Overheid, burgers en bedrijven

Overheid, burgers en bedrijven

• De overheid levert collectieve goederen die voor iedereen belangrijk zijn, zoals politie, leger, rechtspraak en onderwijs.
• De collectieve sector verzorgt deze goederen.
• De overheid zorgt ervoor dat de voorzieningen betaalbaar en van goede kwaliteit blijven.
• Voorzieningen zoals straatverlichting worden door de overheid betaald voor iedereen.

Collectieve sector vs. particuliere sector

• De collectieve sector biedt diensten zonder winst te maken, met een vastgesteld budget.
• De particuliere sector streeft naar winst door producten of diensten te verkopen en te concurreren op prijs en kwaliteit.
• De overheid besteedt diensten zoals openbaar vervoer uit aan particuliere bedrijven via een aanbesteding.

Privatisering en Nationalisatie

• Bij privatisering verkoopt de overheid een openbare dienst aan bedrijven, zoals treinvervoer.
• Het doel is vaak kwaliteitsverbetering en kostenverlaging, maar soms verslechtert de kwaliteit en stijgen de kosten.
• Bij nationalisatie neemt de overheid een privébedrijf over, zoals ABN AMRO tijdens de kredietcrisis.

Gedrag beïnvloeden

• De overheid probeert het gedrag van burgers te beïnvloeden.
• Dit kan door subsidies te geven voor bijvoorbeeld zonneboilers of belastingvoordelen voor elektrisch rijden (stimuleren).
• De overheid heft accijns op producten zoals sigaretten en alcohol om consumptie te ontmoedigen.

De overheid en de economie

• Er zijn verschillende economische systemen: planeconomie, vrijemarkteconomie en sociale markteconomie.
• In een planeconomie bepaalt de overheid wat, hoeveel, door wie en tegen welke prijs er geproduceerd wordt (zoals in China en Cuba).
• In een vrijemarkteconomie bepalen vraag en aanbod de prijzen, met weinig overheidsbemoeienis (zoals in de Verenigde Staten).
• Nederland heeft een sociale markteconomie, waarbij bedrijven zelf bepalen wat ze verkopen en de overheid ingrijpt waar nodig. De overheid stelt regels voor een veilige werkomgeving, minimumloon en sociale uitkeringen.

Advies en informatie voor de overheid

• De overheid wint advies in via verschillende instellingen.
• Het CBS verzamelt economische en bevolkingsgegevens.
• Het CPB analyseert de gevolgen van economische maatregelen.
• De SER adviseert over werkgelegenheid, lonen, uitkeringen en pensioenen.

Economische groei en de gevolgen

• Economische groei betekent toename van de productie in een land, gemeten in bbp.
• Meer investeringen en werknemers leiden tot een hoger nationaal inkomen, wat resulteert in meer belastinginkomsten en minder uitgaven aan uitkeringen.
• Een recessie is als de economie twee kwartalen krimpt, wat tot een economische crisis kan leiden. De overheid kan de economie stimuleren door te investeren in infrastructuur, de inkomstenbelasting te verlagen, subsidies te verstrekken voor innovatie en te investeren in het onderwijs.

Zijn wij sociaal?

• Het solidariteitsbeginsel houdt in dat mensen met een inkomen bijdragen aan mensen die geen of een laag inkomen hebben.
• Dit gebeurt via sociale verzekeringen en inkomstensteun zoals zorg- en huurtoeslag.
• Sociale verzekeringen bieden een uitkering bij werkloosheid of ouderdom.
• Er zijn twee soorten sociale verzekeringen: volksverzekeringen en werknemersverzekeringen.
• Volksverzekeringen zijn voor iedereen in Nederland, ongeacht werk (AOW, Anw, Wlz).
• Werknemersverzekeringen zijn alleen voor mensen in loondienst die hebben gewerkt (WW, WIA).

Sociale voorzieningen

• Als iemand geen recht heeft op een uitkering uit de sociale verzekeringen, kan men in aanmerking komen voor sociale voorzieningen betaald uit belastinggeld.
• Voorbeelden hiervan zijn de bijstandsuitkering, zorgtoeslag en huurtoeslag.
• De sociale zekerheid zorgt voor een bestaansminimum voor iedereen in Nederland.
• Nederland is een verzorgingsstaat dankzij sociale zekerheid, gezondheidszorg, huisvesting en onderwijs.
• De overheid zorgt voor deze voorzieningen om een minimumlevensstandaard te waarborgen.

Geld genoeg?

• Elk jaar presenteert de regering de rijksbegroting, waarin de verwachte inkomsten en uitgaven van het rijk staan.
• De miljoenennota legt de gemaakte keuzes uit.
• Een begrotingsoverschot ontstaat als de inkomsten hoger zijn dan de uitgaven.
• Een begrotingstekort ontstaat als de uitgaven hoger zijn dan de inkomsten.
• Om een tekort te voorkomen kan de overheid bezuinigen of de inkomsten verhogen.
• Bij een tekort moet de overheid geld lenen bij burgers, banken, verzekeraars en pensioenfondsen, wat resulteert in staatsschuld.

Omrekenen van Miljarden en Miljoenen

• 1 miljard = 1.000 miljoen
• 1 miljoen = 0,001 miljard
• Voorbeeld: 2,6 miljard = 2.600 miljoen & 1.400 miljoen = 1,4 miljard

Inkomsten van de overheid

• De inkomsten van de overheid bestaan uit drie hoofdgroepen: sociale premies, niet-belastingontvangsten en belastingen.
• Sociale premies worden gebruikt om uitkeringen zoals AOW en WW te betalen.
• Belastingen zijn de grootste inkomstenbron.
• Er zijn directe belastingen (loon- en inkomstenbelasting) en indirecte belastingen (btw en accijns).

Gemeentelijke inkomsten

• Gemeenten ontvangen geld uit het Gemeentefonds en heffen belastingen zoals ozb, rioolheffing, parkeerbelasting en toeristenbelasting.

Afkortingen

• AOW (Algemene Ouderdomswet): basispensioen voor iedereen vanaf 67 jaar.
• WW (Werkloosheidswet): uitkering voor mensen die onvrijwillig werkloos worden.
• WIA (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen): uitkering bij arbeidsongeschiktheid als men na 2 jaar ziekte niet (volledig) kan werken.
• ZW (Ziektewet): Uitkering bij ziekte als er geen loondoorbetaling is.
• Bijstand (Participatiewet): Minimale uitkering voor levensonderhoud voor mensen zonder inkomen en spaargeld.
• Anw (Algemene Nabestaandenwet): uitkering voor partners van overleden personen zonder eigen inkomen.