შრომის ეკონომიკა: საგანი და მნიშვნელობა

თემა 1. შრომის ეკონომიკის საგანი და ადგილი ეკონომიკურ მეცნიერებათა სისტემაში

• ადამიანი ცხოვრების მნიშვნელოვან ნაწილს შრომით პროცესში ატარებს.

• შრომა განიხილება, როგორც მიზანმიმართული ქმედება მატერიალური და სულიერი ფასეულობების შესაქმნელად.

• შრომის ეკონომიკა შეისწავლის სოციალურ-შრომით ურთიერთობებს.

• შესწავლის ძირითადი ასპექტებია შრომის პროცესის ინტელექტუალიზაცია და ჰუმანიზაცია.

• თანამედროვე გლობალური კრიზისის პირობებში შრომის ეკონომიკის უმთავრესი პრობლემაა მასობრივი უმუშევრობის შემცირება და დასაქმების სისტემის ოპტიმიზაცია.

• ადამიანური რესურსების მენეჯმენტი და პერსონალის მართვა მჭიდროდაა დაკავშირებული შრომის ეკონომიკასთან.

• მნიშვნელოვანი ცვლილება შრომით პროცესებში გამოიხატება მისი ინტელექტუალიზაციით.

• ეს გულისხმობს მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების როლის ზრდას და გონებრივი შრომის წილის მატებას ფიზიკურთან შედარებით.

• გონებრივი შრომისა და მძიმე ფიზიკური შრომის შეთავსება წარმოადგენს ცვლილების ნაწილს.

• ცოდნის გადაქცევა ადამიანურ კაპიტალად ასევე მნიშვნელოვანია.

• შრომის ჰუმანიზაცია მოიცავს შრომის სტიმულთა სისტემას, სამართლიანობას და სოციალურ გარანტიებს.

• შრომა უნდა გადაიქცეს წარმოების ძირითად ფაქტორად მოსახლეობის შემოსავლების უზრუნველსაყოფად.

• შრომის ეკონომიკა, როგორც მეცნიერება, მჭიდროდ უკავშირდება სტატისტიკას და ეკონომიკურ-მათემატიკურ მოდელირებას.

• ასევე დაკავშირებულია ეკონომიკურ თეორიასთან და მაკროეკონომიკურ განვითარებასთან.

• შრომის ეკონომიკა, როგორც დამოუკიდებელი მეცნიერება, ჩამოყალიბდა XIX საუკუნის დასაწყისში.

თემა 2. ადამიანური რესურსების ფორმირება, ტერიტორიული და პროფესიული მობილობა

• შრომის ეფექტიანობას ყველაზე მეტად განსაზღვრავს შრომითი პოტენციალის ფორმირება.

• XXI საუკუნის დასაწყისიდან წარმოების მთავარ ფაქტორად აღიარებულია შრომა და ადამიანური კაპიტალი.

• შრომითი რესურსების შემადგენლობაში არ შედის მოსახლეობის 60-დან 75 წლამდე ასაკობრივი ჯგუფი.

• ადამიანური კაპიტალისთვის დამახასიათებელი ძირითადი ნიშნებია ჯანმრთელობა, განათლება, ბუნებრივი მონაცემები და პროფესიონალიზმი.

• ეკონომიკურად აქტიურ მოსახლეობაში შედიან პირები, რომელთაც არ აქვთ სამუშაო, ეძებენ მას და მზად არიან შეუდგნენ მუშაობას.

• ეკონომიკურად არააქტიურ მოსახლეობაში შედიან პირები, რომლებსაც არსებული შემოსავლების გამო არ სურთ მუშაობა.

• მოსახლეობის ეკონომიკური აქტიურობის დონე განისაზღვრება ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის შეფარდებით მოსახლეობის საერთო რიცხოვნობასთან.

• შრომითი რესურსების აბსოლუტური ზრდა გამოითვლება შრომითი რესურსების რიცხოვნობის სხვაობით პერიოდის ბოლოსა და პერიოდის დასაწყისში.

• შრომითი რესურსების აბსოლუტური რიცხოვნობა გამოითვლება შრომისუნარიანი მოსახლეობიდან I და II ჯგუფის უმუშევარი ინვალიდების გამოკლებით.

• ამას ემატება მომუშავე მოზარდები და მომუშავე პენსიონერები.

• შრომითი რესურსების სიბერის კოეფიციენტი გამოითვლება 40-64 წლის ასაკობრივი ჯგუფის თანაფარდობით 16-64 წლის ასაკობრივი ჯგუფის რიცხოვნობასთან.

• ემიგრაციის მასშტაბის შემთხვევაში, მოსახლეობის რაოდენობა მცირდება, ასევე შრომითი რესურსების რაოდენობაც.

• საწარმოს შრომითი პოტენციალი გამოითვლება მომუშავეთა რიცხოვნობის გამრავლებით სამუშაო დღეების რიცხვსა და სამუშაო დღის ხანგრძლივობაზე.

• შრომითი პოტენციალი შეისწავლება კომპანიის, მისი სტრუქტურული ერთეულებისა და მომუშავეების დონეზე.

• შრომითი რესურსების განაწილება ხდება საქმიანობის სახეობების, პროფესიული და ტერიტორიული ნიშნების მიხედვით.

• შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის კრიტერიუმით, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა არის 15 წლის და მეტი ასაკის მოსახლეობა, რომელიც დასაქმებულია ეკონომიკური საქმიანობითა და უმუშევრები.

თემა 3. შრომის ბაზრის ფუნქციონირების საფუძვლები

• ფართო გაგებით შრომის ბაზარი მოიცავს მხოლოდ უმუშევრებსა და დასაქმებულებს.

• ვიწრო გაგებით შრომის ბაზარი მოიცავს ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის უმუშევარ ნაწილს, რომელიც აქტიურად ეძებს სამუშაოს.

• მიმდინარე შრომის ბაზარი აერთიანებს სამუშაოს აქტიურ მაძიებლებს და მოიცავს ღია და ფარულ შრომის ბაზრებს.

• შრომის ბაზრის ინფრასტრუქტურა წარმოადგენს ორგანიზაციებისა და დაწესებულებების კომპლექსს, ასევე სამართლებრივ გარემოს, რომლებიც უზრუნველყოფენ შრომის ბაზრის ნორმალურ ფუნქციონირებას.

• შრომის ბაზრის ტევადობა განისაზღვრება სამუშაო ძალაზე მოთხოვნა მიწოდების თანაფარდობით შრომის ბაზარზე მოქმედი ყველა ფაქტორის გათვალისწინებით.

• შრომის ბაზრის სუბიექტებია დამსაქმებლები, დასაქმებულები, უმუშევრები, პროფკავშირები, სახელმწიფო და საკანონმდებლო გარემო.

• არსებული ფაქტორებიდან, სამუშაო ძალის მიწოდებაზე ყველაზე ნაკლებად მოქმედი ფაქტორია შრომის მწარმოებლურობა და ბაზრის ტიპი.

• შრომის ბაზრის კონიუნქტურა წარმოადგენს სამუშაო ძალაზე მოთხოვნა-მიწოდების თანაფარდობასა და მათ ურთიერთშესაბამისობას შრომის ბაზარზე.

• შრომის ბაზარზე სამუშაო ძალის სიჭარბე (უმუშევრობა) უპირატესად წარმოიშობა, როდესაც სამუშაო ძალის მიწოდება ჭარბობს მოთხოვნას.

• სრულყოფილი (თავისუფალი) კონკურენციის შრომის ბაზრისათვის ნიშანდობლივია ის, რომ ბაზარზე არსებობს კონკრეტული კვალიფიკაციის მქონე სამუშაო ძალის დაქირავების მსურველი ფირმებისა და ასევე ერთნაირი კვალიფიკაციის მქონე პოტენციური მომუშავეების დიდი რაოდენობა.

• შრომის ბაზრის კონიუნქტურის ტიპებია უმუშევრობა, სამუშაო ძალის სიჭარბე და აბსოლუტური წონასწორობა.

• ორმხრივი მონოპოლია შრომის ბაზარზე ისეთი სიტუაციაა, როცა დამქირავებელი სამუშაო ძალის ერთადერთი მყიდველია, ხოლო სამუშაო ძალის გამყიდველი ფლობს მონოპოლიურ ძალაუფლებას (პროფკავშირებში გაერთიანებული მომუშავეები.

• ხელფასის განაკვეთის ზრდა გარკვეულ დონემდე, რომელიც ასტიმულირებს ადამიანს გაზარდოს სამუშაო ძალის მიწოდება, ცნობილია, როგორც შენაცვლების ეფექტი.

• ხელფასის განაკვეთის განსაზღვრულ დონემდე ზრდის შემდეგ, შესაძლებელია მოხდეს სამუშაო ძალის მიწოდების შემცირება, ამას შემოსავლის ეფექტი ეწოდება.

• შრომის ბაზრის სეგმენტაცია გულისხმობს მომუშავეებისა და სამუშაო ადგილების დაყოფას ჩაკეტილ და მყარ სექტორებად, ზონებად, რომლებითაც შემოფარგლულია სამუშაო ძალის მობილურობა

• შრომის ბაზრის სეგმენტებიდან გამოიყოფა პირველადი და მეორადი შრომის ბაზარი.

• დასაქმების ლეგალურობის თვალსაზრისით გამოიყოფა ფორმალური და არაფორმალური შრომის ბაზარი.

• მეორადი შრომის ბაზრისათვის დამახასიათებელია არასტაბილური დასაქმება და ხელფასის დაბალი განაკვეთი.

• შრომის ზღვრული პროდუქტი არის შრომის (სამუშაო ძალის) დამატებითი ერთეულის გამოყენებით მიღებული დამატებითი პროდუქტი.

• არსებული ფაქტორებიდან სამუშაო ძალის მოთხოვნაზე ყველაზე ნაკლებად მოქმედი ფაქტორია შრომის მწარმოებლურობა და ბაზრის ტიპი.

თემა 4. დასაქმება და უმუშევრობა

• შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის კრიტერიუმებიდან გამომდინარე, ადამიანი უმუშევარია თუ იგი "ეძებს სამუშაოს” ვინაიდან არ გააჩნია იგი და დროის განსაზღვრული მომენტისათვის შეძლებს სამუშაოს დაწყებას, არის „სამუშაოს გარეშე" და არ გააჩნია ანაზღაურებადი სამუშაო გარკვეულ დროის განმავლობაში.

• ფრიქციული უმუშევრობა წარმოიშობა მაშინ, როცა მოცემული კვალიფიკაციის სამუშაო ძალაზე არსებობს მოთხოვნა, მაგრამ საჭიროა გარკვეული დრო დასაქმებისათვის, ვინაიდან იგი პირველად გადის შრომის ბაზარზე.

• ციკლური უმუშევრობა გამოწვეულია წარმოების დონის დაცემითა და ერთობლივი დანახარჯების დაბალი დონით.

• დასაქმებული მოსახლეობა მოიცავს მხოლოდ დაქირავებულებსა და თვითდასაქმებულებს.

• ოუკენის კანონის თანახმად თუ ფაქტობრივი უმუშევრობის დონე 4.0%-ით გადააჭარბებს ბუნებრივს, მაშინ ფაქტობრივი მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) მოცულობის ჩამორჩენა პოტენციური მშპ-დან შეადგენს 8.0%-ზე მნიშვნელოვნად მეტს.

• უმუშევრობის ბუნებრივი დონე წარმოადგენს სტრუქტურული და ფრიქციული უმუშევრობის ჯამს.

• უმუშევრობის დონე გამოიანგარიშება უმუშევართა რიცხოვნობის შეფარდებით ეკონომიკურად აქტიურ მოსახლეობასთან.

• შრომის ბაზრის დაძაბულობის კოეფიციენტი გამოიანგარიშება უმუშევართა რაოდენობის შეფარდებით ვაკანტური სამუშაო ადგილების რაოდენობასთან.

• ეფექტიან დასაქმებას, ეკონომიკურად მიზანშეწონილ სამუშაო ადგილებზე მოთხოვნა დაკმაყოფილდება შესაბამისი პროფესიულ-კვალიფიციური შემადგენლობის სამუშაო ძალის მიწოდებით.

• არაფორმალურად დასაქმებულებს მიაკუთვნებიან პირები, რომელთა ეკონომიკური საქმიანობა არ არის რეგისტრირებული კანონმდებლობის შესაბამისად და არ იხდიან გადასახადებს.

• უმუშევრობის დონის შემცირება შეიძლება გამოწვეული იყოს ეკონომიკურად არააქტიური მოსახლეობის ნაწილის გადასვლით _ დასაქმებულთა რიგებში.

• უმუშევრობის დონის ზრდა შესაძლებელია თუ დასაქმებულებიდან უმუშევართა რიგებში გადასული ნაკადი გადიდდება.

• დასაქმება ესაა სოციალურ-ეკონომიკური კატეგორია, რომელიც ახასიათებს სოციალურ-შრომითი ურთიერთობების სხვადასხვა ფორმებს და დაკავშირებულია შემოსავლის მიღების მიზნით საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობაში ადამიანების მონაწილეობასთან.

• დასაქმების ძირითადი სახეებია ფორმალური და არაფორმალური, სრული და არასრული.

• საერთაშორისო სტატისტიკაში მოსახლეობის დასაქმების დონის მაჩვენებელი გამოიანგარიშება დასაქმებულთა რიცხოვნობის შეფარდებით ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის რიცხოვნობასთან.

თემა-5: შრომის ბაზრის რეგულირება და მისი ინფრასტრუქტურა

• შრომის ბაზარი არის საზოგადოებრივი ურთიერთობების, სოციალური ნორმებისა და ინსტიტუტების სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს მოთხოვნა-მიწოდების კანონის საფუძველზე სამუშაო ძალის კვლავწარმოებას, განაწილებასა და გამოყენებას.

• დასაქმების აქტიური პოლიტიკის პარალელურად, უმუშევარი მოსახლეობის დროებითი სოციალური დაცვის მიზნით უნდა განხორციელდეს პასიური პილიტიკა რომელიც გულისხმობს რეგისტრირებულ უმუშევართათვის შემწეობის ოდენობისა და გაცემის ხანგრძლივობის დადგენას, სამეწარმეო საქმიანობის დაწყებაში ხელშეწყობას და არსებული სამუშაო ადგილების შენარჩუნებისა და ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის მიზნით სპეციალური ღონისძიებების განხორციელებას.

• დასაქმების აქტიური პოლიტიკის ამოცანებია შრომის ბაზრის სტრუქტურის სრულყოფა, დასაქმების სამსახურების ფუნქციონირების გაუმჯობესება, უმუშევართა კონსულტირება და მონიტორინგი, მათი პროფესიული ორიენტაცია და შრომითი მოწყობა.

• პერსპექტივაში დასაქმების აქტიური პოლიტიკის საბოლოო მიზანია სიღარიბის დონის შემცირება და ცხოვრების დონის ამაღლება.

• კლასიკოსების თვალსაზრისით, თავისუფალი კონკურენციის პირობებში, საბაზრო სისტემას აქვს შრომისუნარიანი მოსახლეობის სრული დასაქმების უზრუნველყოფის უნარი, რაც შეესაბამება შრომის ბაზრის ფუნქციონირების ნორმალურ პირობებს.

• ჯ. მ. კეინზის თვალსაზრისით, საბაზრო ეკონომიკაში არ არსებობს მექანიზმი, რომელიც ავტომატურად უზრუნველყოფს სრულ დასაქმებას ყველა პირობებში, აუცილებელია ეკონომიკაში სახელმწიფოს სისტემატური ჩარევა სრული დასაქმებისა და პოტენციური მთლიანი შიდა პროდუქტის მისაღწევად.

• მონეტარისტების თვალსაზრისით, შრომის ბაზარზე ხანგრძლივი და მყარი წონასწორობა მიიღწევა უმუშევრობის ბუნებრივი დონის პირობებში. ამასთან, ინფლაციის ტემპი შეიძლება იყოს ნებისმიერი, სახელმწიფო არ უნდა ჩაერიოს შრომის ბაზრის ფუნქციონირებაში, თუ უმუშევრობა არ აღემატება ბუნებრივ დონეს.

• შრომის ბაზარზე დასაქმების აქტიური პოლიტიკის განხორციელებას საფუძვლად უდევს დასაქმების სახელმწიფო, რეგიონალური და მიზნობრივი პროგრამების შემუშავება.

• შრომის ბაზრის პასიური პოლიტიკის ღონისძიებას წარმოადგენს სახელმწიფოს მიერ პასუხისმგებლობის აღება უმუშევართა შემწეობის გაცემაზე, მის ოდენობასა და პერიოდულობის დადგენაზე.

თემა-6: პროფკავშირები შრომის ბაზარზე

• პროფკავშირების წარმოშობა ისტორიულად დაკავშირებულია დამქირავებელთა და დაქირავებულთა ეკონომიკური ინტერესების დაპირისპირებასთან.
• დარგობრივ პროფკავშირებში გაერთიანებულია დარგის ან ფირმის მომუშავეთა დიდი ნაწილი მათი საქმიანობის სახის თუ სფეროს მიუხედავად.
• პროფკავშირების ძირითადი ფუნქციაა დამცავი და წარმომადგენლობითი. პროფკავშირების დამცავი ფუნქცია გამოიხატება მეწარმეების მიერ მომუშავეების უფლებების დარღვევის თავიდან აცილებასა და მათი უკვე დარღვეული უფლებების აღდგენაში . პროფკავშირების წარმომადგენლობითი ფუნქცია დაკავშირებულია მომუშავეების ინტერესების დაცვასთან ფირმისა და სახელმწიფოს დონეზე;

პროფესიული კავშირი არის

• მომუშავეების ნებაყოფლობითი პროფესიული გაერთიანება, რომლის მიზანს საკუთარი წევრების ეკონომიკური და სოციალური ინტერესების დაცვა წარმოადგენს.

თემა-7: სამუშაო ძალის ხარისხი და ინვესტიციები ადამიანურ კაპიტალში

• ადამიანური კაპიტალი არის დაგროვილი ინვესტიცია განათლების, პროფესიული მომზადების, მიგრაციის, პროფესიული ჯანმრთელობის სფეროში.

ადამიანურ კაპიტალთან დაკავშირებულ პირდაპირ დანახარჯებს მიეკუთვნება:

• სწავლის ქირა, სახელმძღვანელოების შეძენის ხარჯი, სასწავლო მიგრაციაზე დანახარჯები.

სამუშაო ძალის ხარისხი არის

• თავისება, რომელიც მოიცავს კვალიფიკაციას და პიროვნულ მახასიათებლებს; რ. ერენბერგისა და რ. სმიტის თვალსაზრისით, ადამიანურ კაპიტალთან დაკავშირებული დანახარჯებია:
• პირდაპირი დანახარჯები, ირიბი დანახარჯები, კვალიფიკაციის ამაღლებაზე გაწეული დანახარჯები ;ადამიანური კაპიტალის თეორიას საფუძველი ჩაუყარეს და განავითარეს ცნობილმა მეცნიერებმა გ. ბეკერმა და ტ. შულცმა ნობელის პრემიის ლაურეატებმა გ. ბეკერმა და ტ. შულცმა ანალიზით დაასაბუთეს

რომ

• ადამიანურ კაპიტალში ინვესტიციით მიღებული შემოსავალი ბევრად მეტია, ვიდრე ფიზიკურ კაპიტალში ინვესტირებიდან შრომის შინაარსის განუწყვეტლივ ცვლილებასთან ერთად ხდება მისი უნივერსალიზაცია, რაც გულისხმობს:

ერთფეროვანი ფუნქციათა ნაცვლად:

• რთული,კომპლექსური ფუნქციების ჩამოყალიბებას; თანამედროვე მსოფლიოში სწრაფად ხდება საერთაშორისო საგანმანათლებლო მომსახურების გაფართოება, ბოლონიის პროცესის შესაბამისად,

რომლის მთავარი მიზანია:

• შეიქმნას ერთიანი ევროპული საგანმანათლებლო სივრცე ;შრომის უნიკალიზაცია გულისხმობს ახალ, მაღალკვალიფიკაციურ პროფესიათა რაოდენობის ზრდასა და კვალიფიკაციის შინაარსის ცვლილებას

თემა-8: სოციალური პოლიტიკა და მოსახლეობის შემოსავლები

• სოციალური პოლიტიკა ფართო მეცნიერული გაგებით არის: , საზოგადოების ფენებსა და სოციალურ ჯგუფებს შორის ურთიერთობისა და ურთიერთქმედების სისტემა, რომლის ცენტრშიც არის ადამიანი, მისი კეთილდღეობა, სოციალური დაცვა და სოციალური განვითარებაა. სოციალური პოლიტიკის არსიდან გამომდინარე მისი ობიექტია: ქვეყნის მოსახლეობა და ცალკეული სოციალური ჯგუფები, რომლებიც საჭიროებენ განსაკუთრებულ მხარდაჭერას სახელმწიფოსა და საზოგადოების მხრიდან;
• სოციალური პოლიტიკის აუცილებლობას უარყოფს "ეკონომიკურ- ტექნოლოგიური დეტერმინიზმი", მოსახლეობის ფულადი შემოსავლები არ მოიცავს ჰუმანიტარული დახმარებით ან ახლობლებისაგან უსასყიდლოდ მიღებულ პროდუქციას ;

არაფულადი (ნატურალური) შემოსავლები მოიცავს:

• ჰუმანიტარული დახმარებით ან ახლობლებისაგან უსასყიდლოდ მიღებულ პროდუქციას ; სოციალური პოლიტიკის მიზანია მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლება და ქვეყანაში სოციალურ-პოლიტიკური სტაბილურობისათვის პირობების უზრუნველყოფა; დაბეგვრასა და ფასებთან მიმართებაში შემოსავალი იყოფა ნომინალურ, განკარგვით და რეალურ შემოსავლებად:

• განკარგვითი შემოსავალი არის: გადასახადებისა და სხვა სავალდებულო გადასახდელების გადახდის შემდეგ დარჩენილი შემოსავალი ;

• რეალური შემოსავალი იანგარიშება ნომინალური შემოსავალისა და ფასების ინდექსის, კოერთობა მიღების ხერხის მიხედვით შემოსავლები იყოფა შემდეგ კატეგორიებად: -შემოსავლები ფორმალური და არაფორმალური ეკონომიკიდან; შემოსავლების უთანასწორო განაწილების სპეციფიკური მიზეზები, ობიექტური და სუბიექტური მიზეზებისაგან განსხვავებით დაკავშირებულია პიროვნების მახასიათებლებთან;

• "სოციალური პოპულიზმის" სტრატეგია უპირატესობას ანიჭებს სოციალური დაცვის პოლიტიკას, მკვეთრად ზღუდავს ბაზრის თავისუფალ ფუნქციონირებას;

• "ლორენცის მრუდი"–საშუალებას იძლევა შევაფასოთ სიდიდე შემოსავლების კონცენტრაციის, კოეფიციენტი ჯინის;

• თუ ლორენცის მრუდი ემთხვევა ბისექტრისას, მაშინ მოსახლეობის 10 პროცენტი ღებულობს შემოსავლების 10 პროცენტს; ჯინის ინდექსი გამოხატავს შემოსავლების ფაქტობრივი განაწილების გადახრას მათი თანაბარი განაწილებიდან ;

• შემოსავლების თანაბარი განაწილებისას ჯინის ინდექსი ნულის ტოლია. შემოსავლების აბსოლუტურად არათანაბარი განაწილებისას ჯინის ინდექსი ერთის ტოლია;

• ცხოვრების დონე არის ადამიანთა მატერიალური, სულიერი და სოციალური მოთხოვნილებების განვითარების ხარისხი და მისი სტრუქტურა ; სასურსათო კალათა არის თვის განმავლობაში ერთი ადამიანისათვის საჭირო კვების პროდუქტების ნაკრები, გაანგარიშებული პროდუქტების მოხმარების მინიმალური ნორმების საფუძველზე. მოსახლეობის ცხოვრების ڈონე گანიხილება სამი ძირითადი ასპექტით:მთელი მოსახლეობის, საზოგადოებრივი ჯგუფებისა და ოჯახების მიმართ;minimiluri

• სამომხმარებლო კალათაარის თვის განმავლობაში ერთი ადამიანისათვის საჭირო კვების პროდუქტების ნაკრები, გაანგარიშებული პროდუქტების მოხმარების მინიმალური ნორმების საფუძველზე .minimiluri სამომხმარებლო კალათის ღირებულება განისაზღვრება სასურსათო კალათის ღირებულებისა და არასასურსათო ხარჯების გაანგარიშების საფუძველზე;

• მათერიალური უზრუნველყოფის დონის მიხედვით ღარიბ ოჯახებს ეკუთვნიან ისეთი ოჯახები

• შემოსავლები ერთ სულზე გაანგარიშებით<

ეს თემა მიმოიხილავს შრომის ეკონომიკის საგანს და მის როლს ეკონომიკურ მეცნიერებებში. აქცენტი კეთდება სოციალურ-შრომით ურთიერთობებზე, შრომის პროცესის ინტელექტუალიზაციასა და ჰუმანიზაციაზე. განხილულია ადამიანური რესურსების მენეჯმენტი და მასობრივი უმუშევრობის შემცირების მნიშვნელობა.