Syllabus Geschiedenis HAVO Centraal Examen 2025

Syllabus Geschiedenis HAVO Centraal Examen 2025

• De syllabus geschiedenis havo 2025 heeft één wijziging ten opzichte van de syllabus van 2024.
• Vanaf het centraal examen 2025 worden de kenmerkende aspecten opgenomen (afgedrukt) in het bronnenkatern bij het examen.

Voorwoord

• De minister stelt de examenprogramma's op hoofdlijnen vast.
• Het centraal examen (CE) omvat de exameneenheden die in het examenprogramma zijn aangewezen.
• Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) geeft jaarlijks een syllabus uit met een toelichting op het CE-deel.
• Een syllabus bevat informatie over exameneisen, specificaties van examenstof, begrippenlijsten, en voorbeeldopgaven.
• Het doel van een syllabus is om leraren een goed beeld te geven van wat wel en niet gevraagd kan worden op het centraal examen.
• De syllabus is geen volledig gesloten beschrijving van alles wat op een examen kan voorkomen.
• De syllabus geldt voor het examenjaar 2025, syllabi van eerdere jaren zijn niet meer geldig.
• Het CvTE publiceert uitsluitend digitale versies van de syllabi op Examenblad.nl.
• Wijzigingen ten opzichte van de vorige syllabus zijn geel gemarkeerd.

Inleiding

• In 2001 bracht de Commissie Historische en Maatschappelijke Vorming een advies uit over een nieuw examenprogramma geschiedenis voor havo en vwo.
• In 2007 ging het nieuwe examenprogramma van start in de vierde klassen van havo en vwo.
• Vanaf 2015 zal het centraal examen geschiedenis havo en vwo domein A in samenhang met domein B beslaan.
• In 2016 werd een werkgroep ingesteld om het examenprogramma substantieel te verlichten, ingaande het CE 2017.
• De verschillen tussen havo en vwo worden gemaakt door te onderscheiden in moeilijkheidsgraad van opgaven en het examen als geheel.
• De syllabuscommissie heeft voor havo een aantal kenmerkende aspecten in drie clusters gespecificeerd, per cluster is er sprake van meer dan één tijdvak, en zo’n dergelijk cluster wordt een 'historische context' genoemd.
• Kenmerkende aspecten worden in het bronnenkatern van het centraal examen opgenomen.

Het Centraal Examen HAVO

• Het centraal examen geschiedenis havo toetst domein A in samenhang met de tijdvakken 5 t/m 10 in domein B.
• De andere domeinen en subdomeinen worden getoetst in het schoolexamen (SE).
• Vakinhoudelijke argumenten moeten afkomstig zijn uit gezaghebbende, wetenschappelijke publicaties.

Domein A

• In domein A wordt historisch denken en redeneren getoetst.
• Het huidige inhoud van domein A wordt ingedeeld in tijd, interpretatie en betekenis voor nu.
• Domein A wordt in het centraal examen getoetst aan de hand van domein B.
• Kandidaten moeten diverse onderdelen van domein A en domein B tegelijk en in relatie tot elkaar beheersen.
• In de syllabus is een deel van de kenmerkende aspecten uit domein B nader toegelicht, bedoeld om toetsing van historisch denken en redeneren op het centraal examen beter mogelijk te maken.
• Examenvragen en bronnen worden in de tijd geplaatst indien historisch denken en redeneren op het examen getoetst wordt aan de hand van de niet nader toegelichte kenmerkende aspecten van domein B.

Tijd

• De kandidaat kan de tien tijdvakken gebruiken als referentiekader om gebeurtenissen chronologisch te ordenen
• De kandidaat kan de tien tijdvakken plaatsen in de periodes Prehistorie, Oudheid, Middeleeuwen, Vroegmoderne Tijd en Moderne Tijd en deze periodes gebruiken als referentiekader om gebeurtenissen chronologisch te ordenen
• De kandidaat kan uitleggen dat elke ordening van tijd een interpretatie is.
• De kandidaat kan rekening houden met het niet-lineaire en multi-causale karakter van historische verschijnselen en gebeurtenissen en verschillende soorten oorzaken en gevolgen.
• De kandidaat kan in historische processen continuïteit en verandering onderscheiden en verschillende soorten verandering herkennen.
• De kandidaat kan herkennen dat elke tijd materiële en immateriële sporen van het verleden in zich draagt en omgaan met het verschil tussen unieke en generieke betekenissen van historische concepten.
• De kandidaat kan uitleggen dat elke ordening van continuïteit en verandering een interpretatie is.

Interpretatie

• De kandidaat kan menselijk gedrag in het verleden verklaren vanuit de toen en daar bekende en geaccepteerde kennis en waarden.
• De kandidaat kan vraagstellingen gericht op (historisch) onderzoek formuleren aan de hand van voorgelegde bronnen.
• De kandidaat kan informatie uit bronnen verzamelen uitgaande van een bepaalde vraagstelling en deze als bewijs gebruiken bij het beantwoorden van die vraagstelling.
• De kandidaat kan de bruikbaarheid van informatie uit een of meer bronnen voor een bepaalde vraagstelling afwegen en daarbij rekening houden met de betrouwbaarheid van de informatie en de representativiteit van de informatie uit de bron.
• De kandidaat kan uitleggen aan de hand van concrete voorbeelden of broninterpretaties dat geschiedverhalen een constructie zijn van het verleden.

Betekenis Nu

• De kandidaat kan uitleggen dat de wijze waarop mensen betekenis geven aan en oordelen over het verleden door de tijd heen verandert en per groep en individu kan verschillen.
• De kandidaat kan bij moreel oordelen over het verleden (door een ander) anachronistisch toepassen van het kader van waarden en normen (van die ander) op het verleden herkennen.

Domein B: Historische Contexts

• De historische contexten die in het centraal examen HAVO behandeld worden zijn:
  • Het Britse rijk (1585-1900)
  • Duitsland in Europa (1918-1991)
  • Nederland (1948-2008)

Het Britse Rijk: 1585-1900

• De Engelse koloniën in de Amerika's ontwikkelden zich tussen 1585 en 1833.
• De Europese overzeese expansie begon.
• De protestantse reformatie leidde tot een splitsing in de christelijke kerk in West-Europa.
• Er ontstonden wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.
• Rationeel optimisme en verlicht denken werden toegepast op alle terreinen van de samenleving.
• De Europese overheersing breidde zich uit, vooral in plantagekoloniën en de trans-Atlantische slavenhandel.
• De democratische revoluties in westerse landen leidden tot discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

India als Belangrijkste Kolonie (1765-1885)

• Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie speelden een rol.
• De Europese overheersing breidde zich uit met plantagekoloniën en slavenhandel.
• De industriële revolutie in de westerse wereld legde de basis voor een industriële samenleving.
• Imperialisme en emancipatiebewegingen kwamen op.

Rol van Koloniën in Groot-Brittannië (1750-1900)

• De industriële revolutie legde de basis voor een industriële samenleving.
• Discussies over de 'sociale kwestie' ontstonden.
• De moderne vorm van imperialisme hield verband met de industrialisatie.
• Democratisering en politiek-maatschappelijke stromingen zoals liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme ontstonden.

Duitsland in Europa 1918-1991

• De opkomst van het nationaalsocialisme en de gevolgen voor Duitsland en Europa (1918-1945).
• De rol van moderne propaganda, communicatiemiddelen en massaorganisatie.
• De praktijk van totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme.
• De crisis van het wereldkapitalisme en het voeren van twee wereldoorlogen.
• Racisme en discriminatie leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
• De Duitse bezetting van Nederland.
• De Koude Oorlog beïnvloedde de geschiedenis van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog (1945-1961).
• De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken en de dreiging van een atoomoorlog.
• De eenwording van Europa en de toenemende westerse welvaart leidden tot sociaal-culturele veranderingen.
• De hereniging van beide Duitslanden en de integratie in Europa (1961-1991).

Nederland 1948-2008

• De maatschappelijke verhoudingen veranderden in Nederland van 1948 tot 1978.
• De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken en de dreiging van een atoomoorlog.
• Dekolonisatie maakte een einde aan de westerse hegemonie.
• Europese eenwording, toenemende westerse welvaart en pluriforme en multiculturele samenlevingen ontstonden.
• De maatschappelijke verhoudingen veranderden tussen 1978-2008.

Toelichting Kenmerkende Aspecten

• Het begin van de Europese overzeese expansie (HC: oorzaken en gevolgen).
• Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling (Italië vanaf het midden van de 14e eeuw).
• De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid (Bouwkunst, beeldende kunst en het humanisme).
• De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had (HC: Ontstaan en verspreiding van de ideeën van Luther en Calvijn).
• Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie (HC).
• Rationeel optimisme en 'verlicht denken' werd toegepast op alle terreinen van de samenleving (HC).
• Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme (HC).
• De industriële revolutie (HC: Dat de basis legde voor een industriële samenleving).
• Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces (HC).
• De opkomst van emancipatiebewegingen (HC).
• Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme (HC).
• De dekolonisatie (HC: Die een eind maakte aan de westerse hegemonie in de wereld).

Bijlage 1: Examenprogramma Geschiedenis HAVO

• Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen.
• Het examenprogramma bestaat uit de domeinen: Historisch besef, Oriëntatiekennis, Thema's, geschiedenis van de rechtsstaat en Oriëntatie op studie en beroep.
• Het centraal examen: Domeinen A en B, tijdvakken 5 t/m 10.
• Het schoolexamen: Domein A, domein B (tijdvakken 1 t/m 4), domeinen/subdomeinen waarop het CE geen betrekking heeft, & andere vakonderdelen.

Domein A Beschrijft:

• De kandidaat kan verschillende gebeurtenissen ordenen met aanduidingen van tijd en tijdsindeling gebruiken.
• De kandidaat kan de tijdvakken met bijbehorende tijdsgrenzen noemen en als referentiekader gebruiken.
• De kandidaat kan de tijdvakken plaatsen in de periodes Prehistorie, Oudheid, Middeleeuwen, Vroegmoderne tijd en Moderne Tijd en uitleggen dat de indeling interpretatief is.
• De kandidaat kan processen, samenhang, continuïteit en de betekenis van gebeurtenissen voor het heden beschrijven, een vraag formuleren en bruikbaar bronnenmateriaal verwerven.
• De kandidaat kan verklaringen geven voor gebeurtenissen / ontwikkelingen en onderscheid maken tussen oorzaken en gevolgen.
• De kandidaat kan bij het geven van oordelen rekening houden met feiten, meningen, tijdsgebondenheid, plaatsgebondenheid en argumenten.

Domein B Beschrijft:

• De kandidaat kan voor elk van de tien tijdvakken de kenmerkende aspecten noemen, een passend voorbeeld geven en uitleggen hoe kennis van het betreffende tijdvak de oriëntatie op de hedendaagse werkelijkheid beïnvloedt.

Bijlage 3: Lijst van kenmerkende aspecten opgenomen in het bronnenkatern van het centraal examen havo

• Tijdvak 5: Ontdekkers & Hervormers
• Tijdvak 6: Regenten & Vorsten
• Tijdvak 7: Pruiken & Revoluties
• Tijdvak 8: Burgers & Stoommachines
• Tijdvak 9: Wereldoorlogen
• Tijdvak 10: Televisie & Computer