Eklemler: Tanım ve Sınıflandırılması

Eklemlerin Temel Tanımı ve Sınıflandırılması

• Systema locomotoria, kemikler (osteologia) ve eklemlerden (arthrologia) oluşur.
• Hareketin pasif unsurları kemikler ve eklemlerdir, aktif unsurları ise kaslardır.
• Eklemler, hareket yeteneğine göre oynamaz, yarı oynar ve oynar olarak sınıflandırılır.

Eklem Sınıflandırması - Kemik Sayısı ve Yapı

• Ekleme katılan kemik sayısına göre eklemler:
  • Articulatio simplexa: 2 kemikten oluşur.
  • Articulatio composita: İkiden fazla kemikten oluşur.
• Eklemler yapılarına göre üç ana başlıkta sınıflandırılır:
  • Articulationes fibrosae (Fibröz eklemler, synarthrosis/synosteos)
  • Articulationes cartilaginea (Kartilaginöz eklemler, amphiarthrosis)
  • Articulationes synoviales (Synovial eklemler, diarthrosis)

Fibröz Eklemler (Articulationes Fibrosae)

• Fibröz eklemlerde, eklemi oluşturan kemikler birbirlerine fibröz bir doku aracılığıyla bağlanır.
• Fibröz eklem tipleri şunlardır:
  • Sutura
  • Sutura serrata
  • Sutura denticulata
  • Sutura squamosa
  • Sutura plana

Sutura Eklemleri ve Bıngıldak (Fonticulus)

• Sutura eklemleri yalnızca kafatasında bulunur.
• Yenidoğan bebeklerde kafatasını oluşturan kemikler tam temas halinde olmadığından, kemikler arasında fibröz bağlarla örtülmüş yumuşak alanlar hissedilebilir, bu alanlara bıngıldak (fonticulus) denir.

Sutura Çeşitleri

• Sutura tipi eklemler, eklem yapan kemiklerin ekleme katılan kenarlarının şekline göre farklı isimler alır.
• Sutura serrata, kafatası kemikleri arasında en sık görülen suturadır (Örn: Sutura sagittalis, Sutura metopica).
• Sutura denticulata örneği Sutura lambdoidea'dır.
• Sutura squamosa, kafatası kemiklerinde bulunur.
• Sutura plana, düz yüzeyli kemiklerin birleştiği eklemlerdir.
• Visserocranium'daki eklemler de bu tiptedir.

Schindylesis ve Ghomphosis Eklemleri

• Schindylesis, özel bir sutura tipidir; ibik şeklinde bir kabartının kendisine uyan bir oyuk içine girmesiyle oluşur.
• Ghomphosis, bir tahta parçasına çakılmış çivi biçimindedir ve Lig. periodontale adı verilen fibröz doku diş kökünü sıkıca bağlar (Art.dentoalveolaris).

Syndesmosis Eklemleri

• Syndesmosis eklemlerde, kemikler birbirlerine fibröz ligamentler veya membranlar aracılığıyla bağlanır.
• Membrana interossea antebrachii, ön kolun pronasyon ve supinasyon hareketlerine izin verir.
• Örnekler: Art. (syndesmosis) radioulnaris ve Art. (syndesmosis) tibiofibularis.

Kartilaginöz Eklemler (Articulationes Cartilaginea)

• Eklem yüzeyleri kıkırdakla örtülüdür ve sınırlı hareketlere izin verir.
• İçerdikleri kıkırdak tipine göre ikiye ayrılırlar: Senkondrozis ve Simfizis.
• Synchondrosis (Senkondrozis): Hyalin kıkırdak yapısındadır ve sonradan kemikleşir.
  • Epifiz ve metafiz arasındaki epifiz kıkırdağı (veya os coxae'deki Y kıkırdağı) örnektir.
  • Vücutta sınırlı sayıda kalıcı senkondrozis eklem bulunur.
    • İlk kaburgayı sternuma bağlayan Cartilago costalis bir örnektir.
• Symphysis (Simfizis): Fibrokartilaginöz kıkırdak yapısındadır ve kemikleşmez.
  • Örnek: Discus intervertebralis aracılığıyla bağlanan columna vertebralis.

Symphysis Pubis ve Symphysis Menti

• Os pubis arasında bulunan Symphysis pubis ve art manubriosternalis simfizis tipleridir.
• Yeni doğan bebeklerde mandibulanın sağ ve sol yarımlarının birleştiği symphysis menti de bu grup eklemlere örnektir.

Synovial Eklemler (Articulationes Synoviales)

• Vücuttaki eklemlerin büyük çoğunluğunu oluşturur ve fonksiyonel olarak en önemli tam hareketli eklemlerdir.
• Temel özellikleri şunlardır:
  • Facies articularis
  • Cartilago articularis
  • Capsula articularis
  • Cavum articulare
  • Ligamentler
  • Discus articularis
  • Meniscus
  • Labrum articulare

Synovial Eklemler - Temel Bileşenler

• Facies articularis (eklem yüzleri) çoğunlukla 2-5 mm kalınlığında hyalin kıkırdak ile kaplıdır.
  • Discus articularis içeren bazı eklemlerde fibröz kıkırdak ile kaplıdır (Art. temporomandibularis, Art. sternoclavicularis, Art. acromioclavicularis).
• Cartilago articularis eklem yüzünün her yerinde eşit kalınlıkta değildir, daha fazla kuvvete maruz kalan yerlerde daha kalındır ve hareket sırasında kemik uçlarının kaymasına olanak sağlar.
• Eklem yüzleri uyumsuz ise menisküs devreye girer.
• Labrum articulare, fibröz bağ dokusundan yapılmış halka şeklindeki oluşumlardır.

Discus Articularis, Capsula Articularis ve Cavum Articulare

• Discus articularis, eklem boşluğunu kısmen veya tamamen ikiye bölen fibrokartilaginöz yapılardır.
• Capsula articularis (eklem kapsülü), yapı ve fonksiyon bakımından farklı iki tabakadan oluşur:
  • Membrana fibrosa: Eklemi dış etkilerden korur ve periost ile devam eder.
  • Membrana synovialis: İç yüzünü örter, fibrosaya gevşek bağ dokusu ile tutunur ve Synovia adı verilen sıvıyı salgılar.
• Synovia: İçinde birkaç hücre, yağ taneleri ve plika synovialis’den kopmuş küçük partiküller bulunur.
• Cavum articulare: Eklem yüzleri arasındaki potansiyel boşluktur ve negatif basınç içerir.

Synovial Eklemler - Ligamentler ve Konveks Yüzey Şekline Göre Sınıflandırma

• Ligamentler eklemi meydana getiren kemikleri birbirine bağlayan oluşumlardır.
  • Eklem kapsülünün dışında (ekstrinsik) veya içinde (intrinsik) olabilirler.
• Konveks eklem yüzeyinin şekline göre eklem çeşitleri:
  • Ginglymus (art. trochlearis)
  • Art. trochoidea
  • Art. Bicondylaris
  • Art. Ellipsoidea (art. Condylaris)
  • Art. Sellaris
  • Art. Spheroidea
  • Art. Plana

Ginglymus (Menteşe Tipi) Eklemi

• Eklem yüzlerinden biri konveks makara şeklinde, diğeri ise bu yüzü içine alacak şekilde konkavdır.
• Transvers eksen etrafında fleksiyon-ekstansiyon hareketleri yapabilir.
• Örnek: Art. humeroulnaris (dirsek eklemi).

Art. Trochoidea (Döner Tip) Eklemi

• Konkav eklem yüzeyi osteofibröz halka, konveks yüzey ise silindir şeklindedir.
• Tek eksenlidir ve yalnızca vertikal eksende rotasyon hareketlerine izin verir.
• Örnek: Art. radio-ulnaris proximalis.

Art. Bicondylaris (Çift Kondilli) Eklemi

• Dış bükey eklem yüzü iki kondil, iç bükey ise sığ çukur şeklindedir.
• Menteşe ekleme benzer ancak fleksiyon-ekstansiyon dışında, az da olsa rotasyon ve yan tarafa kayma yapabilir.
• Örnek: Art. genu (diz eklemi).

Art. Ellipsoidea (Elipsoidal) Eklemi

• Oval biçimde konveks bir yüzey, elipsoid şeklindeki konkav bir yüzey üzerine oturur.
• Transvers ve sagittal olmak üzere iki ekseni vardır.
• Örnek: Art. radiocarpalis (el bileği eklemi).

Art. Sellaris (Eyer Tipi) Eklemi

• Her iki eklem yüzü de karşılıklı olarak konveks ve konkavdır; birbirini saran eyer şeklindedirler.
• Transvers ve sagittal olmak üzere iki ekseni vardır; fleksiyon-ekstansiyon ve abdüksiyon-addüksiyon yaptırırlar.
• Örnek: Art. carpometacarpea pollicis (başparmak kökü eklemi).

Art. Spheroidea (Küresel) Eklemi

• Bir eklem yüzü küre şeklinde konveks, diğeri ise onu içine alacak şekilde konkavdır.
• Sagittal, transvers ve vertikal olmak üzere üç eksende hareket imkanı sunar.
• Abduksiyon-adduksiyon, fleksiyon-ekstansiyon ve rotasyon hareketleri yapılabilir.
• Örnek: Art. coxae (kalça eklemi).

Art. Plana (Düz Eklemler)

• Eklem yüzleri oldukça düzdür
• Vertebraların Proc.articularis'leri
• Art. zygapophysialis

Eklemlerin İnnervasyonu ve Beslenmesi

• Eklemler zengin bir innervasyona sahiptir; sinir uçları capsula articularis'in her iki tabakasındadır.
• İnnervasyon, eklemi hareket ettiren kasları innerve eden sinirlerle sağlanır ("Hilton kanunu").
• Eklemlerve proprioseptif duyular temeldir.
• Ağrı taşıyan lifler daha çok eklem kapsülünde bulunur.
• Eklem kıkırdağı sinir uçları içermez.
• Eklemler, özellikle eklem kapsülü yoluyla zengin arteryel beslenmeye sahiptir.
• Arterler, eklem çevresindeki damarlardan köken alır ve yaygın anastomozlar oluştururlar.
• Eklem kıkırdağı, synovia'ya difüzyon yoluyla beslenir.

Eklem Stabilitesi

• Eklem stabilitesini sağlayan faktörler:
  • Eklem boşluğundaki negatif basınç
  • Eklem kapsülü ve ligamentler
  • Eklemi saran kas ve kirişler
  • Eklem yüzeylerinin şekli

Eklem Hareketleri

• Fleksiyon (bükülme) - Ekstansiyon (gerilme)
• Adduksiyon (içe çekme) - Abduksiyon (dışa açma)
• Sirkumdiksiyon (dairesel hareket)
• Rotasyon (dönme)
• Transvers eksende yapılır.
• İki kemik arasındaki açıyı küçültür (fleksiyon) veya büyütür (ekstansiyon).
• Sagital eksende abduksiyon (gövdeden uzaklaşma) ve adduksiyon (gövdeye yaklaşma) hareketleri yapılır.
• plantar fleksiyon
• eversiyon
• dorsofleksiyon
• inversiyon