuzes te maken. IK OEFEN 34. ▪ Noteer je eigen dagmenu, al je zittende activiteiten zoals schermtijd en al je bewegingsactiviteiten van één dag. ▪ Bekijk je eigen activiteiten kritisch. Formuleer voor jezelf wat goed is en wat voor verbetering vatbaar is. ▪ Noteer enkele concrete tips. ❖ Extra oefeningen : Smartschool – Vak ST-WE 2A – Oefeningen 6. Gezondheid en de spijsvertering Het spijsverteringsstelsel Pagina 34 van 43  WAT HEB IK GELEERD?  Ik kan het verschil tussen mechanisch en chemisch verkleinen van voedsel uitleggen.  Ik kan uitleggen dat er bij het chemisch verkleinen een stofomzetting gebeurt.  Ik kan voorbeelden van voedingsmiddelen en grote of kleine voedingsstoffen geven.  Ik kan een voedingsetiket correct aflezen en interpreteren.  Ik kan verschillende voedingsstoffen aan hun functie linken.  Ik kan uitleggen welke weg het voedsel in het spijsverteringsstelsel aflegt.  Ik kan de spijsverteringsorganen benoemen en uitleggen hoe ze functioneren.  Ik kan uitleggen hoe oppervlaktevergroting in de dunne darm de absorptie positief beïnvloedt.  Ik kan uitleggen hoe de darmlengte aangepast is aan het voedingspatroon.  Ik kan een gezonde voedings- en leefwijze afleiden uit de voedings- en bewegingsdriehoek. H OE KAN IK DIT THEMA STUDEREN ?  Bekijk twee voedingsetiketten en vergelijk de voedingsstoffen en de energiewaarde.  Benoem de drie soorten voedingsstoffen volgens hun functie. Geef een voorbeeld van elk.  Leg uit hoe voedsel stapsgewijs het spijsverteringsstelsel doorloopt.  Som de verschillende verteringssappen op en geef van elk verteringssap de functie.  Som de organen op waar het voedsel mechanisch verkleind wordt.  Som de organen op waar het voedsel chemisch verkleind wordt.  Leg uit hoe gewervelde dieren inwendig aan hun voeding zijn aangepast. M OEILIJK WOORDEN De mechanische De brandstoffen Het speeksel verkleining De chemische De bouwstoffen De peristaltiek verkleining De verteringssappen De beschermende stoffen Het maagsap Het voedingsmiddel De energiebehoefte Het galsap De voedingsstof Het energieverbruik Het alvleessap De vertering De absorptie Het darmsap De stofuitwisseling De voedings- en bewegingsdriehoek Het spijsverteringsstelsel Pagina 35 van 43  SCHEMA https://www.youtube.com/watch?v=XoB4UClaaaQ Het spijsverteringsstelsel Pagina 36 van 43  Test jezelf 1. ▪ Beantwoord de vragen. a. Welke twee soorten verkleining ondergaat het voedsel in je lichaam? b. Wat ondergaan de voedingsstoffen bij het toevoegen van verteringssappen, waardoor hun eigenschappen veranderen? c. Welk proces in je cellen verbrandt de glucose die je via de voeding opneemt? 2. ▪ Noteer de voedingsstof bij de functie. Een teveel aan deze Deze onverteerbare voedingsstof in je lichaam stoffen in plantaardig Neem je te veel van deze scheid je uit door te voedsel zorgen voor een voedingsstof op, dan wordt zweten, ademen en goede darmwerking. die opgeslagen als reserve. In urineren. Kinderen Ze stimuleren de dierlijke voedingsmiddelen bestaan voor 70 % uit vertering in de darm en zoals zuivelproducten en deze stof, bij ouderen is voorkomen boter zit de verzadigde dat 60 %. verstoppingen. vorm, die de kans op harten vaatziektes verhoogt. In magere en plantaardige voedingsmiddelen zit de Groenten en fruit zijn een betere onverzadigde vorm. bron van deze voedings- Deze voedingsstof is Deze voedingsstof vormt stoffen. Er zijn vet- en onmisbaar voor een deel van de bouwstof van spieren. wateroplosbare. Bij een de vitamines omdat ze hierin Ze worden ook proteïnen tekort verlaagt je oplossen, nodig voor opname genoemd. weerstand, waardoor je in het lichaam. sneller ziek wordt. Deze voedingsstof is zowel een bouwstof als Deze brandstoffen kunnen zoet smaken, maar niet een beschermstof. Zo zal altijd. Zetmeel in graanproducten wordt als een trage magnesium bij spierkrampen suiker aangezien, omdat de vertering ervan meer tijd helpen en zorgt calcium voor in beslag neemt. Snelle suikers zoals glucose leveren groei en herstel van botten. snel energie. Neem je meer van deze voedingsstoffen IJzer ondersteunt het op dan je verbruikt, dan worden ze omgezet in vet en transport van zuurstof in het onderhuids opgeslagen. bloed en natrium houdt je bloeddruk op peil. Het spijsverteringsstelsel Pagina 37 van 43  3. ▪ Noteer de naam van de groep voedingsstoffen (de drie B’s) op basis van de functies van je voedsel. ▪ Noteer het best passende voorbeeld van een voedingsmiddel. Kies uit: broccoli – frieten – yoghurt. ▪ Noteer de soorten voedingsstoffen. ▪ Noteer de functie van elke groep voedingsstoffen. Kies uit: regelt de orgaanwerking – herstel – beweging – groei – beschermt – constante lichaamstemperatuur. Het voedsel dat je Soort Functies eet, bevat … voedingsstoffen Levert energie voor -stoffen bijvoorbeeld in: en -stoffen … tegen ziektes en bijvoorbeeld in: Zorgt voor -stoffen en bijvoorbeeld in: van wonden en breuken. 4. ▪ Markeer alle organen die een spijsverteringssap produceren. Maag Tong Dunne darm Dikke darm Alvleesklier Galblaas Speekselklier Blindedarm Lever Appendix Tanden Endeldarm Slokdarm Aars Strotklepje Het spijsverteringsstelsel Pagina 38 van 43  5. ▪ Vul in welke weg het voedsel volgt doorheen je spijsverteringsstelsel. Mondholte → → → → → → → → → aars 6. ▪ Kruis alle verteringssappen aan die zorgen voor het chemisch verkleinen van … Een koolhydraatrijke Een eiwitrijke maaltijd Een vetrijke maaltijd maaltijd Ο Speeksel Ο Speeksel Ο Speeksel Ο Maagsap Ο Maagsap Ο Maagsap Ο Galsap Ο Galsap Ο Galsap Ο Alvleessap Ο Alvleessap Ο Alvleessap Ο Darmsap Ο Darmsap Ο Darmsap ▪ Noteer welk sap je geen enkele keer hebt aangekruist. Verklaar. ▪ Leg de functie van dat sap voor het spijsverteringsstelsel uit. ▪ Kruis aan. a. In de dunne darm is er absorptie van … Ο Voedingsstoffen Ο Water b. In de dikke darm is er absorptie van … Ο Voedingsstoffen Ο Water Het spijsverteringsstelsel Pagina 39 van 43  7. ▪ Is de stelling juist of fout? ▪ Verbeter de stelling indien fout. Stelling Juist Fout In de mond wordt voedsel zowel mechanisch als chemisch verkleind. Verbetering: De vertering van voedsel start in de maag. Verbetering: Peristaltiek is een voorbeeld van chemische verkleining. Verbetering: Peristaltiek komt voor in alle darmen. Verbetering: Koolhydraten worden door het speeksel volledig verteerd en afgebroken tot glucose. Verbetering: Alvleessap en darmsap verteren dezelfde voedingsstoffen, maar op een ander tijdstip. Verbetering: Mineralen en vitamines hoeven niet verteerd te worden; ze zijn al klein genoeg voor absorptie. Verbetering: De darmplooien en darmvlokken in de dunne darm zorgen voor een optimale absorptie. Verbetering: Bij de mens is de dunne darm de langste darm en de dikke darm de kortste. Verbetering: Het spijsverteringsstelsel Pagina 40 van 43  8. ▪ Bekijk de cartoon en noteer welke spijsverteringsorganen worden voorgesteld. Kies uit: maag – mondholte – dunne darm – endeldarm – dikke darm – twaalfvingerige darm – slokdarm – aars – blindedarm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 9. ▪ Vul in. a. Voedsel beweegt zich door het spijsverteringskanaal dankzij kring- en lengtespieren die afwisselend samentrekken en ontspannen. Dat is , een vorm van verkleining. b. In verschillende organen van het spijsverteringskanaal worden er aan de voedselbrij toegevoegd, die grote voedingsstoffen verkleinen tot kleine voedingsstoffen. Er gebeurt een stofomzetting bij die verkleining. c. De kleine voedingsstoffen die tot slot overblijven in de kunnen er worden opgenomen in het. Dat proces is. d. Wat uiteindelijk nog overblijft, zijn onverteerde voedselresten die worden opgestapeld in de voor ze via de het lichaam verlaten. Het spijsverteringsstelsel Pagina 41 van 43  10. ▪ Kruis aan. a. De mens is een … Ο Planteneter Ο Vleeseter Ο Alleseter b. De darmlengte van de mens is in vergelijking met de romplengte … Ο 5 x groter Ο 8 x groter Ο 16 x groter c. Welke organen zijn kenmerkend voor het spijsverteringsstelsel van de mens? Ο Korte dunne darm Ο middellange dunne Ο Lange dunne darm Ο Korte blindedarm darm Ο Appendix Ο lange blindedarm 11. ▪ Markeer het aantal duimpjes. Hoe hoger in de voedingsdriehoek, hoe meer je er mag markeren. ▪ Markeer een duimpje omlaag voor wat in de restgroep zit. Tip! Gebruik de voedingsdriehoek. Het spijsverteringsstelsel Pagina 42 van 43  12. ▪ Is de stelling juist of fout? ▪ Verbeter de stelling indien fout. Stelling Juist Fout Voldoende bewegen is even belangrijk als letten op een gezonde en evenwichtige voeding. Verbetering: Om de dertig minuten even rechtstaan volstaat als dagelijkse beweging. Verbetering: Met de fiets naar school gaan is gezonder dan het openbaar vervoer nemen. Verbetering: Naar een sportwedstrijd kijken is even goed als zelf sporten. Verbetering: Elke stap telt als het om beweging gaat, maar hoe meer je beweegt, hoe beter. Verbetering: Het spijsverteringsstelsel Pagina 43 van 43