Сібір хандығы: Пайда болуы мен дамуы
25 Questions
7 Views

Choose a study mode

Play Quiz
Study Flashcards
Spaced Repetition
Chat to Lesson

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Сібір хандығының пайда болуына не себеп болды?

  • Тайбұға әулетінің билікке келуі
  • Моңғол империясының күшеюі
  • Алтын Орданың ыдырауы және Шибан ұлысының бөлініп шығуы (correct)
  • Қазақ хандығының күшеюі

Сібір хандығының солтүстік шекарасы қай өзенге дейін созылды?

  • Ертіс
  • Обь (correct)
  • Есіл
  • Тобыл

«Сібір» термині алғаш рет қай шығармада кездеседі?

  • Шыңғыснама
  • Жами ат-Тауарих
  • Моңғолдардың құпия шежіресі (correct)
  • Китаб-и Дәде Қорқыт

Палладийдің тұжырымы бойынша, «Сібір» қандай аумақты қамтыған?

<p>Ертіс пен Обь аралығы (C)</p> Signup and view all the answers

Қашлық қаласы батысеуропалықтардың карталарында қалай аталды?

<p>Sebur (A)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығының негізін қалаған әкімшілік-саяси бірлікке қатысты қандай екі негізгі пікір бар?

<p>Шибан және Тайбұға әулеттері (C)</p> Signup and view all the answers

Тайбұға не себепті Тура қаласын Чимги-Тура деп өзгертті?

<p>Шыңғысханның құрметіне (D)</p> Signup and view all the answers

XV ғасырдың екінші жартысында Түмен хандығының тәуелсіз мемлекет ретінде пайда болуына дейін ол қандай атаумен белгілі болды?

<p>Ібір (C)</p> Signup and view all the answers

Ибақ 1471 жылы қандай күштермен одақтасып, Шайх-Хайдарды жеңді?

<p>Ноғай мырзалары, Ұлы Орда билеушісі және қазақ билеушілері (C)</p> Signup and view all the answers

Ибақ ноғай мырзаларымен бірігіп кімді өлтірді?

<p>Ахмет ханды (D)</p> Signup and view all the answers

1492 жылы Қажы-Тарханға сәтсіз шабуыл жасаған ағайынды хандар кімдер?

<p>Ибақ хан және Мамық сұлтан (D)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығында жоғары билеуші кім болды?

<p>Хан (A)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығының мемлекеттік құрылымы қандай сипатта болды?

<p>Жартылай әскери (B)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығында хан кімдерге арқа сүйеген?

<p>Уәзірлерге (қараша мен кеңесші) (D)</p> Signup and view all the answers

Көшім ханның тұсында Сібірде қандай дін тараған?

<p>Ислам діні (B)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығының негізгі экономикалық салалары қандай болған?

<p>Сауда мен аңшылық (D)</p> Signup and view all the answers

Атаман Ермактың отряды Сібір хандығына қай жылы шабуыл жасады?

<p>1582 жылы (C)</p> Signup and view all the answers

Көшім хан қай жылы орыс әскерлеріне қарсы шайқаста жеңіліп, қашып кетеді?

<p>1598 жылы (C)</p> Signup and view all the answers

Түркітілдес феодалдардан басқа, Сібір хандығында қандай тайпалардың феодалдары болды?

<p>Ханты және мансы тайпалар (D)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығының негізгі әкімшілік және әскери орталықтарының бірі қай қала?

<p>Қызыл-Тура (B)</p> Signup and view all the answers

Көшім ханның ұлы Мәметқұл қай шайқаста бір түменді басқарған?

<p>Абалақ өзенінің бойындағы шайқаста (A)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығы әскерлерінің негізгі қаруларының қатарына не кірмейді?

<p>Мылтық (D)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығындағы түркітілдес тайпалардың негізгі шаруашылық түрі қандай?

<p>Жартылай көшпелі мал шаруашылығы, балық аулау және аңшылық (D)</p> Signup and view all the answers

Сібір хандығының көпұлтты саяси бірлестік болуының басты кемшілігі неде болды?

<p>Құрылымның әлсіздігі және жікке бөлінуі (A)</p> Signup and view all the answers

Қай жылы Көшім әскерлері атаман Ермактың отрядынан жеңіліске ұшырады?

<p>1582 жылы (D)</p> Signup and view all the answers

Flashcards

Сібір хандығы

XV ғасырдың екінші жартысында Батыс Сібірде пайда болған феодалдық мемлекет. Алтын Орданың ыдырауынан және Шибан ұлысының бөлініп шығуымен байланысты.

Обь өзені

Сібір хандығының негізгі өзені, солтүстік шекарасын белгілеген.

Пермь жері, Қазақ Ордасы, Маңғыт жұрты

Сібір хандығына шектес басқа мемлекеттер, Сібір хандығының қоршауын көрсетеді.

"Shibir" жері

Сібір, Түмен хандығының негізін қалаған аймақ, ол тарихи деректерде "Shibir" деген атпен аталады.

Signup and view all the flashcards

Тура қаласы (Чимги-Тура)

Шыңғысханның құрметіне Тайбұға салдырған қала, қазіргі Түмен қаласының орнында.

Signup and view all the flashcards

Тайбұға

XIII-XV ғасырларда Батыс Сібірдегі түрік тайпаларының басшысы, Тайбұға әулетінің негізін қалаушы.

Signup and view all the flashcards

Әбілқайыр хан

Алтын Орданың билеушісі, 1428 жылы Батыс Сібірді басып алған.

Signup and view all the flashcards

Чинги-Тура

Сібір хандығы астаналарының бірі, Каталон атласында "Singui" деген атпен көрсетілген.

Signup and view all the flashcards

Ибақ

Түмен хандығының негізін қалаған билеуші, Шайх-Хайдарды жеңіп, Сібірде билік орнатқан.

Signup and view all the flashcards

Алтын Орданың ыдырауы

Сібір хандығының пайда болуына ықпал еткен фактор, Алтын Орданың әлсіреуі.

Signup and view all the flashcards

Сібір ханы

Сібір хандығының билеушісі. Ханды бектер, мырзалар және тархандар сайлайды.

Signup and view all the flashcards

Қызыл-Тура, Қасым-Тура, Явлу-Тура (Ялуторовск), Тонтур

Сібір хандығындағы әкімшілік және әскери орталықтар.

Signup and view all the flashcards

Ханты тайпасы

Сібір хандығының құрамындағы тайпалардың бірі. Жартылай көшпелі мал шаруашылығымен, балық аулаумен және аңшылықпен айналысқан.

Signup and view all the flashcards

Мансы тайпасы

Сібір хандығының құрамындағы тайпалардың бірі. Жартылай көшпелі мал шаруашылығымен, балық аулаумен және аңшылықпен айналысқан.

Signup and view all the flashcards

Жартылай әскери сипат

Сібір хандығындағы мемлекеттік құрылымның сипаты. Әскери сипатта болуына хандықты басқаруда хан уәзірге арқа сүйеген.

Signup and view all the flashcards

Уәзір

Сібір хандығындағы жоғарғы ханға жақын тұрған адам. Хандықты басқаруда ханға көмектескен.

Signup and view all the flashcards

Көшім

Сібір хандығының ханы. Ол Сібір хандығын Ресейден қорғауға тырысты.

Signup and view all the flashcards

Ермак

Сібір хандығындағы әскери қолбасшы. Ол 1582 жылы Сібір хандығын басып алады.

Signup and view all the flashcards

Садақ, қылыш, найза, айбалта

Сібір хандығының әскери қаруы.

Signup and view all the flashcards

Дулыға, сауынтты

Сібір хандығының қорғаныс құралдары.

Signup and view all the flashcards

Түмен

10 000 адамнан құралған әскер тобы.

Signup and view all the flashcards

Ибақ хан

Сібір хандығының ханы. Ол 1492 жылы Қажы-Тарханды басып алуға тырысқан.

Signup and view all the flashcards

Мамық сұлтан

Сібір хандығының ханы. Ол 1492 жылы Қажы-Тарханды басып алуға тырысқан.

Signup and view all the flashcards

Сауда мен аңшылық

Сібір хандығындағы негізгі экономикалық салалар.

Signup and view all the flashcards

Қажы-Тархан (Астрахань)

Сібір хандығының астанасы.

Signup and view all the flashcards

Study Notes

Сібір хандығының пайда болуы мен дамуы

  • Сібір хандығы (кейде Түмен хандығы деп те аталады) – XV ғасырдың екінші жартысында Батыс Сібірде Алтын Орданың ыдырауынан пайда болған феодалдық мемлекет.
  • Хандық Пермь жерімен, Қазақ Ордасымен және Маңғыт жұртымен шектесті.
  • Солтүстік шекарасы Обь өзенінің төменгі ағысына дейін, ал шығыс шекарасы Ала Ордаға (Пегая Орда) дейін созылған.
  • «Сібір» термині 1206 жылы Жошының бұл жерлерді бағындырғаны туралы жазылған «Моңғолдардың құпия шежіресінде» ең алғаш кездеседі, алайда оның нақты шекарасы тарихшылар үшін әлі күнге дейін нақтыланбаған.

Хандықтың саяси құрылымы

  • Хандықтың құрылуы мен шекаралары жиі өзгеріп отырады.
  • 12—15 ғасырларда Батыс Сібір жерінде бірнеше түркі тайпалары мекен етеді.
  • Олар моңғол шапқыншылығынан кейін Алтын Орда құрамына кіреді, сонымен қатар Шибан әулетінің жері болып саналады. -Тайбұға әулеті мемлекетті басқарады.
  • Әбілқайыр хан 1428 жылы Батыс Сібірді басып алуға тырысады, бірақ Шибан әулеті мемлекетті сақтайды.
  • Өзбек ханның реформаларынан кейін Шибан ұлысы дербес әкімшілік-аумақтық бірлік болып қалады.
  • Дербес Түмен хандығы XV ғасырдың екінші жартысында қалыптасады.

Ибақ ханның билік етуі

  • Ибақ хан жоғарғы билікті иеленеді, ноғай мырзаларымен, Ұлы Орданың ханы Ахмет ханмен және қазақ билеушілерімен одақ құрады.
  • 1471 жылы Ибақ Шайх-Хайдарды жеңеді.
  • 1481 жылы Ноғай мырзалары Ахмет ханды өлтіреді.
  • Ибақ пен Мамық сұлтан 1492 жылы Қажы-Тарханға (қазіргі Астрахань) шабуыл жасайды, бірақ билігі аз көрінеді.

Сібір хандығының орыс мемлекетімен қақтығысы

  • Сібір ханы Көшім Ресейдің шығысқа қарай ұмтылуына кедергі жасайды.
  • 1574-1575 жылдары Көшім Иван Грозныйдың отрядын қырып жібереді .
  • 1582 жылы Көшім әскері атаман Ермақтың отрядынан жеңіледі.
  • 1582 жылы Ермак отряды Ескер қаласына шабуыл жасайды; 1584 жылы Көшім Ермақты өлтіреді.
  • 1598 жылы Көшім орыс әскерінен жеңіледі және Шығыс Қазақстанға қашады.

Сібір хандығының қоғамдық және экономикалық жағдайы

  • Сібір хандығы көпұлтты мемлекет болды.
  • Жоғарғы билік – хан, оны бектер, мырзалар және тархандар сайлайды.
  • Хандықтың құрылымы жартылай әскери сипатқа ие, Хан Уәзірге арқа сүйсейді.
  • Мырзалар мен бектер соғыстарға қатысатын, әскердегі рөлі маңызды.
  • Түркі тілдегі халық жартылай көшпелі мал шаруашылығымен, балық аулауымен және аңшылықпен айналысады.
  • Оттырықшылық өмірдің элементтері де кездеседі (тоқыма, метал өңдеу, құмыра өндірісі).
  • Негізгі әкімшілік және әскери орталықтары: Қызыл-Тура, Қасым-Тура, Явлу-Тура (яғни, қазіргі Ялуторовск), Тонтур.
  • Көшім тұсында Сібірде көптеген қамалдар, ғимараттар салынады, ислам діні таралады.
  • Негізгі экономикалық іс-әрекеттер: сауда және аңшылық.

Сібір хандығының әскери күші

  • Сібір хандығы армиясының нақты саны тарихта белгісіз, бірақ Абалақ өзені бойындағы шайқаста Көшімдікінің ұлы Мәметқұл 10000 әскерді басқарған деп мәлімделеді.
  • Хандық әскері орталықтанбаған болғандықтан, орыс әскеріне қарсы тиімді қарсылық көрсете алмайды.
  • Әскері ноғайлар, жергілікті тайпалардан құралады.
  • Жауынгерлер садақ, қылыш, найза, айбалталарды, қорғаныс құралдары ретінде дулыға, сауыттарды қолданды.

Хандықтың ыдырауы

  • 1598 жылы Көшім жеңіліп, Шығыс Қазақстанға қашады.
  • Сібір хандығының Мәскеу мемлекетінің құрамына кіру үрдісі басталады.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Quiz Team

Description

Сібір хандығы XV ғасырдың екінші жартысында Алтын Орданың ыдырауынан пайда болған феодалдық мемлекет. Хандықтың өзгешелігі мен саяси құрылымын зерттеу қызықты фактілер бойынша беріледі. Бұл квиз тарихтық білімдеріңізді сынап, Сібір хандығының маңызын түсінуге мүмкіндік береді.

More Like This

Use Quizgecko on...
Browser
Open
Browser
Browser