Εισαγωγή στη Μελισσοκομία: Παραγωγή και Προϊόντα

Εισαγωγή στη Μελισσοκομία

• Το πρόγραμμα κατάρτισης επικεντρώνεται στη συνδυαστική φυτική και μικτή παραγωγή
• Βασικά θέματα περιλαμβάνουν την παραγωγή μελιού, παράγοντες που την επηρεάζουν, και συστήματα εκμετάλλευσης μελιτοφοριών
• Εξετάζονται επίσης άλλα προϊόντα του μελισσιού όπως γύρη, βασιλικός πολτός, κερί, πρόπολη και δηλητήριο

Βασικές Έννοιες και Ορισμοί

• Απαραίτητη η κατανόηση του ορισμού του μελιού, των ειδών του, και των παραγωγικών συστημάτων
• Σημαντική η γνώση των ορθολογικών συστημάτων, της αξιοποίησης ανθοφορίας, και των μεθόδων μετατόπισης μελισσιών
• Απαραίτητη η γνώση για το μέλι και τα υπόλοιπα έξι προϊόντα της κυψέλης, καθώς και για σύγχρονα συστήματα εντατικής εκμετάλλευσης μελισσών

Ορισμός Μελιού (E.F. Phillips)

• Το μέλι είναι ένα αρωματικό, γλοιώδες, γλυκό προϊόν που προέρχεται από το νέκταρ των φυτών και συλλέγεται από τις μέλισσες
• Οι μέλισσες το μεταβάλλουν για τη διατροφή τους, δημιουργώντας ένα πυκνότερο υγρό που αποθηκεύεται στις κηρήθρες
• Είναι όξινης αντίδρασης και ρευστό στην αρχική του μορφή, αλλά με τον χρόνο μετατρέπεται σε κρυσταλλικό
• Αποτελείται κυρίως από γλυκόζη (δεξτρόζη) και φρουκτόζη (λεβουλόζη), ενώ περιέχει και ανόργανες ουσίες, φυτικές χρωστικές, ένζυμα και κόκκους γύρης

Σύσταση Μελιού

• Η σύσταση του μελιού είναι μοναδική, ακόμα και μεταξύ μελιών από το ίδιο μελίσσι
• Μπορεί να περιέχει πάνω από 14 κατηγορίες συστατικών, συμπεριλαμβανομένων σακχάρων, οργανικών οξέων, νερού, πρωτεϊνών, βιταμινών, μετάλλων και ενζύμων

Παγκόσμια Παραγωγή Μελιού (2018)

• Παγκόσμια παραγωγή μελιού 1.882.001 τόνοι
• Αριθμός κυψελών 89.557.448

Παραγωγή Μελιού στην Ελλάδα (2024)

• Υπάρχουν περίπου 26.000 μελισσοκόμοι που διαχειρίζονται 1.600.000 κυψέλες, με το 95% να είναι ευρωπαϊκού τύπου
• Περίπου 4.000 μελισσοκόμοι είναι επαγγελματίες, με τουλάχιστον 150 κυψέλες και το 50% του εισοδήματος από τη μελισσοκομία
• Η μέση κατανάλωση μελιού στην Ελλάδα είναι 1.700 γραμμάρια ανά άτομο ετησίως
• Η συνολική ετήσια παραγωγή κυμαίνεται από 18.000 έως 24.000 τόνους
• Το 60% προέρχεται από πεύκο και έλατο, το 15% από θυμάρι, ενώ το υπόλοιπο 25% από άλλα άνθη
• Περιοχές με αυξημένο μελισσοκομικό ενδιαφέρον είναι η Εύβοια, η Αττική, η Χαλκιδική, η Καρδίτσα, η Αρκαδία και το Ηράκλειο

Είδη Μελιού

• Το παραγόμενο μέλι διακρίνεται σε δύο κύριες κατηγορίες: ανθόμελο και μέλι από μελιτώματα
• Το ανθόμελο παράγεται από το νέκταρ λουλουδιών όπως θυμάρι, πορτοκαλιά, βαμβάκι, ηλίανθος, ερείκη και καστανιά
• Για να χαρακτηριστεί ένα μέλι ως "Ανθόμελο", το ποσοστό της γύρης του συγκεκριμένου φυτού πρέπει να ξεπερνά το 45%
• Το μέλι από μελιτώματα παράγεται από εκκρίματα φυτών ή εντόμων που απομυζούν τα φυτά
• Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το μέλι πεύκου, ελάτης και άλλων δασικών φυτών

Μέλι Πεύκου και Ελάτης

• Η παραγωγή του μελιού πεύκου εξαρτάται από το έντομο Marchalina hellenica («εργάτης»)
• Το έντομο τρέφεται από τους χυμούς των δένδρων και αποβάλει σακχαρούχο χυμό, τον οποίο συλλέγουν οι μέλισσες
• Η Marchalina Hellenica αναπαράγεται με παρθενογένεση
• Παραγωγή ελάτης εξαρτάται από το έντομο Physokermes hemicryphus.

Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης

• Το μέλι βελανιδιάς έχει αναγνωριστεί ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης από το 2017

Πευκοθυμαρόμελο Κρήτης

• Είναι ένα προϊόν φυσικής ανάμιξης θυμαρίσιου μελιού και πευκόμελου που παράγεται στην Κρήτη
• Προκύπτει από τη συνύπαρξη όψιμων ανθισμένων θυμαριών και μελιτοεκκρίσεων από το έντομο Marchalina hellenica

Ηλεκτρική Αγωγιμότητα Μελιού

• Σημαντική εργαστηριακή παράμετρος για το διαχωρισμό των διαφόρων τύπων μελιού είναι η ηλεκτρική αγωγιμότητα
• Τα μέλια μελιτωμάτων έχουν αγωγιμότητα μεγαλύτερη από 0.8 mS/cm, ενώ τα ανθόμελα έχουν μικρότερη από 0.8 mS/cm
• Εξαιρέσεις αποτελούν τα μέλια κουμαριάς, ερείκης, ευκάλυπτου, φιλύρας, καλούνας, Manuka και φυτού τσαγιού

Μέλια ΠΟΠ Ελλάδας

• Μέλι Ελάτης Μαινάλου Βανίλια (Αρκαδία, 1996)
• Πευκοθυμαρόμελο Κρήτης (Κρήτη, 2017)
• Μέλι Κισσούρι Ευβοίας-Καρύστου (2024)

Συστήματα Εκμετάλλευσης Μελιτοφοριών

• Η επιλογή του συστήματος εξαρτάται από τους στόχους του μελισσοκόμου, τα προϊόντα που θέλει να παράγει και την περιοχή δραστηριοποίησης
• Απαιτούνται συγκεκριμένες προετοιμασίες, χρονοδιάγραμμα και εξασφάλιση παραγωγικών μέσων

Ορθολογικά Συστήματα

• Βασίζονται στην γρήγορη και εύκολη εργασία με τα μελίσσια και στην ομοιομορφία των μελισσοκομείων
• Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες με βάση την σμνηουργία
• Διακρίνεται σε μέθοδος που επιτρέπει ή αποτρέπει το φαινόμενο της σμηνουργίας
• H πρώτη αποσκοπεί στις φθινοπωρινές ανθοφορίες και η δεύτερη τις καλοκαιρινές

Αξιοποίηση Ανθοφορίας

• Τονίζεται η ανάγκη ύπαρξης δυνατών μελισσιών την άνοιξη
• Απαιτείται συνένωση μελισσιών και διαίρεση με δημιουργία μητρικής κυψέλης και παραφυάδας

Αξιοποίηση Καλοκαιρινής Ανθοφορίας

• Απαιτείται έλεγχος της σμηνουργίας τους καλοκαιρινούς μήνες
• Δίνεται έμφαση στο ρυθμό ωοτοκίας της βασίλισσας με διεγερτικές τροφοδοσίες

Μέθοδοι Μετατόπισης

• Eπαναλαμβανόμενη μετατόπιση με παραφυάδες δίπλα στη μητρική κυψέλη, αναγκάζοντας τις συλλέκτριες να καταφύγουν στην μητρική κυψέλη
• Μέθοδος διπλού μελισσιού με κατακόρυφο διαχωρισμό της κυψέλης και μεταφορά του ενός τμήματος πάνω από το άλλο με βασιλοδιάφραγμα

Παράγοντες που Επηρεάζουν

• Παράγοντες που επηρεάζουν την μελισσοκομική εκμετάλλευση είναι οι ασθένειες, οι ψεκασμοί, οι καιρικές συνθήκες
• Μία οργανωμένη μελισσοκομική περίοδος δίνει καλύτερα αποτέλεσματα

Άλλα Προϊόντα Μελισσιού

• Τα άλλα προϊόντα είναι η γύρη, ο βασιλικός πολτός, το κερί, η πρόπολη, το δηλητήριο

Μέλι και Υγεία

• Το μέλι είναι είναι γλυκό τρόφιμο από μέλισσες το οποίο συλλέγουν, μετατρέπουν και αποθηκεύουν στις κηρήθρες τους το νέκταρ και άλλους χυμούς από ζωντανά μέρη του φυτού
• Συγκαταλέγεται στις τροφές που συγκεντρώνουν ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, κυρίως λόγω των θρεπτικών συστατικών του
• Έχει αντιοξειδωτική, αντιμικροβιακή, κυτταροπροστατευτική δράση
• Θεωρείται γρήγορη πηγή ενέργειας διότι τα σάκχαρα του μελιού είναι απλά και απορροφώνται αμέσως
• Δεν παχαίνει και ενισχύει το μεταβολισμό, ωφελώντας διάφορες ομάδες ανθρώπων: αθλητές, παιδιά, εγκύους, αρρώστους
• Ενισχύει τον οργανισμό
• Βοηθά το καρδιαγγειακό και βοηθά στις συστολές του καρδιακού μυ Προστατεύει τα αγγεία Βοηθά στην αντιμετώπιση της αναιμίας
• Παιδιά κάτω του ενός έτους δεν πρέπει να καταναλώνουν μέλι
• Προστατεύει από στομαχοεντερικές παθήσεις λόγο των μεταλλικών αλάτων
• Βελτιώνει την κινητικότητα του το εντέρου προλαμβάνει τη δυσκοιλιότητα

Οφέλη του Μελιού

• Το μέλι βοηθά τα άτομα να αναρρώσουν γρηγορότερα από βαριά οινοπνευματώδη καταπόσεις, και είναι πλούσιο σε αυτιοξειδωτικά
• Βοηθά τα άτομα να προστατεύουν τα αγγεία τους με συστατικά και βιταμίνες Β,C και Ε, και συμβάλλει στην υγεία του δέρματος
• Ασθενείς ιώσεων και καψιμάτων βοηθόνται

Το Χρώμα του Μελιού και οι Ιδιότητες

• Το χρώμα του μελιού είναι χαρακτηριστικό της προέλευσης του
• Διαμορφώνεται ανάλογα με την ανθοφορία και διαφοροποίείται από άχρωμο έως καφέ σκούρο
• Σκούρα μέλη είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία (κάλιο μαγνήσιο, φώσφορο, σίδηρο, νάτριο, κλπ), ενώ τα ανοιχτόχρωμα έχουν ωραίο άρωμα και γεύση

Κρυστάλλωση του Μελιού

• Ως προς τη σύσταση, μπορεί να είναι ρευστό, παχύρρευστο, μερικά ή ολικά κρυσταλλωµένο
• Πολλοί καταναλωτές έχουν την άποψη ότι το μέλι που κρυσταλλώνει είναι νοθευμένο ή χαλασμένο
• Η κρυστάλλωση λοιπόν ή «ζαχάρωμα» είναι απλά μια φυσική ιδιότητα του μελιού
• Οι βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην κρυστάλλωση είναι η ισορροπία των δυο κύριων σακχάρων (φρουκτόζης και γλυκόζης)
• Το μέγεθος των κρυστάλλων μπορεί να διαφέρει –χονδρόκοκκοι ή λεπτόκοκκοι κρύσταλλοι
• Η ταχύτητα του μελιού να κρυσταλλώσει δεν εξαρτάται μόνο από τη σύνθεσή του, αλλά και από τη σχετική παρουσία κόκκων γύρης και κομματιών κεριού στο μέλι
• Η θερμοκρασία αποθήκευσης και η υπερθέρμανση του μελιού επηρεάζουν
• Η καλύτερη θερμοκρασία είναι οι 35-40 βαθμοί

Αποθήκευση

• Είναι καλό να χρησιμοποιείτε αδιαφανή αντικείμενα, διαφορετικά, να φυλάσετε το μέλι μέσα στη κουζίνα μακριά από το φως
• καλύτερη θερμοκρασία για την αποθήκευση του μελιού κυμαίνεται στους 21 με 27 βαθμούς

Γύρη

• Είναι η αρσενική αναπαραγωγική γυρεόκοκκοι των σπερματόφυτων, που βρίσκονται στους των στημόνων και μεταφέρονται, στη συνέχεια, στον άνθους
• Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια συλλέγετε αρκετή
• Χρησιμοποιείται στην παρασκευήτροφής μελισσών και για βιταμινούχο συμπλήρωμα

Πρόπολη

• Είναι μία ρητινώδης ουσία για να προαστατέψει τους βλαστούς την οποία μέλισσες συλλέγουν, την αναμειγνύουν και σφραγίσουν τις χαραμάδες στην κυψέλη τους
• Στην Ελλάδα συλλέγονται μικρές ποσότητες κυρίως χώρες Νορβηγία, Δανία, Ρουμανία
• Χρησιμοποιείται στην βιομηχανία φαρμάκων και καλλυντικών

Βασιλικός Πολτός

• Οι εργάτιδες μέλισσες παράγουν τον βασιλικό πολτό, αποκλειστικά και μόνο για να θρέψουν τις βασίλισσες και τις νεαρές προνύμφες
• Στην Ελλάδα παράγονται περίπου 400–600 kg, ενώ η Κίνα παράγει τεράστιες ποσότητες (2.000 τόνοι το 2007)

Κερί

• Προέρχεται από τις μέλισσες και έχουν ευεργετικές ιδιοτήτες
• Παράγεται από τους κηρογόνους αδένες και χρησιμοποιείται για τις εργάτριες να φτιάξουν της κηρήθρες τους
• παράγετε πανω από 400 τόνους στη χώρα
• Χρησιμοποιείται στις βιομηχανίες κηρηθρών, κεριών ,φαρμάκων, καλλυντικών

Δηλητήριο

• Είναι το αμυντικό σύστημα των μελισσών το οποίο αποτελείται από δύο συστατικά αμυντικό
• Είναι 60 φορές πιο δραστικό από τη κορτιζόνη
• Βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και ενισχύει την αντοχή του οργανισμού σε μεγάλο βαθμό. Έχει Β, αντιγηραντική, ισχυρά αναλγητική και αντιβακτηριδιακη

Μελιτίνη

• Έιναι το σημαντικότερο συστατικό του δηλητηρίου
• Έιναι πεπτίδιο και έχει αντιφλεγμονώδη δράση
• Η αλαμίνη είναι η δραστική μορφή της κορτιζόνης και έχει αντιφλεγμονώδη και αναλγητική δράση

Συλλογή Δηλητηρίου

• Τα διαστήματα συλλογής είναι κάθε 6 μέρες απο τον Απρίλη μέχρι Οκτώβριο για περίπου 30 λεπτά
• Βοηθά ένα μηχάνημα που δίνει ένα μικρό ηλεκτρικό σόκ ώστε οι μέλισσες μέλισσες να δώσουν δηλητήριο

Επίλογος

• Οι μέλισσες αποτελούν ζωτικό στοιχείο του οικοσυστήματος, συνεισφέροντας στην παγκόσμια διατροφική ασφάλεια και την προστασία του περιβάλλοντος