Tarım Makinaları Ders Notları

Tarım Makinaları Ders Notları

• Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü'nün ders notlarıdır.
• Ders kitabı olarak Prof. Dr. Doğan Erdoğan'ın Tarım Makinaları A.Ü.Z.F. Yayınları kullanılmaktadır.
• Sınavlar ara sınavlar, uygulama sınavı ve yarıyıl sonu sınavından oluşur.
• Sınav sistemi kapalı kitap olup yarı test, yarı klasik sorulardan oluşmaktadır.

Giriş

• Tarım, insanların temel ihtiyaçlarını karşılayan hammaddelerin üretildiği önemli bir sektördür.
• Tarımda üretimin ana kaynağı doğadır.
• Tarımsal üretimde ilerleme biyolojik, teknik ve ekonomik gelişmelerle yakından ilişkilidir.
• Evveliyatında basit üretim metotları kullanılırken, ilerleme ile birlikte münavebeli sistemlere geçilmiştir.
• Polikültür tarım sayesinde işletmelerde işgücü daha dengeli dağıtılmış, ekonomik dayanaklar güçlenmiş ve hem bitkisel hem de hayvansal gıda üretiminde artış sağlanmıştır.
• Teknoloji kullanımı tarımda sosyo-kültürel ve ekonomik değişimlere neden olmuştur.
• Makineleşme, kırsal alanda işleri kolaylaştırmış ve sürelerini kısaltmıştır.
• Bu gelişmeler kırsal yaşamı olumlu yönde etkileyip sosyal değişimlere zemin hazırlamıştır.

Bazı Kavramlar

• İnsanlık tarihinin başlangıcında tarım, insan gücüyle yapılıyordu.
• İhtiyaçların artmasıyla önce evcilleştirilmiş hayvanlar, ardından makineler kullanılmaya başlandı.
• Makinalaşma (mekanizasyon), modern tarım tekniklerinin uygulandığı gelişmiş makine ve araçların kullanımıdır, tarımda enerji kullanımını da içine alır.
• Makine, bir işi yaparken kuvvetin yönünü ve büyüklüğünü değiştiren araçtır.
• Teknik olarak, hareketli parçalar kullanarak bir enerjiyi başka bir enerjiye dönüştürür.
• Tarımda kullanılan makineler iki ana gruba ayrılır: kuvvet makinaları ve iş makinaları.
• Kuvvet makinaları doğal enerji kaynaklarını mekanik enerjiye çevirir (örneğin, içten yanmalı motorlar, su türbinleri, rüzgar türbinleri).
• Traktörler de kuvvet makinası olarak kabul edilir.
• İş makinaları, kuvvet makinalarından aldıkları enerji ile belirli bir işi yapar (örneğin, pulluk, ilaçlama makinası, biçme makinası).
• Aletler de iş makinası sayılır ve uygulanan kuvvetle aynı yönde ve hızda hareket ederek iş görür (örneğin, el çapası, kürek, orak, tırpan).

Ergonomi (İşbilim)

• İnsan, teknik ve çevre uyumunu inceleyen çok disiplinli bilim dalıdır.
• İnsanın doğal özelliklerine uygun makine ve çevre koşulları belirleyerek, makineyle çalışırken verimi artırmayı hedefler.
• Traktör gibi hasat makinelerinde sürücü için ergonomik özellikler önemlidir, bunlara şunlar dahildir:
  • Sürücü koltuğunun vücuda uygun olması
  • Kontrollere kolay erişim
  • Titreşim ve gürültünün az olması
  • İyi görüş açısı
  • İdeal iklim koşulları (nem, sıcaklık, toz vs.)
• Bu faktörlerin yetersiz olması ergonomik eksikliklere yol açar ve sürücü verimini düşürür.

Biyoteknik Özellikler

• Bitkisel üretimde kullanılan makinelerin tasarımında bitki ve ürünlerin teknik özellikleri dikkate alınan ve biyolojik malzeme diye adlandırılan özelliklerdir.
• Biyoteknik özellikler 3 grupta incelenir:
  • Fiziksel özellikler
  • Kimyasal özellikler
  • Biyolojik özellikler
• Fiziksel özellikler 4 gruba ayrılır:
  • Mekanik özellikler (geometrik ölçüler, kütle, yoğunluk, sürtünme katsayısı, viskozite, kopma kuvveti vb.)
  • Isıl özellikler (solunum ısısı, özgül ısı, ısıl iletim vb.)
  • Elektriksel özellikler (iletkenlik katsayısı, dielektrik katsayısı vb.)
  • Optik özellikler (renk, görünüm, yansıtma yeteneği vb.)
• Mekanik özellikler makine tasarımında önemlidir.
• Isıl özellikler depolama ve muhafaza için önemlidir.
• Elektriksel özellikler olgunluk ve kalite belirlemede kullanılır.
• Optik özellikler sınıflandırmada önemlidir.
• Kimyasal özellikler (asit, şeker, mineral madde ve su oranları, pH gibi) ve biyolojik özellikler (olgunlaşma, koku, tat, büyüme tabakası vb) ürün işlemede önem taşır.

Tarımda Makinalaşmanın Gelişimi

• Tarımda makinalaşma belirli bir gelişim süreci izlemiştir:
  • Başlangıç Devresi: Makinalaşma yok denecek kadar azdır; insan gücü temel kaynaktır.
  • İkinci Devre: Basit el aletleri kullanılır; manivelalı ve tekerlekli araçlar ortaya çıkar ve insan gücü verimli kullanılır.
  • Üçüncü Devre: Evcilleştirilmiş hayvanlar temel güç kaynağıdır, insan gücü daha çok hayvanları yönetmek için kullanılır, verimlilik artar.
  • Dördüncü Devre: Hayvanların çektiği makineler gelişir (örneğin, çayır biçme makinası), tekerlekler taşıma dışında diğer işlevleri de görür, iş verimliliği artar.
  • Beşinci Devre: Geçiş dönemidir canlı güç yerine içten yanmalı motorlar kullanılır, verimlilik yükselir, yorgunluk azalır.
  • Altıncı Devre: Makinalaşma en üst seviyededir, motorlu makineler yaygınlaşır insan yönetimi ve denetimi sağlar, yapay zeka işin içine girer.
  • Yedinci Devre: Otomasyon çağıdır ve seralar örnek verilebilir elektrik enerjisinin önemi artar.

Türkiye'de Tarım Makineleri İmalat ve Kullanım Durumu

• Türkiye'de traktör üretimi ihtiyacı karşılayacak düzeydedir ve ihracat da yapılmaktadır.
• Kendi yürür hasat makinelerinde (biçerdöver gibi) aynı durum söz konusu değildir.
• Traktör haricindeki tarım makinelerini üreten büyük ve modern işletme sayısı azdır.
• İmalatçılar genellikle orta ve küçük ölçekli işletmelerdir.
• Üretim genellikle yöresel ve atölye düzeyindedir.
• Tarım makinesi üretimi konusunda yeterli eğitim almamış kişilerce, başka makine örnek alınarak yapılması büyük bir sorundur.
• Bu durum, makinelerin belirli bir kalite ve standarda ulaşmasını engellemektedir.
• Ülkemizde tarım makinelerinin kullanım düzeyi istenilen seviyede değildir.
• Bunun nedenleri:
• İşletmelerin satın alma gücünün yetersizliği,
• Kullanıcıların teknik bilgi eksikliği,
• İşletme ve parsel büyüklüklerinin makine parkına uygun olmaması.
• Türkiye'de birim alana düşen traktör sayısı dünya ortalamasının üzerindedir.
• Ancak hala hayvan gücüyle tarım yapılmaktadır.
• Tarım işletmelerinde genellikle ihtiyaçtan daha fazla ve büyük güçlü traktörler bulunmaktadır, traktörler tarımsal faaliyetler dışında da kullanılmaktadır.

Tarım Makinelerinde İş Verimi

• Bir iş makinesinin birim zamanda yaptığı işe iş verimi adı verilir ve aşağıdaki formüllerle hesaplanır.

• Q= betk.v.t.z (alan verimi)

• Q: Günlük gerçek iş verimi (da/gün)

• betk: İş makinasının etkin iş genişliği (m)

• v: İş makinasının gerçek hızı (km/h)

• t: Günlük etkin çalışma süresi (h)

• z: Zamandan yararlanma katsayısı (-)

• Gerçek çalışma hızı, traktörün teorik hızından (vteo) patinaj hızının (vp) çıkarılmasıyla bulunur.

  • V= Vteo – Vp

• Pratik olarak, patinaj yüzdesi kullanılarak gerçek hız hesaplanabilir:

  • V= Vteo - (1- P/100)

• İş makinesinin çalışma hızını sınırlayan etkenler, agroteknik özellikleridir.

• Her makinenin işlevine ve işlem yaptığı materyale (toprak, bitki vb.) göre değişen optimum hız değerleri vardır.

• Etkin iş genişliği ölçülebilen yapısal iş genişliğinden daha küçüktür.

• Örtme payıyla hesaplanır; ard arda işlenmiş sıralar arasında kalan işlenmemiş alanı ifade eder ve sıranın bindiği genişliktir.

• Çalışma koşuluna bağlı örtme payı yüzdesi (öpy) %5-10 arası kabul edilir.

  • b5tk = b (1- öpy/100)

• Etkin çalışma süresi, boşta geçen zamanları (dinlenme, tamir, tarlaya gidiş-dönüş) içermez.

• Zamandan yararlanma katsayısı ise parsel başlarındaki dönüşler, ürün boşaltma, gübre/ilaç yükleme gibi kayıpları ifade eder. Parsel büyüklüğü ve biçimi de bu katsayıyı etkiler.

• İş verimi, işlenen ürün miktarıyla da tanımlanabilir (örneğin, ton/saat veya adet/gün).

Örnek Çözüm

• 2 m iş genişliğindeki kültüvatörle ikileme yapılan teorik hızı 7,5 km/sa olan, patinaj kaybı %8, örtme payı %5, yararlanma katsayısı %80 alanda 7,5 saatlik sürede ne kadar alan işlenebileceği hesaplanır.

Enerji ve Tarım

• Tarımda enerji kullanımı önemlidir ve gelişmiş ülkelerde verim yüksek enerji kullanımıyla ilişkilidir.

• Fosil yakıtlar (petrol, doğalgaz, kömür) sıklıkla kullanılmaktadır.

• Ancak, fosil yakıtların kullanımı atmosfere CO2 salınımını artırarak sera etkisine ve iklim değişikliğine yol açmaktadır. Ek olarak fosil enerji kaynakları tükenmektedir.

• Fosil yakıtların azalmasıyla yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelinmektedir bunlardan en önemlisi biyomas ile alakalı enerji üretimidir. enerji içeriği yüksek bitkilerde yetiştirilmektedir.

• Tarımda hem üretim faaliyetleri için enerji tüketilirken hem de enerji içeriği olan ürünler üretilebilir. Tüketilen enerji; petrol, tohum, gübre, ilaç ve makine imalatında kullanılan yapım enerjileridir.

• Doğal kaynaklardan elde edilen enerjiye kültürel (ticari) enerji denilir.

• Bitkisel üretimde ana enerji kaynağı güneştir ve bu enerjiden en yüksek düzeyde yararlanmak hedeflenir.

• Tarımsal üretimde elde edilen enerjinin, kullanılan kültürel (ticari) enerjiye oranına enerji çevrim katsayısı denir.

• Bu katsayı kimi bitkisel ürünlerde 4-5 değerine ulaşsa da genellikle daha düşüktür.

• İnsan ve hayvan yemi olarak kullanılan ürünlerin enerji içeriği ve besin değerleri de dikkate alınmalıdır.

• Bitkilerin kullanılamayan kısımları da enerji (biyokütle) kaynağı olarak değerlendirilebilir.

• Tarımdan enerji üretimi mümkündür, bitkisel yağların dizel motorlarda "biyodizel" olarak kullanımı buna örnektir.

• Benzinli motorlarda ise şeker kamışı, şeker pancarı, patates gibi ürünlerden elde edilen "biyoetanol" kullanılabilir.

Enerji Dönüşümü

• Enerji dönüşümü, enerjinin korunumu yasasına göre gerçekleşir; yani enerji yok olmaz, yalnızca şekil değiştirir.

• Ancak dönüşüm sırasında bir kısım enerji ısıya dönüşerek atmosfere dağılır ve "kayıp enerji" olarak adlandırılır.

• Bir enerji dönüşümünde kayıp ve kullanılabilir enerji oranına "verim" veya "iyilik derecesi" denir.

  • Verim (%) = (Elde edilen enerji / Kullanılan enerji) x 100

• Formüldeki enerji miktarları kJ, kcal veya kWh gibi birimlerle ifade edilebilir.

• Bir saatte 3 litre yakıt tüketen ve milinden 30000kj enerji elde eden motorun verimini hesaplayınız (yakıtım enerji içeriği 42000kj/kg, özgül ağırlığı 0.85kg/l)

• Verim = 30000/3.0.85.42000 x 100 = %28

Enerji Kaynakları

• Doğada bulunan enerji kaynaklarına doğal (birincil-primer) enerji kaynakları denir:
  • Fosil enerjisi
  • Nükleer enerji
  • Kas enerjisi
  • Yenilenebilir enerjiler
• Yenilenebilir enerji kaynakları:
  • Güneş ışınları
  • Su enerjisi
  • Rüzgar enerjisi
  • Jeotermal enerji
  • Deniz, dalga
  • Yer ısısı ve biyomas (biyokütle) enerjisidir.
• Bu kaynakların bir bölümü ikincil (sekonder) enerjilere (ısı, elektrik, hidrojen ) dönüştürülerek kullanılabilir
• Canlıların kas enerjisi de primer enerji olarak kabul edilmektedir.
• Enerji kaynakları gruplandırılır.
  • Doğal (primer-birincil enerji kaynakları)
    • Fosil yakıtlar, nükleer enerjiler, kas enerjisi ve yenilenebilir enerji kaynakları (güneş, rüzgar, hidrolik, jeotermal, deniz, dalga)
  • Kullanılabilir (sekonder-ikincil enerji) -mekanik, ısı , ışık ve elektrik

Fosil Enerjisi

• Fosil yakıtlar oluşumu çok uzun süren ve yenilenemeyen enerji kaynaklarındandır.
• Katı (kömür, odun), Sıvı (petrol), gaz (doğalgaz ,lpg) gibi formları vardır.
• İçten yada dıştan yanmalı motorlar, türbinler, sobalar vb kullanılır.
• Günümüzde enerji ihtiyacı genel olarak fosil yakıtlardan sağlanmaktadır.

Nükleer Enerji

• Nükleer santrallerde reaktörlerde ısı elde edilmesiyle oluşur.
• Daha sonra ısı kuvvet makinaları ve türbinler ile mekanik enerjiye ardından da jeneratörler ile elektrik enerjisine dönüştürülür.
• Ağır radyoaktif atomların (Uranyum) nötronlarla bombardıman edilerek küçük atomlara ayrılması ya da hafif radyoaktif atomların (Hidrojen) birleşerek ağır atomlar oluşturması sonucu nükleer enerji açığa çıkar.
• Nükleer reaktörlerde fisyon reaksiyonu ile enerji elde edilir.
• Güneşteki reaksiyonlar füzyondur fakat sıcaklığı çok yüksek olduğu için henüz kontrol altına alınamamıştır.

Yenilenebilir Enerji

• Doğanın kendi evrimi içinde kendisini yenileyebilen enerji kaynaklarıdır.
• 5346 sayılı kanunla hidrolik, rüzgar ,güneş ,jeotermal ,biyokütle ,biyogaz ,dalga akıntı enerjisi ve gel git olarak tanımlanmıştır.

Jeotermal Enerji Kaynakları

• Yerin ısısıdır.

• Yer kabuğunun belirli derinliklerinde birikmiş ısıdan oluşur.

• Jeotermal akışkanları yeryüzüne doğal yollarla ya da sondajlarla çıkartarak ısı yada elektrik üretiminde kullanırız.

• Jeotermal akışkanın kullanım alanları:

  • Yüksek konsantre solüsyonların buharlaştırılması, alüminyum eldesi , şeker endüstrisi,
  • Balık kurutma , yün yıkama, sera ısıtma, balık çiftlikleri

• Kuru buhar santralleri türbünü döndürmek için direkt olarak kuru buhar kullanır.

• Yer ısısından yararlanmada ısı pompaları kullanılır.

• Yerin ısısını kullanarak sıcak su elde etme prensibiyle çalışır.

• Kompresör ile soğutucu madde buharlaştırılır ve yoğunlaştırılarak ısı elde edilir.

Güneş Enerjisi

• Bitmeyen enerji kaynağıdır.
• Ülkemizde günlük 1 m2 alana düşen güneş enerjisi 4.10 kwh'lik değere sahiptir.
• En basit dönüştürücüler kollektörlerdir.
• Yüzeyli olanları ısı elde edemede kullanılır.
• Düz yüzeyli kollektörlerin tarımda kullanıldığı yerler
  • Tarımsal binaların ısıtılması, hayvan barınaklarının ısıtılması, tarım ürünlerinin kurutulması ve kullanma suyunun ısıtılmasıdır.
• Yayınlan ısınları çeşitli yansıtma teknikleri ile bir noktaya odaklanması sonucu enerji elde edilir.
• Mojave çölünde bulunan güneş enerjisi santralinde 1818 adet toplayıcı bulunmaktadır.
• Güneş enerjisinin fotoelektrik dönüşümde fotovoltaik piller kullanılır.
• Piller gelen güneş enerjisini doğruca elektrik enerjisine dönüştürür.
• N tipi yarı iletken ile p tipi iletkenin yan yana gelmesi sonucu elektronlar boşluklara atlar ve doğru akım meydana gelir.
• Piller ; ulaşımın olmadığı kırsal yerleşim yerlerinde elektrifikasyon sağlar , süt ile gıdaların korunması, hava olaylarını görüntüleme sistemleri ,park ve otoyolların aydınlatılması, su pompası olarak ve küçük el aletlerinde kullanılır.
• Güneş pillerinin sulama sistemlerinde enerji sağlayan fotovoltaik jeneratörler vardır.
• Sulama amaçlı dizayn edilmiş güneş panelleri de mevcuttur.
• Güneş fırınlarında dikkatlice dizilmiş aynalar sayesinde odaklanarak 2000 C'ye kadar sıcaklık elde edilebilir.
• Üreteçlerde buhar elde edip türbinler döndürmek için buhar kazanlarında kullanılır.
• Suyun damıtılmasında basit sera tipi damıtıcılar kullanılır.
• Tabana tuzlu su konulur ve taban güneş ışığını absorbe etmesi için siyah renge boyanır.
• Üst tarafı şeffaf kapak ile kapatılır.
• İçeride buharlaşan su soğuk cama çarparak yoğunlaşır ve su damlası halinde birikerek temiz su elde edilir.

Rüzgar Enerjisi

• Hareket halindeki Havanın taşıdığı kinetik enerjidir.
• Her alanda bulunması avantaj yoğunluğunun az olması ise dezavantajıdır.
• Mekanik enerjiye dönüştürücüleri küçük ve basit rüzgar çarkları yada daha büyük ve gelişmiş rüzgar türbinleridir.
• Rüzgar çarklarında elde edilen mekanik enerji küçük ölçekli su pompalarında kullanılır.
• Rüzgar türbinleri çoğunlukla elektrik enerjisine dönüştürülerek kullanılır.
• Rüzgar enerjisi santralleri ; temel ,kule ,gövde ,kanatlar ,pervane göbeği ve dönüştürücüden meydana gelir.

Hidrolik Enerji

• Akarsu enerjisi, küçük su çarkları ya da büyük su türbinleri sayesinde mekanik enerjiye dönüştürülür.
• Çarklar mekanik enerjiyi suyu yükseltmek ya da değirmenlerde kullanılabilir.
• Türbinler ile elde edilen mekanik enerjiler jeneratörler ile elektrik enerjisine dönüştürülerek şebekeye aktarılır.

Hidroelektrik Santral: barajın gölünden gelen su türbinleri döndürerek elektrik üretilir.### Gel-Git Enerjisi

• Gelgit hareketini ay ve güneşin dünyayı çekim kuvveti yaratır.
• Gelgit hareketlerinden enerji elde etmek için kıyılardaki koy ve körfezlerde kurulum yapılır.
• Bu alanlar sayesinde kabarmayı yükselterek daha çok enerji üretim imkanı sağlanır.

Dalga Enerjisi

• Rüzgarların deniz ve okyanus yüzeyindeki sürtünmesi sonucu oluşur.
• Rüzgar hareketleri güneş kaynaklı olduğundan dalgalarında kaynağı güneştir.
• Dalgaların elektrik enerjisine dönüştürülerek kullanılması üzerine çalışmalar yapılır.
• Su hücrelerine alınan dalgalar hücre içinde hava basıncı yaparak mekanik enerji elde edilmesini sağlar.
• Mekanik enerji de türbin sistemleri sayesinde elektrik enerjisine dönüştürülür.

Biyomas (Biyokütle) Enerjisi

• Biyolojik kökenli fosil olmayan organik madde kütlesidir.
• Bitki ve canlı organizmalarıdır.
• Güneş enerjisini fotosentez yaparak kimyasal enerjiye çevirir.
• Karbonhidrat içerikli hayvansal yada bitkisel doğal maddelerdir.
• Kısaca atıklardan elde edilir.
  • Tarımsal atık , orman atığı , sanayi atığı ve organik atık örnektir.
• Katı yakıt (odun) ,sıvı yakıt (biyo dizel) ve gaz yakıt (biyogaz ) elde edilmesinde kullanılabilir.

Biyogaz

• Yenilenebilir enerji kaynağıdır.

• Organik atıkların işlenerek zararsız hale getirilmesi ve enerjiye çevrilmesine olanak sağlar.

• Anaerobik fermentasyon sonucu elde edilen biyogaz doğal gaza benzer.

• Biyogazın yakılması ile elektrik enerjisi elde edilir.

• Atıklar sterilize edilerek çevreye zarar vermesi engellenir.

• Tesislerde çıkan atıklar bitkisel üretimde gübre olarak kullanılır.

• Biyogaz çok yönlü enerji kaynağıdır.

• Isıtma , aydınlatma yada elektrik eldesinde kullanılır.

• Biyogaz tesisinden fermente gübre çıkar ve bu gübre sıvı ,granül yada kurutularak kullanılabilir.

• Biyogaz üretim sistemleri şu ögelerden oluşmaktadır: tarımsal atıklar , gübre satışı , gıda işleme artığı ve organik gübre ile ayrıştırma ünitesi.

Kullanılabilir Enerjiler

• Mekanik Enerji: Hareket enerjisi olup bir cismin iş yapabilme yeteneğidir.
• Potansiyel ve kinetik enerjiden oluşur.
• Örnek olarak; hidrolik santrallerde biriken suyun potansiyel enerjisi kinetiğe dönüşerek türbinin gücünü oluşturur.
• Mekanik enerji başka bir enerjiye kolayca dönüştürülebilir."
• Isı Enerjisi: Yakıtlar aracılığı elde edilen enerjidir. Doğrudan kullanılabileceği gibi makinaları çalıştırmak içinde kullanılabilir.
• Elektrik Enerjisi : Gerilim ve akım şiddeti olan enerji türüdür.
• Diğer enerji kaynakları ( mekanik, kimyasal, termik) kullanılarak elde edilir.

Avantajları

• Basit cihazlarla ısı, ışık mekanik ve kimyasal enerjiyi çevrilebilme.
• Küçük birime bölünebilme
• Kolay açılıp kapanabilme
• Anında kullanıma hazır olabilme
• Artığının az olması
• Gürültünün az olması

Dezavantajları

• Şebekeye bağlı olması

• Gücün sınırlı olması

• Pahalı olması

• Elektrik enerjisi doğru akım ve alternatif akım olarak ikiye ayrılır.

• Doğru akım sadece bir yönde akar.

• Doğru akımda volt ve akım doğru orantılı olup akümülatörlerde depolanabilir.

• Akümülatörler benzinli motorlarda ilk hareketi sağlar.

• Alternatif akımda akım periyodik olarak değişir.

• Evlerdeki voltaj 220 iken sanayide 380 dir

• Bobin ve kondansatör gibi devrelerde ekstra direnç oluşur ve güç faktörü hesaplamaya dahil edilir.

• Alternatif akım devrelerde toprağa göre gerilim olduğundan tehlike arz eder.

• Bu nedenle 42V'dan yüksek gerilimlerde yalıtım, topraklama ve sigorta kullanılması şarttır.

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü ders notları. Tarımsal üretimde ilerleme; biyolojik, teknik ve ekonomik gelişmelerle yakından ilişkilidir. Teknoloji kullanımı tarımda sosyo-kültürel ve ekonomik değişimlere neden olmuştur.